Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.1. TƏSƏRRÜFAT HÜQUQU SUBYEKTLƏRİNİN YARADILMA ÜSULLARI, QAYDALARI VƏ BƏZİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
- Kommersiya təşkilatları İstehsal kooperativləri Təsərrüfat aparmaq hüququ ilə Operativ
- Məhdud məsuliyyətli təsərrüfat cəmiyyətləri Əlavə məsuliyyətli təsərrüfat cəmiyyətləri
- Bütöv təsərrüfat birlikləri İnam əsasında təsərrüfat birlikləri
- Müqaviləli təsisedici üsul
- Təsərrüfat kooperativlərinin
- Açıq tipli səhmdar cəmiyyətlərin
44
12.1. TƏSƏRRÜFAT HÜQUQU SUBYEKTLƏRİNİN YARADILMA ÜSULLARI, QAYDALARI VƏ BƏZİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ Təsərrüfat hüquqi subyektlərinin (THS) yaradılması sahibkarlıq fəaliyyətinin subyekti hüquqi statusunu almaq məqsədinə çatmaq üçün hüquqi əhəmiyyətli işlərin görülməsi deməkdir. Kommersiya təşkilatları İstehsal kooperativləri Təsərrüfat aparmaq hüququ ilə Operativ idarəetmə hüquqi ilə Açıq və qapalı səhmdar cəmiyyətlər Məhdud məsuliyyətli təsərrüfat cəmiyyətləri Əlavə məsuliyyətli təsərrüfat cəmiyyətləri Unitar müəssisələr Şəkil 12.2. Kommersiya təşkilatlarının strukturu
birlikləri İnam əsasında təsərrüfat birlikləri Təsərrüfat birlikləri və cəmiyyətləri Təsərrüfat cəmiyyətləri 45
THS-lərin yaradılması üçün təsisedici-sərəncamverici, təsisedici, müqaviləli-təsisedici və icazəli-təsisedici üsullar mövcuddur. Təsisedici-sərəncamverici üsul unitar dövlət və bələdiyyə müəssisələri yaradılarkən istifadə olunur. Belə müəssisələrin yaradılması üçün əsas dövlət və bələdiyyə orqanının aktı (sərəncamı) hesab olunur. Təsisedici üsul sahibkarlıq fəaliyyətinin subyekti statusunun bir şəxsin (təsisedicinin) qərarı əsasında verilməsinə əsaslanır. Bu üsulla fərdi sahibkarın statusu verilir və ya bir iştirakçısı olan hüquqi şəxsi yaradılır. Müqaviləli təsisedici üsul onunla fərqlənir ki, kommersiya təşkilatının bir neçə təsisçisi vardır və onlar təşkilatın hüquqi bacarığının və özlərinin hüquqların-ın həcmini müqavilə əsasında müəyyən edirlər. İcazəli təsisedici üsul subyektin yaradılması üçün dövlət orqanının icazə verməsini tələb edir. Məsələn, kommersiya təşkilatlarının assosiasiyada və ya ittifaqda birləşdirilməsi üçün antiinhisar orqanının icazəsini almaq lazımdır. Bu orqanın icazəsi olmadan subyekt təşkil edilə bilməz. THS dövlət qeydiyyatından keçdikdən sonra yaranmış hesab olunur. Fərdi sahibkar üçün qeydiyyat sahibkarlıq fəaliyyətinin başlanğıc mərhələsi hesab edilir. Bundan fərqli olaraq kommersiya təşkilatının yaradılması qeydiyyatdan əvvəl başlayır, əvvəlcə təsisçilərin tərkibi müəyyən edilir, təsis sənədləri hazırlanır və qəbul olunur. Hər
ölkənin qanunvericilik aktları kommersiya təşkilatının təsisçilərinin tərkibi və sayının tənzimlənməsi üçün müəyyən qaydalar nəzərdə tutur.
Lakin təsərrüfat birliyi təsisçi bir şəxs olan digər təsərrüfat birliyi tərəfindən təsis edilə bilməz.
5-dir.
46
Qapalı tipli səhmdar cəmiyyətin səhmdarlarının sayı 50-dən çox ola bilməz. Bu rəqəm səhmdarların cəmiyyətin idarəedilməsində hüquqlarını təmin etmək üçün optimal hesab olunur. Əgər səhmdarların sayı qanunla müəyyən edilmiş həddi aşarsa, onda cəmiyyət bir il ərzində açıq səhmdar cəmiyyətə çevrilməli və ya ləğv olunmalıdır. Açıq tipli səhmdar cəmiyyətlərin səhmdarlarının sayı məhdudlaşdırılmır. Fiziki şəxslər üçün də təsərrüfat fəaliyyətində iştirak üçün məhdudiyyətlər qoyula bilər. Məsələn, Rusiya Federasiyasının notariat xidməti haqqında qanunu notariusa eyni zamanda sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmağa icazə vermir. Eyni məhdudiyyətlər vəkillərə, dövlət qulluqçularına və vətəndaşların bir sıra digər kateqoriyalarına da aid edilir. Təşkilatın təsisçiləri özlərinin gələcək fəaliyyətlərinin təşkilatı-hüquqi formasını əvvəlcədən müəyyənləşdirməlidirlər. Bir qayda olaraq qanunlar təşkilatı-hüquqi forma məsələsini təsisçilərin ixtiyarına buraxırlar. Lakin istisnalar olur. Məsələn, Rusiyanın “Banklar və bank fəaliyyəti haqqında” qanununa görə kredit təşkilatı yalnız təsərrüfat cəmiyyəti kimi, auditor fəaliyyəti isə, əksinə, açıq səhmdar cəmiyyətindən başqa istənilən formada yaradıla bilər.
Təşkilatı-hüquqi formadan və təsisçilərin tərkibindən asılı olaraq təsis sənədləri nizamnamə və təsis müqaviləsi və ya yalnız təsis müqaviləsi olur. Nizamnamə təsis müqaviləsi ilə birlikdə (yaxud müstəqil olaraq) təşkilatın hüquqi statusunu müəyyən edir. Nizamnamə məhdud və əlavə məsuliyyətli cəmiyyətlər üçün təsis müqaviləsindən sonra ikinci, istehsal kooperativləri, dövlət və bələdiyyə unitar müəssisələri və səhmdar cəmiyyətlər üçün isə yeganə təsis sənədidir. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|