Arap bahari sonrasi
Yüklə 314,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İRAN NÜKLEER ANLAŞMASI VE BÖLGESEL GÜVENLİK
- TABLO 2. BÖLGE ÜLKELERİ SAVUNMA HARCAMALARI (MİLYON DOLAR)
15 s e t a v . o r g ARAP BAHARI SONRASI KÖRFEZ GÜVENLİĞİ VE SAVUNMACI AKTİVİZM rılacaktır. Dolayısıyla İran ve İhvan üzerinden şekillenen ve tarafların birbirlerine karşı pazarlık motivasyonu olarak kullandıkları bir güvenlik yaklaşımı güvene dayalı, uzun vadeli ve çözüm üreten bir müttefiklikten ziyade güncel ve tak- tiksel adımlara mahkum, itimat edilmeyen bir ortaklık resmi ortaya koymaktadır. Körfez ülkeleri Mısır’ın askeri gücüne, buna mukabil Mısır da Körfez ülkelerinin cö- mert yardımlarına ihtiyaç duymaktadır. Her ne kadar Suudi Arabistan, BAE ve Kuveyt’in Sisi rejiminin arkasında güçlü desteği olsa da en nihayetinde bölgesel bir güç olarak Mısır hazır kıta bir diplomatik angajman içerisinde olmayacaktır. Dolayısıyla KİK içerisinde de Sisi yönetimine bakışın değişebileceği ihtimalinin belirdiğini söylemek mümkündür. Yayımlanan ses kayıtları sonrasında KİK içerisinde rahatsız- lık oluştuğunu da hatırlamak gerekmektedir. 29
politikada Mısır’a yönelik bakışın da değişebi- leceği göz önünde bulundurulduğunda, Körfez ülkelerinin yakın dönemde olmasa dahi orta vadede Mısır politikasında yenileme sinyali ver- mesi öngörülebilir. Aslında Körfez güvenlik po- litikaları açısından Sisi’nin hiçbir ağırlık oluş- turamadığını ve Mısır diplomasisinin herhangi somut bir destek sağlayamadığını söyleyebiliriz. Dolayısıyla başta Suudi Arabistan olmak üzere Körfez ülkelerinin bölgesel düzende geçiş süre- cinin akışı içerisinde güvenlik ihtiyaçlarına göre yeni bir değerlendirme yapması kaçınılmazdır. İRAN NÜKLEER ANLAŞMASI VE BÖLGESEL GÜVENLİK Son yıllarda yaşanan güvenlik sorunlarına ilaveten bir de Obama yönetiminin İran’a yönelik askeri müdahaleden ziyade diplomatik çözüm çabala- rıyla neticeye ulaşma yönündeki kararlılığı Körfez 29. “Egypt’s Sisi ‘Planned to Demand’ Cash from Gulf States”, Al Jazeera, 13 Şubat 2015. ülkelerini oldukça rahatsız etti. 30 İran ile P5+1 ülkelerinin (BM Güvenlik Konseyi daimi üyeleri ve Almanya) 14 Temmuz’da imzaladıkları nükleer anlaşmayı –ABD yönetiminin baskısıyla– Kör- fez ülkeleri her ne kadar olumlu karşıladıklarını açıkladılarsa da, tarafların anlaşmaya bakış açıları oldukça farklıdır. Obama yönetimi nihai anlaş- manın sağlanmasıyla birlikte İran’ın daha kontrol edilebilir bir noktaya çekilmesi, özellikle ekono- mik ambargoların kaldırılmasıyla uluslararası toplumla daha sağlıklı bir ilişki kurması ve elbette nükleer silah hususunda daha sıkı bir denetlemeye tabi tutulması amacını taşımaktadır. 31 Buna mu- kabil Körfez ülkeleri ise İran ile imzalanan nükleer anlaşmanın bölgede İran’ın nüfuz alanını daha da genişleteceği, ekonomik kazanımlarını bölgesel yayılma araçlarına yönlendireceği ve böylelikle güçlenmiş bir İran’ın Körfez güvenliğini eskisin- den daha yüksek seviyede tehdit eder hale geleceği yönünde güçlü bir kanaate sahiptir. Dolayısıyla nükleer anlaşmanın bölgesel istikrarı doğrudan tehlikeye atan bir süreci tetikleyeceği düşüncesin- dedirler. Bu açıdan Körfez ülkeleri için çift taraflı bir şüpheyi içeren bir süreç yaşanmıştır. Birincisi, nükleer anlaşma ile birlikte iddia edilenin aksine İran’ın bölgesel hedefleri ve nükleer hırslarından vazgeçmeyeceği, dolayısıyla sınırlandı- rılmış bir İran’ın mümkün olmadığı kanaatidir. İkincisi, çok özel bir ilişki içerisinde olunan ABD’nin artık gerekli savunma ve askeri angaj- manlara yanaşmayacağına dair oluşan şüphedir. İran ile varılan nükleer anlaşmanın temel ge- rilim sebebini oluşturduğu ABD-Körfez ülkeleri ilişkilerinin iyileştirilmesi ve İran ile ilgili kaygı- ların giderilmesi amacıyla Başkan Obama KİK üyesi ülke liderleriyle 13 Mayıs’ta Beyaz Saray’da, 14 Mayıs’ta da Camp David’de bir araya geldi. 32
Sancısı”, Star Açık Görüş, 19 Temmuz 2015. 31. Hasan B. Yalçın, “İran Nükleer Müzakereleri”, SETA Ana- liz, Sayı: 130, (Haziran 2015); Talha Köse, “İran Nükleer Mutabakatının Muhtemel Bölgesel Sonuçları”, SETA Perspektif, Sayı: 110, (Temmuz 2015). 32. Dan Roberts, “Obama Summit with Arab Allies Begins Despite Saudi King’s Absence”, The Guardian, 14 Mayıs 2015.
