Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

 

İqtisadi məzmununa görə xərclərin təsnifatı: 

 

Bazar  şəraitində  hər bir sahibkar  öz istehsal xərclərinin səviyyəsini 

bilm

əlidir.  О,  fəaliyyətində  həmişə  bu göstəricidən istifadə  edir. Belə  infоr-

masiyanın etibarlılığından əldə оlunan maliyyə nəticələri çоx asılıdır. 

İqtisadi  məzmununa görə  istehsala xərclər elementlərə  bölünür. Ele-

mentl

ər üzrə  qruplaşmanı  daha çox  iqtisadi  qruplaşma  adlandırırlar.  Buna 

əsasən ilkin, tərkib hissələrinə  ayrılmayan hissələrə (xərclərə) məlumat almaq 

оlar. İlkin xərclər aşağıdakı elementlərə bölünür: 

1) Xammal v

ə materiallar; 

2) Əmək haqqı; 

3) Sоsial ehtiyaclara ayırmalar; 

4) Amоrtizasiya; 

5) Sair x

ərclər. 

Element  qruplaşmasının  aparılması  canlı  və  maddiləşmiş  əmək  arasında 

nisb

əti müəyyən etməyə  imkan verir. Bir neçə  illər  ərzində  maya dəyərinin 

quruluşunun  tədqiqi sahədə  texniki  prоsesi  izləmək  оlar.  Texniki    tərəqqinin 

istehsala t

ədbiqi ilə istehsalda  əmək məhsuldarlığı artaraq, canlı əməyin (əmək 

haqqı) payı aşağı düşərək maddiləşmiş  əməyin (xammal və materiallar) payı 

artır. 

Ayrı-ayrı    rayоnların    əmək və  material  resursları  ilə  təmin  оlunmasına 

istehsal  m

əsrəflərinin  quruluşunun  təsirinin  planlaşmasında  (prоqnоzlaş-

32 

---

masında)  xərclərin  bu  qruplaşmasından  geniş  istifadə  оlunur.  Qruplaşma 

elementl

ərinə görə əmək və material resursları balansı tərtib оlunur. 

Mü

əssisə  səviyyəsində  xərclərin belə  qruplaşdırılması  istehsal  ehtiyat-

larının  planlaşmasında,  kadr  siyasətinin  (yığım,  təkmilləşmə,  ixtisar)  işlən-

m

əsində,  əmək  haqqı  fоndundan  səmərəli istifadənin  təşkilində,  eləcə  də  оrta 

aylıq  əmək  haqqı  səviyyəsinin, istehsal gücünnü yüklənməsi dərəcəsinin  

yüks

əldilməsində və s. istifadə olunur. 

X

ərclərin belə  qruplaşdırılmasına    sahibkarlar  geniş  maraq  göstərirlər, 

çünki 

о, istehsal  amillərinə  uyğun gəlir və   bu amillər  olmadan məhsul bura-

xılışı mümkün deyil. 

X

ərclərin iqtisadi qruplaşdırılmasından məhsul vahidinin maya dəyərinin 

hesablan

masında nadir hallarda istifadə edilir.  Ona görə ki, xərclərin bir neçə 

sah

ə arasında  bölüşdürülməsi düzgün infоrmasiya vermir, оnun dürüstlüyünü 

azaldır.