Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1
48
çıkmanın yolu Batı felsefesinin anlaşılmasından geçmektedir. Biz bugün on-
lara dönmek için, onların seviyesini anlamak için önce Batı felsefesine,
onun en parlak örneği olan klasik Alman felsefesine, Kant’a, Hegel’e, Fuer-
bach’a dönmek zorundayız.
1
Selahaddin Halilov; Kant, Fichte, Hegel ve Schelling gibi idealist bir
filozof değildir; ama Karl Marx gibi ateist ve sosyalist bir düşünür de de-
ğildir. Bununla birlikte o, tefekkür alanında ideali olan ve sosyal alanda mü-
kellefiyetler hisseden bir filozoftur. Bu yönüyle Halilov, Muhammed
İkbal’e benzer. Tıpkı İkbal gibi o da evvela kendi milletine, sonra İslam
dünyasına ve nihayet tüm insanlığa seslenir. İkbal, uzun bir uykuya dalan
Şark’ı uyandırmak için insanın ve özellikle Müslüman milletlerin damar-
larına şiirle ateş salmak istemiştir. İkbal; sözün, hissin, lirizmin ve şiirin gü-
cünü kullanmak istemiştir; Halilov ise daha çok düşüncenin ve felsefenin
güncünü kullanmak suretiyle Müslüman milletlerin dimağında, beyninde bir
kıvılcım oluşturmak ve bilinçinde bir şimşeklenme yaratmak istemiştir.
Mamafih her ikisi de insanın ve özellikle de Şark dünyasının mukadderatını
değiştirmeği gaye edinmişlerdir. Bunun için onlar, bir taraftan Şark’ın
zengin tefekkürünü, tarihi birikimi ve muhteşem kadim kültürlerini önlerine
sererken, diğer taraftan da nice zamandır Batı karşısında duçar oldukları se-
faletin mukadderatları olmadığını vurgulamaktadırlar.
Senail ÖZKAN
Könül
BÜNYADZADƏ
Səlahəddin Xəlilovun
Fəlsəfi Düşüncələri
(xülasə)
Məqalə müasir dövrün tanınmış filosoflarından olan Səlahəddin
Xəlilovun fəlsəfi görüşlərinin təhlilinə həsr edilmişdir. Araşdırmada
filosofun bir sıra mühüm fəlsəfi prinsiplər haqqında ideyalarına toxunulur,
1
A.g.e. s. 276.
Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz
49
ideya və varlıq, zaman və məkan, dil və düşüncə, elm fəlsəfəsi və təsəvvüfə
dair orijinal və yeni düşüncələri şərh edilir.
Fəlsəfə sahəsində mühüm fikirlərin müəllifi olan Xəlilov idea və
maddənin əzəli-əbədi olduğunu və insan əqlinin hüdudlarını aşdığını önə
sürür. Onun fikrincə ancaq zaman və məkan içərisində mövcud olan şeylər
əqlin mövzusu ola bilər. Müəllif idealın hissin mövzusu olmadığını, Allahın
elmi daxilində olduğunu düşünür. Eyni şəkildə məkan və zamana an və en
kəsiyi terminləri kontekstində yenidən tərif verir və onların
idea ilə əlaqəsini
fərqli bir yol ilə quraraq varlıq və bilik təsnifatına yer verir.
Xəlilov zaman və məkan ilə insan və onun həyatı arasında yaxın əlaqə
qurmuşdur. Bundan başqa məqalədə onun dil və millət, düşüncə və
mədəniyyət arasındakı əlaqə, habelə təsəvvüfə dair fikirlərinə də yer
verilmişdir.
Açar sözlər:
idea və varlıq, zaman və məkan, dil və düşüncə, elm
fəlsəfəsi və təsəvvüf.
Senail OZKAN
Konul BUNYADZADE
Salahaddin Khalilov`s
Philosophical Thought
(abstract)
This article is dealing with the philosophical views of Salahaddin
Khalilov, one of the famous philosophers of contemporary world. In the
article, his ideas concerning some of philosophical principles of great
importance are examined and his new and original views on the idea and
existence, time and space, thought and language, philosophy of science and
mysticism are described.
Khalilov who is revealing important aspects in the
field of philosophy,
argues that both of the idea and matter is eternal and endless and these