Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu

Nə eləyim, kəsilmişlərim öyrənib
Günlərin bir günündə Qaradağ xanlarından biri gedər Təbrizə və deyər ki, gedim bu atı verim nalbəndə. Xan yavaş-yavaş gedər nalbəndin dükanına və görər ki, bərk şuluq­luqdur. Oturar növbəyə. Nalbəndin gözü işləyə-işləyə xanda idi. Öz-özünə fikir edər ki, mən bu xana nə deyim, xanın təkcə atının yəhəri mənim bütün var-dövlətimi alıb-satar.

Xanın növbəsi yetişdikdə atını çəkər nalbəndin yanına. Nalbənd başlar bunun atını nallamağa. Hər nə qədər istər özünə cürət versin ki, xandan soruşsun ki, niyə bu işi görüb, eləyə bilməz. Ta bunun atını nallayar, qurtarar. Xan əlini atar cibinə, əgər o biri adamlar on tümən versəydilər, xan yüz tümən verər. Nalbənd işi belə görüb çox təəccüb edər. Deyər:

─ Xan, əyər icazə versəniz sizdən bir sual edim. Xan cavabında deyər:

─ Ay nalbənd qardaş, hər nə sözün var de, narahat olma. Nalbənd deyər:

─ Qurban olum, xan, siz dükana girəndə mən sizi nəzərdə tutmuşam. Sizin mənə muzdumun neçə bərabəri olan pulu vermək nə deməkdir. Və o biri tərəfdən də nalın mıx­larını cibinizə doldurmaq nə deməkdir.

Xan nalbəndə baxıb belə deyər:

─ Vallah, mənim bu nal mıxlarını oğurlamağımın sə­bəbi yoxsulluqdan deyil, nə eləyim ki, kəsilmişlərim (əllərim) öyrənib.
İki yalançının söhbəti

Bir gün bir nəfər deyir: Getdik dağa, hava çox yaxşı idi. Birdən duman oldu, boran oldu. Biz boranda getdik, çatdıq bir yerə. Qabağa getmək də mümkün deyildi. Bir yerdə dayandıq. Hava birdən-birə açıldı, baxdıq, gördük ki, hamımız bir göbələyin altında durmuşuq. İstədik onu sındıraq. Gördük ki, heç cürə olmur. Bir nəfəri göndərdik mışar gətirdi. Bir gün çəkdi, ta hamının köməkliyi ilə onu kəsdik. İkinci adam bunun sözü qurtarandan sonra belə deyir:

─ Bir gün getdik Zəncana. Gördük çoxlu səs gəlir. Baxdıq o yana, bu yana. Gördük qazan düzəldirlər. On iki usta qazanın içində işləyir. Heç biri bir-birinin səsini eşitmir.

Birinci yalançı soruşdu:

─ O qazanı neylərlər?

İkinci yalançı cavab verdi:

─ Siz kəsdiyiniz göbələyi onun içində bişirərlər.
Elə o qansa, mənim bu şükrüm min söyüşdən pisdir
Günlərin bir günündə bir yuxa ürəkli cavan bir yerdə durmuşdu. Görər bir dişləri tökülmüş, qəddi bükülmüş yor­ğun-arğın bir qoca oturub küçənin bir guşəsində quru çörək­ləri basır suya, qoyur ağzına.

Quru çörəklər bunun ağzını kəsik-kəsik edir. Ağzı do­lur qanla. Qoca yenə də bir zərrə daş kimi bərkimiş çörəkdən kəsib təzədən bu işini təkrar edir. Kişinin bu vəziyyətinə şahid olan insan bütün aləmə, kainata söyüş verir. Və belə bir şəraiti yaradan hökmdarları, zor-zorakılıq edən insanları öz vicda­nının yanında mühakiməyə çəkir. Belə fikirli görər ki, bu qoca çörək dəsmalını əlləri titrəyə-titrəyə bağlayıb, durdu aya­ğa. Əllərin göyə qaldırıb başladı Allaha dua etməyə:

─ Allah, sən verdiyin nemətlərə şükür olsun.

