Aygün Dağıstan qızı Şabandayeva
Yüklə 2,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
22 zonada inkişaf tapmış palıd meşəsi altında qəhvəyi dağ-meşə torpaqları, orta dağlıq qurşağında fıstıq meşəsi altında tünd qo- nur dağ-meşə torpaqları və nəhayət yüksək dağlıq qurşaqda isə açıq qonur dağ-meşə torpaqları inkişaf etmişdir. Dağ meşələri xüsusilə meyilli yamaclarda torpağı yuyulmadan mühafizə edib, dağ çaylarında su rejimini nizama salır, qarların tədricən ərimə- sinə səbəb olmaqla suyun torpağa hopmasını təmin edir və bu- xarlanmanın qarşısını alır. Meşə ilə örtülü dik yamaclara belə yağmurlar düşdükdə, o torpağa hoparaq səthi su axımı əmələ gəlməsinin qarşısını alır. Meşə örtüyü həmçinin bulaqların suyu- nu nizama salır. Alçaq dağlıq zonadan aşağı endikcə meşələr kollarla əvəz olunur. Kolluqların arasında bəzən xırda boylu ağaclara da rast gəlinir. Aşağı zonada kolluqların çox geniş yayılması meşələrin qırılması ilə əlaqədardır. Meşə ağaclarının seyrək olduğu və kolluqlar inkişaf etmiş yerlərdə isə bitkilərin torpaqqoruyucu və sutənzimedici rolu çox zəifdir. Meşələrin sistemsiz olaraq qırılması nəticəsində vaxtı ilə böyük təsərrüfat əhəmiyyəti olan yüksək, sıx və bonitetli meşə- lər hazırda kolluqlar şəklini almış və bir çox yerlərdə qaratikan kolları ilə əvəz olunmuşdur. Zurnabad, Mirzik, Azad, Sarı su, Əbləh, Qozluq və s. kəndlərin ərazisində bu cür hallara daha çox təsadüf edilir. Meşələri qırıb yerində kənd təsərrüfatı bitkilərini əkmək üçün istifadə edilməsi nəticəsində meşələrin sahələri xeyli azalmışdır. Meşə altından çıxmış ərazidə bozqırlaşma prosesi getmiş və aridləşmə üçün əlverişli şərait yaranmışdır. Bölgədə yerləşən Göygöl ətrafında respublikada ən nadir olan kox şamı yayılmışdır ki, bu da dövlət tərəfindən qorunub sax- lanılır. Müşahidələrimiz göstərdi ki, şam meşəsi bir də Mirzik kəndinin ətrafında vardır ki, bunu da süni surətdə 1932-ci ildə salmışlar. Meşənin sahəsi isə 2 hektara qədərdir. Tədqiqat aparılan zonada alçaq dağlıq qurşaqda aşağıda dağ kserofit bitkiləri geniş yayılmışdır. Bu qurşaq alçaq dağlıq ilə dağ ətəyi sahələrdə, yarımsəhra qurşağı ilə birləşib qarışıq bitkilər qrupu əmələ gətirir. Qarışıq bitkilər zonası rayonun əra- 23 zisində 500-800 m və ondan bir qədər də yüksək olan sahələri əhatə edir. Dağ kserofitlərinin, bir cinsli olmayıb qarışıq qruplar əmələ gətirməsi rayonun torpaq örtüyü və yamacların quruluşu, cəhətləri, relyefi və s. ilə çox sıx surətdə əlaqədardır. Burada dağ kserofitləri yarımsəhra bitkilərinə nisbətən çox zəngindir. Əsasən hündür boylu otlar və müxtəlif növlü kolluqlar geniş yer tutur. Rayon ərazisində Qozluq, Zurnabad, Topalhəsənli, Murut, Hacı qayası, Kürəkçay, Gəncəçay, Qoşqarçay hövzəsinin aşağı hissəsində əsasən dağ kserofit bitlkiləri yayılmışdır. Dağ kserofit bitkilərindən ən çox burada gəvən, südlübiyan, kəklikotu, ağ ot, murdarça və s. yayılmışdır. Tədqiqat apardığmız zonanın şimal qurtaracağında yarım- səhra bitkiləri inkişaf etmişdir. Bu zonada torpaqda rütubətin çatışmaması, yay aylarında temperaturun yüksək olması, rütubətin buxarlanması və torpağın şorlaşması bitki