AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev

 

 

ölkəsini  tərk  eden  şəxs  özgə  diyarda  iş  tapırsa,  ilk  növbədə,  öz 

tələbatlarını  ödəyir, inkişaf edir, ixtisas qazanır, təkmilləşir. Sonradan 

artıq  pulunu  köçürmələr  şəklində  vətəninə    göndərir  və  yaxud  da 

təcrübəli  mütəxəssis  və  ya  bacarıqlı  fəhlə  kimi  ölkəsinə  qayıdır  və  öz 

bilik  və  bacanğını  istehsala  tətbiq  edir.  Lakin  təhlil  göstərir  ki,  bəzi 

ölkələr  məsələyə  öz  qərəzli  ideyalannı  həyata  keçirmək  prizmasından 

yanaşırlar  və  hətta  ölkəsini  tərk  etmiş  vətəndaşından  özgə  ölkəsində 

təxribatlar  törətməkdə  istifadə  edirlər.  Bu  cür  millətlər  yüksək  inkişaf 

etmiş ölkələrə işləmək adı altında gedirlər. Sonradan özlərinin müxtəlif 

təşkilatlannı  yaradırlar  və  diaspora  formlaşdırırlar.  Kök  saldıqlan 

ölkələrin qanunlarını, adət və ənənələrini, içarisində yaşadıqları millətin 

zəif  cəhətlərini  dərindən  öyrənirlər  və  sonradan  onları    öz  xeyirlərinə 

istifadə edib, həmin dövlətdən əlavə hüquq, muxtariyyət tələb edirlər və 

maliyyə  cəhətdə  imkan  əldə  etdikcə    yerli  əhalini  rüşvətlə  ələ  ala 

bilirlər, istədiklərini həyat keçiro bilirlər. Bu proses о qədər inkişaf edə 

bilir  ki,  emiqrantlar  işçi  qüvəsini  idxal  edən  plkələr  böyük  təhlükələr 

qarşısında qala bilərlər. Dünyada bu cür dövlətlərin parlaq nümayəndəsi 

E

rmənistan deyilən dövlətdir. Bu ölkə həmişə işçi qüvvəsinin ixracı ilə 

məşğul olan və onu məqsədyönlü idarə edən kiçik bir dövlətdir. Lakin 

buna  baxmayaraq  ABŞ,  Rusiya,  Fransa  və  s.  kimi  yüksək  iqtisadi  və 

hərbi gücə malik ölkələrdə erməni menşəli emiqrantlardan istifadə edib 

özlərinin  güclü  diasporasını  yaratmışlar  və  Qafqazda  öz  çirkin 

məqsədlərini  çoxlu  ölkələrin  torqlarını  zəbt  etmək  ideyalannı  həyata 

keçirməklə  bu  ölkələrdən  bacarıqla  istifadə  edirlər.  Ermənilərin 

Azərbaycan  torpaqlarının  20%-nin  zəbt  edilməsində  erməni 

diasporasının  rolu    demək  olar  ki,  həlledici  olmuşdur.  Onlar  özlərinin 

süni  şəkildə  yaratdıqları  miinaqişəyə  Rusiyanı  və  onun  hərbi  gücünü 

cəlb edə bildilər və  Azərbaycan torpaqlarını birlikdə zəbt etdtlər. Onu 

da  qeyd  edək  ki,  məqsədə  çatmaq  üçün  Ermənistan  Azərbaycana  iş 

tapmaq üçün gəlmiş, sonradan sayı 400 min nəfəri keçən ermənilərdən 

də bacarıqla istifadə etdi. Azərbaycana işlməyə gələn, özlərini məzlum 

bir  qui  kimi  göstərən  ermənilər  sonradan  öz  təşkilatlarını  yaradaraq, 

maliyyə  cəhətdən  güclənərək  ölkədə  korrupsiyanın  çiçəklənməsinə 

güclü  təsir  göstərmişlər.  Dövlət  orqanlarında,  iqtisadiyyatın  qabaqcıl 

sahələrində  özlərinə  yer  tapandan  sonra,  Rusiyadakı  diasporaların 

---

 

 

köməyi  ilə  Azərbaycanın  daxilində  muxtar  dövlət  yaratmaq  ideyasına 

düşdülər və hazirda bu ideya ilə də yaşayırlar. 

Bu  fakt  göstərir  ki,  hər  bir  dövlət  bilməlidir  onun  ölkəsinə 

gələnlər  kimlərdir  və  nə  işlə  məşğul  olurlar.  Elə  ABŞ-ın  özündə 

diasporalar  (xüsusən  erməni  və  yəhudi  diasporaları)  Amerika 

konqresinə  güclü  təsir  edə  bilirlər,  hətta  əgər  hökümətin  özü  bunu 

istəməsə  də,  bu  yolla  öz  istəklərinə  nail  olurlar.  Buna  görə  işçi 

qüvvəsinin  beynəlxalq  miqrasiyasının  hər  bir  dövlət  idarə  etməyə 

çalışır. 