Bu ürəyi yuxa insan ki qocanın ürəyində olan nifrətdən xəbəri yox idi, qocanın bu işindən od tutub yandı. O qədər narahat oldu ki, özünün qarşısını ala bilməyib, üzünü qocaya tutub dedi:

─ Ay ata, sənin bu ağır vəziyyətin hər bir vicdanlı insanın ürəyini ağrıdır. Quru çörəkdən kəsilmiş ağzının qanı hənuz dodaqlarından axır, bu vəziyyət nədir? Bu şükür etmə­yin nədir? Axı, ay dədə, hansı xoş gününə şükür edirsən?

Qoca rüzkarın fişarından, yoxsulluqdan bükülmüş qəd­di­ni düzəldib, rüzgarın eniş-yoxuşundan yorulmuş gözlərini cavanın üzünə tikib belə dedi: ─ Oğlum, sən düz deyirsən, elə o, (Allah) qansa, mənim bu şükrüm min söyüşdən pisdir.

Qum güllənənəndə, dəvə buynuz çıxaranda gəl
Bir yalançı pinəçi var idi. Bu bütün müştərilərini inci­dərdi. Fırıldaqçılıq, xalqı bugünə-sabaha ümidvar etmək buna bir peşə olmuşdu. Buna görə də onu tanıyan adamlar heç vaxt ona ayaqqabı verməzdilər.

Günlərin bir günündə bir nabələd adam ayaqqabılarını aparıb verir pinəçiyə. Soruşar nə vaxt gəlim?

Pinəçi deyər:

─ Səhər sabah.

Bu kişi sabah gedər ki, başmağını alsın, pinəçi deyər ki, sabah gəl. Pinəçi bu kişini o qədər yalandan apar-gətirə salar ki, yorular.

Günlərin bir günündə o kişi ordan keçirdi, görər ki, pinəçinin yerində oğlu oturub. Öz-özünə deyər:

─ Yaxşı oldu, indi hər nə cür olsa oğlanı dilə tutub, ayaqqabımı allam. Gedər oğlanın yanına və deyər ki, ayaq­qabımı ver. Dədən deyib sabah gəl.

Oğlan deyər:

─ Vallah, hazır deyil, dədəm bihud sənə söz veribdir. Sən get nə vaxt qum güllənəndi, dəvə buynuz çıxardı, onda gəl.

Kişi soruşar:

─ Ay oğul, qum havaxt güllənər?

Oğlan deyər:

─ Baharda özün görərsən.

Kişi çox əziyyət çəkmişdi, buna da razı olar. Oğlan axşam gedər evə, dədəsi soruşar:

─ Oğul, bir nəfər sabah gələcəkdi ayaqqabısını alsın, bu gün gəlmədi ki?

Oğlan deyər:

─ Ata, gəldi, dedim ki, get qum güllənəndə, dəvə buynuz çıxaranda gəl.

Pinəçi vurar oğlanın başına ki, bu nə sözdür sən demi­sən. Sabah heç vaxt qurtarmaz. Amma işdir, qum gülləndi, ya dəvə gəldi bir buynuz çıxardı, onda mən neyləyəcəm?

Al əlidir, nə ver əli

(O, al mollasıdır, ver mollası deyil)
Bir müftəxor molla çıxmışdı gəzməyə. Bir az yol get­dikdən sonra ayaqı büdrəyib düşdü bir dərin gölə. Molla­nın boğuldum-boğuldum havarına bir dəstə adam qaçdılar gö­lün yanına. Gördülər ki, molla boğulur. Hər kəs gəlir deyir ki:

─ Ay molla, əlini ver mənə, çəkim çıxardım səni. Molla isə onların sözünü eşitmir. Camaat mollanın bu işinə mat qalıb, belə fikir edirdilər ki, olmaya molla ölüm qorxusundan huşun itirib. Bu zaman ora bir düşüncəli bir adam yetişir. Görür ki, molla axır nəfəsindədir. Və heç kəsin “əlini ver mə­nə” sözünə qulaq asmır. Bu kişi macəranı anlayıb, özünü ye­tirir gölün qırağına və yavaşcadan mollaya belə dedi:

─ Tut əlimi, ay molla. Molla tut sözünü eşidən kimi əli­ni uzadıb yapışdı o kişinin əlindən. Oradakı olanlar təəccüb­lən­di­lər. Burada nə bir sirr var ki, biz də səhərdən elə istəyirik molla­nın boğulmaqdan nicat verək, bəs nə üçün bizə əlini vermədi.