örtüyünün dəyişməsinə təsir edən əsas amillərdəndir. Ərazidə olan yarımsəhra bitkilərinin vegetasiya dövrü havanın fəsillər üzrə dəyişməsi ilə əlaqədardır. Yazın əvvəllə- rində yağışların çox yağması ilə əlaqədar olaraq efemer bitkilər sürətlə böyüyüb yaşıllaşırlar. Aprelin axırlarında və mayın əvvəllərində isə bunlar öz vegetasiya dövrlərini başa vurub tələf olurlar. Bu dövrdə çoxillik otlar, yovşan və qaraçal öz inkişafını davam etdirirlər. Bölgədə yarımsəhra bitkilərindən ən çox yovşan və qaraçal yayılmışdır. Tədqiqat apardığımız bölgənin çay vadilərində də müxtəlif bitki qrupları inkişaf etmişdir. Bu bitkilər iki qrupa bölünür. 1.Su basar və çay sahili meşələr 2.Çay vadisi çəmən bitkiləri Subasar və çay sahili meşələr əsasən ərazi daxilində axan Kürəkçay, Gəncəçay, Qoşqarçayın axını boyunca yayılmışdır. Bundan başqa buradan axan kiçik çayların da vadilərində bəzi ağac növləri yayılmışdır. Subasarda və çay sahillərində yayılmış ağaclardan: söyüd, iydə, qoz, armud, alma, tut və bəzi meyvə ağaclarını göstərmək olar. Çay vadilərində isə çəmən bitki- 24 lərindən çim,vəhşi yonca, palış, alma çiçəyi, cil və s. bu kimi bitkilər yayılmışdır. Yuxarıda qeyd olunanlardan belə nəticə çıxarmaq olar ki, bitkilər torpağı yuyulmaqdan qoruyub, onun əmələ gəlməsində və münbitliyinin qorunub saxlanılmasında mühüm rol oynayır. Lakin təbii bitki örtüyünün məhv edilməsi və ağacların qırılması eroziyanın baş verməsinə şərait yaradır. Belə hadisəyə isə Azərbaycanın başqa dağlıq və dağətəyi rayonlarında olduğu kimi, Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacında, o cümlədən Göygöl bölgəsində də rast gəlinir. Hazırda Azərbaycan Respublikası höküməti respublika təbiətinin qorunması, meşələrin bərpası üçün ciddi ölçülər götürür və respublikada böyük bərpa işləri aparır. 1.6 Hidroqrafik şəbəkə Göygöl və Daşkəsən rayonlarının ərazisi Kiçik Qafqazın şimal və şimal-şərq yamaclarında yerləşmişdir. Ərazidən axan çaylar əsasən Murovdağ silsiləsinin şimal yamacından qi- dalanırlar. Ərazinin müasir hidroqrafik şəbəkəsi uzun dövrlər ər- zində bir sıra dəyişikliklərə uğrayaraq, indiki vəziyyəti almışdır. Ərazidə axan çaylar dağlıq zonadan çıxdıqdan sonra heç bir qol qəbul etmirlər. Onların region ərazisində böyük kənd təsərrüfat əhəmiyyəti vardır. Belə ki, bu çayların sularından bütünlüklə böyük əkinçilik potensiyalına malik olan düzən zonanın torpaqları suvarılır. Qəbul edilmiş əlamətlər və həmçinin ümumi fiziki-coğrafi şəraitinə görə Azərbaycan Respublikası 12 hidroloji regiona bölünür. Rayon ərazisindən axan çaylar 2 hidroloji zona daxilində birləşmişlər. Birinci-az axan çaylar zonasıdır (5-1/can. km 2 ). Bu zona şimaldan Gəncə şəhəri enliyindən, cənubdan alçaq və orta dağlıq zonası arasından keçən xətt ilə sərhədlənir. İkinci-orta axan çaylar zonadır ki, (25-5 l/san.km 2 ) bu bütün- lüklə orta və yüksək dağlıq hissəni əhatə edir. Ərazinin ən böyük çaylarından olan Kürəkçay, Qoşqar və Gəncəçayı göstərmək olar. Bu çaylar Murovdağ və Şahdağ sil- siləsinin ensiz suayrıcı yalından başlayaraq, şimal istiqamətində Yüklə 2,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|