 

3.6.Beynəlxalq miqrasiyanın tənzimlənməsi 

 

İş  qüvvəsinin  beynəlxalq  miqrasiyası  müxtəlif  formalarda 

qədimlərdən baş versə də müasir dövrdə bir proses kimi sürətlənməsi iki 

qrup amillərin təsiri altında baş verir. Bunlardan biri dünyada gedən və 

ümumiyyətlə,  dünya  iqtisadiyyatına  müsbət  təsir  edən,  onun  inkişafı 

üçün yeni-ye

ni  imkanlar  yaradan  bəşəri  həyatın  və  təsərrüfatların 

beynəlmiləlləşməsidir.İkinci  qrup  amillərə  kəskin  millətlərarası 

qarşıdurmalar,  ölkələr  və  millətlər  arasında  birbaşa  toqquşmalar, 

fövqəladə  şəraitlər,  təbii  fəlakətlər  aiddir.Hər    iki  qrupun  obyektiv  və 

subyektiv  əsasları  olsa  da,  bir  cəhəti  də  nəzərə  almaq  lazımdır  ki, 

insanların  ölkələrarası  yerdəyişmələri  hər  hansı  bir  dövləti  çox  çətin 

vəziyyətə gətirib çıxara bilər. Məhz buna görə də demək olar ki, bütün 

dövlətlər  əmək  resurslarının  və  ümumiyyətlə,  əhalinin  ölkələrarası 

hərəkətlərini  heç  olmasa  öz  dövlətləri  daxilində  tənzimləməyə 

meyillidirlər.  Bu  meylləri  nəzərə  alan  beynəlxalq  təşkilatlar  da  bu 

məsələ  ilə  ciddi  məşğul  olurlar.  Hazırda  bir  çox  dünya  miqyaslı 

təşkilatlar,  (əsasən  BMT  çərçivəsində)  və  region  çərçivəsindəki 

strukturlar  işçi  qüvəsinin  beynəlxalq  miqrasiyasının  ortaya  çıxan 

problemlərini həll ctməklə məşğuldurlar. BMT-nin xüsusi komissiyalar 

yaradılıb  və  onların  sərəncamında  olan  xüsusi  fondlardan  ölkələrdə 

tərtib edilmiş əhalinin miqrasiyasına aid proqramların reallasdırılmasına 

maliyyə  köməkliyi  göstərilir.  Beynəlxalq  Əmək  Təşkilatı  (BƏT)  də 

ölkələrarası  əhali  miqrasiyasının  tənzimlənməsini  özünün  əsas 

fnuksiyalarından  hesab  edir.  YUNESKO-nun  sənədlərində  miqrant 

---

 

 

zəhmətkeşlərin  və  onların  ailələrinin  təhsilinin  yaxşılaşdırılması 

haqqında müddəalar vardır. Bunlardan başqa, miqrasiya üzrə beynəlxalq 

təşkilat mövcuddur ki, о da ölkələrarası miqrasiyanın planlı şəkildə baş 

verməsi,  onun  təşkil  edilməsi,  bu  sahədə  təcrübə  miibadiləsi  keçi-

ri

lməsi, məlumatlar əldə edilməsi ilə məşğuldur. 

Konkret  bir  ölkə  daxilində  miqrasiya  prosesləri  əsasən  həmin 

ölkənin  qanunları  ilə  tənzimlənir.  Belə  qanunlar  adətən  beynəlxalq 

təşkilatların  tövsiyələrini  nəzərə  alsa  da  məsələyə  iki  istiqamətdə 

yanaşmaq mövcııddıır. 

Birinci  istiqamət  açıq  iqtisadiyyat  yaratmaq  və  deməli,  əhalinin 

azad  hərəkəti  üçün  şərait  yaratmaq,  ikinci  istiqamət  isə  əksinə 

miqrasiyanı məhdudlaşdırmağa yönəlmişdir. Məsələn. ABŞ-da dövlətin 

mılli  miqrasiya  siyasətinə  görə  1995-ci  ildən  ölkəyə  buraxılan 

xaricilərin sayi 675 min nəfərdən çox olmamalıdır. 

1990-

ci  illərdə  Qərbi  Avropada  baş  verən  siyasi  dəyişikliklər, 

keçmiş  Yuqoslaviyadakı  müharibə,  SSRİ-nin  dağılması  nəticəsində 

emiqrantların  sayının  artmasını  nəzərə  alan  Fransa,  AFR.  Avstra-liya, 

İtaliya, İspaniya, Portuqaliya kimi dövlətlər miqrasiyanı məhdudlaşdıran 

qanunlar qəbul etdilər. 

Нəг  bir  ölkənin  miqrasiya  siyasəti  müxtəlif  olur  və  dövlətin 

qarşısında duran konkret məsələlərin həlli istiqamətində formalasdırılır. 

Məsələn, daim xaricdən işçi qüvvəsi cəlb etmək istəyi olan idxal ölkə 

özünün  miqrasiya  siyasətində  əsas  diqqəti,  bir  qayda  olaraq,  ölkəyə 

daxil olacaq miqrant-

zəhmətkeşlərin  sayına  və  onların  tərkibınin 

keytlyyətinə  yetirir  və  prosesi  tənzimləmədə  emiqrasiya  kvotası 

üsıulundan istifadə edir. İmiqrasıya kvotası hər il üçün təyin edilir və bu 

zaman ölkənin xarici işcilərə olan tələbatı. daxili əmək bazarı, ölkədəki 

siyasi və sosial durum nəzərə alınır. 

 

---