Düşüncəli kişi xalqın ürəyində olan sirri qanıb, belə dedi:

─ Ay balam, molla tayfası həmişə onun-bunun süfrəsi­nin başında yeməklə və onun-bunun pulu ilə böyüyüb. Heç vaxt bir nəfərə bir köməklik etməyib, bir şey verməyib, siz nə üçün bundan istəyirsiz ki, əlini versin sizə. Bunlar həmişə xalqın ─ al bu sədəqəni, al bu ehsanı, al bu pulu səsini eşidib­lər. Bunlar “ver” sözünə biganədirlər. Çünki heç vaxt işi dar­da qalan adama, köməkliyə ehtiyacı olan kəsə bir şahı kö­mək­lik etməyiblər. Bunlar al əlidirlər, nə ver əli.
Adın demə, qoy belimə
Günlərin bir günündə Şah Abbas vəzirilə bir az dola­nan­dan sonra bir əqləsıqışmaz qar-küləyə rast gələrlər. O yana-bu yana ta axırda yetişərlər bir karvansaraya. Soyuq bunları bərk karıxdırmışdı. Şah Abbas vəzirə deyər ki, vəzir, get gəz gör bir şey var mən atam üstümə. Vəzir gedər o yana-bu yana ta axtarar görər bir tövlənin bucaqında bir dənə köhnə palan var. Gələr Şah Abbasın yanına, vəli qorxar ki, şaha desin belə bir şey tapmışam. Şah buna baxıb deyər:

─ Nə cür oldu bəs, bir şey tapdın, tapmadın?

Vəzirin dili tutar-tutmaz deyər:

─ Qibleyi-aləm sağ olsun, bir şey tapmışam, vəli qorxu­ram deyəm.

Şah Abbas deyər:

─ Qorxma, sözünü de.

Vəzir deyər ki, bir palan vardır.

Şah Abbas deyər:

─ Adın demə, qoy belimə.

Bəhlulun hazırcavablılığı
Bir gün Bəhlul Harun ər-Rəşidin yanına gedirmiş. Yol­da onunla rastlaşan vəzirlərdən biri onu ələ salmaq üçün deyir:

─ Ey Bəhlul, muştuluğumu ver. Əmirəl-möminin səni öküzlərə, eşşəklərə baş sərkərdə təyin eləyib.

Bəhlul halını pozmadan deyir:

─ İndi ki elədi, onda mənə qulaq as, əmrimi yerinə yetir, çünki sən də mənim əskərlərimdənsən.

EL DEYİMLƏRİ
Acıdın çobana, yoruldun sarvana.

Almaçı eşşəyi kimi qaş-qabaqını sallayıb.

Ayazxan keçisidir.

Arpası artıq düşübdür.

Baş barmaqımda oynadaram.

Dırnaqsız.

Eynalı qızılıdır. Bir tümən qoyan doqquz qram götürər.

Əmir bazarından qara papaq axtarır. (Əmir bazarı qızıl satan qiymətli parça satılan yerdir)

Kişi ağzında qızıl kimi danışır.

Kürkümə bit düşdü.

Küpəgirən qarı.

Mərənd ölüsü.

Murdar əski.

Nə qaz kimi boynunu uzadırsan.

Oğru yadına daş saldı.

Paçadan hürmək.

Paşım¹⁹ yerdə yeriyə bilmir, şuxumda şıllaq atır.

Pay verib dərdindən öləndir.

Pişik qırı verir (pişik nazı eləyir)

Qatıqında qıl var.

Qurdla qiyamətə qalasan.

Süd gölündə yaşayır. (Türkdilli xalqların inamına görə göyçəklik ilahəsi göydəki süd gölünnən bir damcı süd və ya su gətirib uşağın ağzına tökərmiş. Bu ilahənin tök­düyü damcı uşahın ruhu və canı olarmış).