16 ANALİZ
s e t a v . o r g Ancak zirveye altı Körfez ülkesinden sadece Ka- tar ve Kuveyt liderleri katılırken Suudi Arabis- tan, Bahreyn, Umman ve Birleşik Arap Emirlik- leri liderleri katılmadılar. Kral Selman’ın zirveye katılmamasının sebebi Tahran ve Washington arasında yaşanan yumuşamaya bir tepkinin ve Obama’nın bölgedeki politikalarından duyulan rahatsızlığın tezahürüydü. Körfez ülkelerine İran tehdidinden ziyade kendi ülkeleri içerisindeki problemlere eğilmesi gerektiği yönünde telkin- lerde
33 bulunan Obama aynı zamanda ciddi bir ikna çabası da sergiledi. Nükleer anlaşma son- rasında Eylül ayında Kral Selman Washington’a kapsamlı bir ziyaret gerçekleştirdi. Ziyareti takip eden aylar içerisinde olağanüstü rakamlara ulaşan silah satışlarının onaylanması, endişelerin dindi- rilmesi amacına matuf olduğu söylenebilir. Elbette diğer başlıklarda olduğu gibi bu ko- nuda da KİK üyelerinin nükleer anlaşmaya yöne- lik benzer tasarruflarda bulunmadığını söylemek mümkündür. Katar, Umman ve Dubai Emirliği İran’a karşı daha itidalli ve yakın tutum sergile- meye özen göstermekte ve nükleer anlaşmanın bölgesel gerilimin azalmasına yardımcı olacağını mütalaa etmektedirler. Nükleer anlaşma sonrası Umman’la İran arasında 60 milyar dolarlık gaz anlaşması imzalanması bunu ispatlar niteliktedir. 34
iç istikrarına tehdit olarak görmemekte ve Hür- müz Boğazı’nı paylaştığı komşusuyla iyi ilişkiler içerisinde olmak istemektedir. Hatta Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki (BAE) Dubai ve Abu Dabi’nin İran’a yönelik birbirinden farklı tutumlar sergile- meleri şaşırtıcı olmamaktadır. Bu yakınlaşmanın bölgede özellikle Körfez ülkeleri tarafından en başından itibaren endi- şeyle izlendiğini tahmin etmek zor değildir. Bu- nunla birlikte başta Körfez ülkelerinin güvenlik eksikliğinin ABD endeksli bir askeri mevcudiyet tarafından sağlanıyor olması ve petrole dayalı kü- 33. Thomas L. Friedman, “Iran and the Obama Doctrine”, The
34. “Iran, Oman Sign Deal to Study Sub-Sea Gas Pipeline”, Times of Oman, 22 Eylül 2015. resel ekonomik bağımlılığı, küresel güç ABD’nin hilafına hareket etmesini imkansız kılmaktadır. 24 Kasım 2013’te İran ile P5+1 arasında nükleer programa ilişkin müzakerelerde geçici anlaşmaya varılmasından günümüze kadar Körfez ülkeleri, sadece ABD’den toplam 33,615 milyar dolar gibi yüksek meblağda silah alımı gerçekleştirmiştir. Bu meblağda 26,835 milyar dolar Suudi Arabistan’a, 4,665 milyar dolar BAE’ye, 1,965 milyar dolar Kuveyt’e ve 150 milyon dolar Bahreyn’e aittir. 35
36 2014 yılında dünyanın en fazla silah ithal eden ilk on ülkesinin 28 milyar dolar harcadığını göz önünde bulundurduğumuzda Körfez ülkele- rinin nasıl olağanüstü bir harcama yaptığına dair bir fikir sahibi olabiliriz. 37 Aynı yıl KİK üyesi ül- keler yaklaşık 113,7 milyar dolar, İran ise 15,7 milyar dolar savunma harcaması yaptı. Buradan da anlaşılacağı üzere Körfez ülkelerinin savun- ma harcamasında İran’a oranla yaklaşık yedi kat daha fazla bir bütçe kullandığını görmekteyiz. Hatta Tablo 2’de de daha net görüldüğü üzere sadece Suudi Arabistan’ın savunma harcama- sı bölgedeki diğer güçlü aktörler olan Türkiye, Mısır, İran ve İsrail’in toplamından dahi daha 35. Defense Security Cooperation Agency, http://www.dsca.mil/ major-arms-sales. 36. “The Military Balance 2016”, IISS, https://www.iiss.org/en/ publications/military-s-balance; http://www.sipri.org. 37. Alan Tovey, “Charted: the World’s Biggest Arms Importers”, The Telegraph, 8 Mart 2015. TABLO 2. BÖLGE ÜLKELERİ SAVUNMA HARCAMALARI (MİLYON DOLAR) Kaynak: The Military Balance ve SIPRI verilerinden derlenmiştir. 36 0
10,000 15,000
20,000 25,000
30,000 35,000
40,000 45,000
50,000 55,000
60,000 65,000
70,000 75,000
80,000 85,000
2010 2011
2012 2013
2014 Suudi Arabistan Mısır İsrail
Türkiye İran
Yüklə 314,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|