Azərbaycan elmlər akademiyasi arxeologiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TƏSƏRRÜFAT VƏ MƏİŞƏT ALƏTLƏRİ
9
Arxeoloji qazıntılar zamanı iskənələr Beyləqandan da tapılmışdır. Onlardan biri kiçik, digəri isə böyükdür. Beyləqan alətləri IX—XIII əsrlərə aid edilir 23 . Belə alət Dvin qazıntıları zamanı da aşkar olunmuşdur 24 . Zindan. Bakı qazıntılarından hələlik dəmir zindan tapılmamışdır. Lakin haqqında danışdığımız metal ilə işləyən sənətkarları bu alətsiz təsəvvür etmək olmaz. Ona görə də etnoqrafik materiallara əsasən zindan haqqında ümumi məlumat verməyi lazım bildik. Metalişləmənin müxtəlif sahələrində işlədilən zindandan əşyaları döyüb yastılamaq, uzatmaq, genəltmək və s. üçün istifadə olunur. Etnoqrafik məlumatlara görə zindanlar müxtəlif olur. Bəzi zindanlar dördtilli kəsik piramida formasında olub işlək səthi 25X25 sm, hündürlüyü 15 sm-dir. Belə alət nisbətən iri əşyalar döymək üçündür. Onların bəzisi isə buynuzludur. Həmin zindanlardan alət və məişət əşyalarını əymək, qatlamaq, ümumiyyətlə müxtəlif formalara salmaq üçün istifadə olunur. Göstərilən zindanlardan başqa nalbəndlərin də nal və mıx hazırlamaq üçün ayrıca zindanları olur. Bakıda 1974-cü il qazıntıları zamanı maraqlı bir tunc qab qırığı əldə olunmuşdur. Qabın qulpu və ağzının bir hissəsindən ibarət olan bu tapıntı diqqəti xüsusilə cəlb edir. Onun ağzı bərabərində üfüqi istiqamətdə düzəldilmiş qulpu xüsusi formaya malikdir. Qıraqları girintili-çıxıntılı olan bu qulpun üzərində beş ədəd dairəvi deşik vardır. Həmin qab tökmə üsulu ilə hazırlanmışdır. Qeyd etməliyik ki, belə bir qabın bütöv halda tapılmış oxşarları Qəbələ 25 və Beyləqandan 26 da məlumdur. Bakı qabı onlara əsasən bərpa edilmişdir (III tablo, 10). Onun təxmini bərpa olunmuş diametri 5 sm-dir. Hər üç qab quruluşu etibarilə eyni olub yalnız qulplarının formasına görə bir qədər fərqlənirlər. Onların eyni məqsəd üçün istifadə olunmasına şübhə yoxdur. Qulpunun əks tərəfindəki çıxıntının nov şəklində düzəldilməsi bu qabların yalnız tökmək üçün işlədildiyini sübut edir. Məhz bu xüsusiyyət onun sənətkar aləti olduğunu təsdiq edir. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində gildən kəsik konus formalı sənətkar aləti də tapılmışdır 27 . Bu bir növ kiçik qırsqala (tiql) oxşardır. Gildən düzəldilmiş belə bir zərgər aləti Qəbələdən də aşkar edilmişdir 28 . TƏSƏRRÜFAT VƏ MƏİŞƏT ALƏTLƏRİ Bakı qazıntılarından sənətkar alətlərilə bərabər xeyli təsərrüfat və məişət alətləri də aşkar edilmişdir. Çapacaq. 1966-cı ildə İçərişəhərdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan dəmir çapacaq orijinal quruluşa malikdir 29 . Çapacağın sulğuncu və tiyəsinin uc hissələri qırılmışdır (I tablo, 3). Sulğuncun en kəsiyi lentvarı formadadır. Görünür, onun hər iki tərəfinə ağac dəstək bənd edilmişdir. Bu dəmir alətin üzərini qalın pas örtmüşdür. Güclü korroziyaya uğramağına baxmayaraq, çapacaq öz formasını saxlamışdır. İri və ağır düzəldilmiş bu çapacaq məişətdə işlədilən əsas alətlərdən biridir. Bəhs etdiyimiz çapacaq orijinal quruluşuna və həcminə görə çox ehtimal ki, heyvanın ətini parçalayıb ayırmaq üçün istifadə edilən qəssab alətlərindən biri olmuşdur. Məişətdə çapacaqdan hələ antik dövrdə istifadə edilmişdir. Belə ki, antik dövrə aid Nüydi abidəsindəki qazıntılardan bir neçə çapacaq nümunəsi tapılmışdır. Nüydi çapacaqları e. ə. II və eramızın I əsrlərinə aiddir 30 . Həmin çapacaqların sulğuncunun quruluşundakı forma fərqinə baxmayaraq, onlardan məişətdə eyni məqsəd üçün istifadə olunmuşdur. Çox güman ki, orta əsrlərə aid olan çapacağın quruluşundakı müəyyən dəyişiklik sonrakı texniki təkmilləşmə ilə əlaqədardır.
içərisində yalnız birinin qırığı diqqəti cəlb edir (I tablo, 5). Onun 15 sm uzunluğunda uca yaxın hissəsi salamat qalmışdır. Dəhrənin uc tərəfdən eni 2, ortaya yaxın isə 3,5 sm-dir. Məişətdə qədim zamanlardan başlayaraq, dəhrədən bir kəsər aləti kimi istifadə edilmişdir. Ondan kənd təsərrüfatında — bağçılıqda, əkin yeri təmizləməkdə, ağac budamaqda, kol qırmaqda və bu kimi işlərdə geniş istifadə edilmişdir. Etnoqrafik müşahidələrə əsasən demək olar ki, özünün qədim formasını saxlayan bu alət indi də öz əhəmiyyətini itirməmiş, hər bir ailənin məişətində istifadə olunan əsas kənd təsərrüfatı alətlərindən biri kimi qalmaqdadır. Qədim dövrə aid dəmir dəhrələr Azərbaycanın müxtəlif rayonlarından tapılmışdır. Bu səhətdən İsmayıllı 31
dəhrələrdən fərqlənmir. Tədqiqatçı Ö. Ş. İsmizadə həmin alətlərin qədimdə kənd təsərrüfatında və məişətdə
23 Ибрагимов Ф. А. Металлообрабатывающее ремесло в средневековых городах Азербайджана в IX—X I I I вв. Автореф., Баку 1969, с. 9; ƏhmədovQ. M.Orta əsr Beyləqan şəhəri, Bakı, 1979. s. 54. 24 Кафадарян К. Г. Город Двин и его раскопки. Ереван, 1952, с. 158 — 290. 25 Qədirov F. V. Qəbələ şəhərində zərgərlik sənətinə dair «Azərb. SSR EA Xəbərləri» (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1983, № 2, s. 71 — 73. 26 Əhmədov Q. M. Göstərilən əsəri, s. 54, 33-cü şəkil «b». 27 İbrahimov F. Ə. Örənqalada Böyük şəhərin şimal-qərb qala divarındakı arxeoloji qazıntılar. Azərb. EA TİEA, fond 1, siyahı 13, iş 5365. 28 Qədirov F. V. Göstərilən əsəri. 29 Исмизаде О. Ш. О результатах археологического исследования территории «Ичари Шахар» в 1966. АММ, VIII cild, Bakı, 1976, s. 179. 30 Алиев И., Османов Ф. Л. Бассейн рек Геокчай-Гирдманчай-Ахсучай в античное время. Советская археология, № 1, М., 1975, с. 190.
31
Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|