Tiltə satan. (bitinin suyuna doğranmış çörək)

Təndirə girən qarı.

Tülkülər ürəyində quyruq-quyruqa verib.

Tərəzi gərək salam versin.

(yüngül satmaq yox, satıcı bir az da ağır versin)

Ürəyi tülkülü.

Yansın çırağın, gəlsin işığın.

XALQ TƏBABƏTİ
Dərman bitkiləri
Cənubi Azərbaycanda keçən əsrlərdən bəri dərman bit­ki­ləri və gül-çiçəkdən düzəldilən araq bir xalq ənənəsi kimi müqəddəs sayılır. Hər ev bu bitkilərin yetişən fəsillərində gül­lərdən və bitkilərdən müxtəlif araq çəkirdi. Bu araqların məş­huru çar araq (şahispərən, badir şəbi, boymadərən və kərövüz­dən düzəldilən arağın adı idi). Bunlardan əlavə kəhlikotu, bidmeşk arağı da məşhurdur. Bidmeşkə Azərbaycanda xalq ara­sında piş-pişə də deyirlər. Bidmeşk söyüd ağacının tirəsin­dən­dir. Bundan da düzəldilən bidmeşk noğulu da İranda və habelə qonşu ölkələrdə çox məşhur noğullardandır. Təbrizdə şahispərən arağına ətir arağı da deyirlər. Bu otun bir metrdən artıq ucalığı və uzun enli yarpaqları olur. Bəzən çayı ətirli etməkdən ötrü bunun bir yarpağını çaya töküb dəmləyirlər.

Bundan əlavə çayı dadlı etmək üçün ətirşahıdan da istifadə edirlər. Bu otu Cənubi və Şimali Azərbaycanın müx­təlif yerlərində əkirlər. Və ilin bir fəslində də balaca-balaca güllər verir. Bundan əlavə müxtəlif dərman bitkiləri arasında türkəsayaq dərman adı ilə adlanır.

Reyhan toxumu

Reyhan toxumu balaca qara bir toxumdur ki, ondan şərbətin xoştəmliyində istifadə olunur. Əlavə olaraq boğaz xəstəliyində də ondan istifadə edirlər. Bu toxumu bir az suda isladandan sonra xəstəyə verirlər.

Acı badam

Həkim və başqa dərman tapılmadıqda acı badamı dö­yən­dən sonra mədə ağrısında və ürək sancılarında işlədirlər. Çox acı olduğuna görə ona bir qədər şərbət qatılır. Sonra isə xəstəyə verilir. Acı badamdan bağırsaq qurdunun ölməsinə də işlədilir.

Torba bülbülü

Torba bülbülü adında xırda bülbüllər vardır ki, məmulən (təcili) onların yuvası uca ağaclarında, məxsusən qələmə ağacının yuxarı budaqlarında olur. Bu yuvanın torba şəklində olmasına görə ona torba bülbülü deyilir. Bu bülbül bu yuvanı düzəltmək üçün müxtəlif güllərin və ağacların tiftiyindən düzəldir. Bu torbanın bir şəkli balaca boranı şəklində olur. Bu yuvanı Cənubi Azərbaycanda ağacdan qırıb onu od üstündə yandırırlar. Və inanırlar ki, onun od tüstüsü güclü başağrıları zamanı işlədilir. Bundan əlavə bu yuvadan qalan külü köhnə yaraların üstünə səpir və bir neçə günlüyünə bağlayırlar. Beləliklə, köhnə yara sağalır.

Xəlifə otu

Xəlifə otu Təbrizdə və Azərbaycanın müxtəlif yerlə­rində təkcə və ya başqa göyərtilərlə (kəvər, reyhan) qarışıqlı yeyilir. Bu bitkinin xalq inamına görə bülbül quşunun dil açmasında və yaxşı-yaxşı oxumasında böyük rolu vardır.

Türkəsaya dərmanlarına inanan adamların nəzərinə görə bir dənə xəlifə otu qarnı boşaltmaqdan ötrü istifadə olunur. Bundan əlavə xəlifə otunun suyu qarnın qurdlarını öldürmək­də də istifadə olunur.
Sürmə

Cənubi Azərbaycanın Tikantəpə şəhərində yaşayan xalqın inamına görə gözün itdirsəyini müalicə etməkdən ötrü ağramayan gözə sürməni çəkirlər ki, ağrayan itdirsəkli gözün bağrı çatlasın. O zaman o ağrıyan göz sağalır.

Dağ çayı və yaxud tüklücə

Bu bitkinin 10-15 santimetr ucalığı olur. Xırda gümüşü rəngli yarpaqları var. İlin yayında bu bitki balaca bənövşə rəngli güllər açır. Adının tüklücə olmasının də səbəbi buna görədir ki, onun şəkli tük formasındadır.

Azərbaycanda bu otu dəmləyəndən sonra boğaz ağrı­sına istifadə edirlər. Bu ot qaynayandan sonra göy rəngli olur.
Xətmi gülü

Dağlarda və kolluqlarda öz-özünə göyərir. Bu gülün müxtəlif rəngləri var ki, onun qırmızı rəngini məmulən ev­lərdə gül kimi əkirlər. Vəli, dərman üçün təkcə ağ güllü xətmi işlənir. Xətmi gülündən qarnı boşaltmaqda və qızdırmanı kəsməkdə istifadə olunur.

Xaş-xaş

Xaş-xaş gülünün qozunu quruyandan sonra döyüb un kimi edirlər. Sonra ondan yuxuya getməyən uşaqlara bir az verib, onları yatırdırlar. Və ya qarnı və qulağı ağrayan uşaq­lara verirlər.

Mustafa çiçəyi

(Çəmən gülü)

Dərman üçün işlənən ot-ələflərdən biri də Mustafa çiçəyidir. Bu Azərbaycanın müxtəlif yerlərində məxsusən köç-qon (köçəri) edən ellərin içində başağrısına və ürək bulanmasına, qarın ağrısına işlənilir.

Kasni gülü

Bu bitkinin bir metrə yaxın ucalığı olub, məmulən yollar qırağında da bitir. Xırda-xırda yarpaqları var. Bu gülün araqın çəkəndən sonra ondan dəri xəstəliyinə və sümük ağrısına və bədənin yelini çıxarmaqdan ötrü istifadə olunur.

Boymədərən

Bu bitkidən araq çəkirlər. Onu xəstəxanalarda və ya evlərdə şüşə qablarda saxlayırlar. Bu dərmandan qarın ağrı­sına mədə-turşamasına, ürək bulanmasına, soyuqluq etməyə və ya ağızdan qara su açılmada və bağırsaq yarasına istifadə olunur.

Şüvərən

Şüvərən xırda-xırda olan toxumdur. Bu bitkinin ucalığı bəzən bir və iki metrə qədər olur. Şüvərən toxumunu yuyan­dan sonra bir miqdar şəkər və su ilə qatıb şərbət edirlər. Mə­mulən yayın istisində (cızlamasında) atəşliyi (susuzluğu) sön­dürməkdən ötrü və ya qızdırmanı aşağı salmaq üçün işlədilir.

Gozəban

Gozəban bitki dərmanlarının şahıdır. Gozəbanı çaya töküb dəmlədikdən sonra ona bir miqdar şəkər artırırlar. Bu bitkinin bulanlıq rəngində olmasına görə ona lumu qatırlar. Lumunun ya suyunu və ya da özünü salırlar. Ta onun rəngi durulsun. Soyuqdəymədə, öskürəkdə və ya qəm-qüssədən gələn ürək ağrısına ondan istifadə edirlər.

Mərzə

Mərzə küftəyə və ya başqa yeməklərə qatılır. Və yaxud süfrəyə yemək yanında da qoyulur. Bu bitkinin adına Tiflisdə yaşayan azərbaycanlılar kündar deyirlər. Və müxtəlif qəzalar­da işlədirlər. Mərzə soyuqluq edən xəstələrə verilir.

Kac toxumu

Kac toxumunu dəmləyib boğaz ağrısında ondan istifadə edirlər. Boğaz ağrısını yaxşılatmaq üçün bu kacın meyvəsinə Azərbaycanda qaytaran deyilir.

Məkə və ya qarğıdalı

Bu qarğıdalının tellərini əttar mağazinlərində və ya evlərdə qurudub saxlayırlar. Ondan səfranın kəsilməsində istifadə edirlər.

İtburnu

İtburnunun həm özündən və həm də onun qozasından soyuqdəymədə, böyrək ağrılarında və s. istifadə olunur.

Babanək

Babanəkə bəzən babunə də deyirlər. Bunun dadı tünd acı olduğuna görə nabat və ya qənd qatırlar. Bundan rev­matizm xəstəliyində və ya tutulan damarların açılmasında istifadə olunur.

Yarpız

Bu bitki ümumən bulaq başında və ya su arxlarının qırağında bitir. Bundan aş düzəlir və ya yeralmasına (kartof) onun tozunu qatıb yeyirlər, ya da çay kimi dəmləyib içirlər. Bu bitkidən də soyuqdəymədə və ya boğaz ağrısında, iştəhasızlıqda istifadə edirlər.

Gilanar çöpü və ya saplağı

Cənubi Azərbaycanın əttarları gilanarın saplağını quru­dub və maqazalarda bir dərman kimi satırlar. Bu saplağı dəm­ləyəndən sonra iştəhası küsən adamlara verirlər.

Əvəlik toxumu

Əvəlik toxumundan bir cür aş bişirilir. Və onun toxumundan dəmləyəndən sonra qarın ağrısında və ya ürək bulanmasında istifadə olunur.

UŞAQ FOLKLORU
SİCİLLƏMƏ
Ayaza, ayaza Nərgizə

Cehizin gətir, gəl bizə.

Bizdən gedək Təbrizə,

Təbriz xarab olub gəl,

Dəmir daraq olub gəl.

Dəmirçinin qızları

Yolda qaldı gözləri.

Günəş gözün açanda,

Sübh şəfəqin saçanda,

İgidlər yel altında,

Sevdanın qanadında,

Dəmirçinin bağında,

Qızların otağında,

Ayaza, ayaza Nərgizə

Apardılar Təbrizə.
* * *

O vəlli, vəlli, vəlli,

Naxır gəlir dörd əlli,

Nənəm sağar gətirər,

Pişik başın batırar.

Pişik kimi pişiyi

Xan evinin pişiyi,

Xan evinin nəyi var,

Çala-çuxur çayı var.

Dağa çıxan atı var,

Göy muncuqlu iti var,

Qoyunlarda südü var.

Altı batman əti var.

Xan qızı kilim toxur,

İçində bülbül oxur.

Ondan böyük qardaşı,

Allah kəlamın oxur.

Axund məni oxutdu,

Qara saçımı toxutdu,

Qara saçımın şivəsi

Qızıldandır düyməsi.

Qızılları itirdim,

Var-yoxumu itirdim.

Gecələr sübhə kimi ağlamışam,

Atımı arpa verin kişnəməsin.

Qatıra yonca gərək əsnəməsin.

İtimə sümük gərək dişləməsin.

Altına keçə gərək gün düşməsin.

Dövrəsinə çəpər gərək yel dəyməsin,

Çul oldu palan örtdü,

Döşəməmiz burda bitdi.

DÜZGÜLƏR
Ha deşdi, deşdi, deşdi,

Vurdum Gilanı keçdi.

İki xoruz əlləşdi,

Biri qana bulaşdı,

Qan getdi çaya düşdü,

Çaydan göyərçin uçdu,

Göyərçinin fil-fili,

Gəl oxu bizim dili.

Bizim dil Urmu dili,

Urmudan gələn atlar

Heyvan axcayın çatlar,

Heyvanı götürənlər,

Şahıma yetirənlər,

Şahım şahlar içində,

Qılıncı qan içində.
* * *

Tappır, tuppur atlı gəlir,

Həzrə yolundan

Yazılmamış kağız gəlir.

Qardaş dilincə

Qardaş mənə nə göndərdi,

On qızıl alma.

Mən qardaşa nə göndərdim?

Çərkəzi çalma,

Ucları burma,

İçində xurma.

Qız bağa girmə,

Düymən üzərlər,

Çarxa düzərlər.

Çarxın bəndi

Sinəmə dəydi.

Haqverdi kəndi

Bəylər bəyəndi.

LAYLALAR


Balam gəlir yatmağa,

Böyüyüb boy atmağa.

Sabah yuxusu şirin,

Qıymaram oyatmağa.

Laylay, beşiyim, laylay,

Evim, eşiyim, laylay.

Sən get şirin yuxuya,

Çəkim keşiyin, laylay.

A laylay, quzum, laylay,

Ayım, ulduzum, laylay.

Sən hasilə çatınca,

Hər dərdə dözüm, laylay.

Laylay dedim boyunca,

Baş yasdığa qoyunca.

Bardaxlan, qızılgülüm,

Bir iləyim doyunca.

A laylay, yenə laylay

San deyim sənə laylay

Sənə gələn dərd, bəla,

Qoy gəlsin mənə, laylay.

Oxşasın dilim səni,

Böyütsün elim səni.

Meydanda at oynadan,

Bir igid bilim səni.

Qızılgül bacın olsun,

Bağlar oylağın olsun.

Tanrıdan azum budur,

At minən çağın olsun.

Əziziyəm, gül əşrəf,

Bülbül əşrəf, gül əşrəf.

Mən burdan laylay çalım,

Sən yüyrükdə gül əşrəf.

YANILTMACLAR
Getdim gördüm bir bərbər bir bərbəri bərbər bəirdədir. Dedim “a bərbər, bu bərbəri niyə bərbər bəirdirsən? Dedi: “bu bərbərin dədəsi mən bərbərin dədəsini bər-bər bəirtdiyi üçün mən də bu bərbəri bər-bər bəirdirəm.
Göy yonca, gömgöy yonca, gömgöy yonca.
Küp qulpu, xub küp qulpu.
Dəyirmana girdi köpək, dəyirmançı vurdu kötək. Bilməyirəm kötək yedi, köpdü köpək.
Ay dəyirmilənməyə nə qalıb?
Yorğan yoğrul yorğun.

UŞAQ NAĞILLARI
Toplan
Bir xoruzla it dostluq edirdi. Bir gün xoruz dünyanı gör­mək üçün hündür bir yerə çıxdı. Boynunu uzatdı, amma qabağındakı dağ ona imkan vermədi ki, o, ətrafa baxıb bir şey görsün. O, yuxarıdan itə baxıb dedi:

– Toplan qardaş, bəlkə sən biləsən, o dağın dalında nə var?

Toplan dedi:

– Mən də bilmirəm.

Xoruz dedi:

– Bəs nə vaxta kimi dağın o tərəfindən xəbərsiz qala­ca­ğıq. Bilirsən nə var, gəl birlikdə ora gedək. Görək orada nə var?

Onlar sözü bir yerə qoyub evdən qaçdılar. Xeyli yol getdikdən sonra axşamçağı bir meşəyə çatdılar. Toplan bir kolun altında uzandı, xoruz isə yaxınlıqdakı ağaclardan biri­nin başına çıxıb yatdı.

Sübh olan kimi xoruz banladı. Yaxınlıqdan keçən tülkü onun səsini eşitdi.

– Pah, bu haradan gəlib, yaxşıca qəlyanaltı olar mənə.

Tülkü bunu deyib ağaca yaxınlaşdı, dedi:

– Sabahın xeyir, xoruz qardaş. Bu tərəflərə xoş gəl­misən. Buralarda nə edirsən?

Xoruz dedi:

– Dünyanı gəzirik.

Tülkü dedi:

– Ay nə yaxşı oldu, mən də dünyanı gəzmək üçün çox­dandı ki, yol yoldaşı axtarırdım. Çox yaxşı oldu sizə rast gəldim. Düş aşağı gedək, yoxsa gecikərik.

Xoruz tülkünün cavabında dedi:

– Mən razıyam. Get yoldaşıma da de. Hərgah razıdırsa düşüm gedək.

Tülkü xəbər aldı:

– Yoldaşın hardadır?

Xoruz dedi:

– Bax, o kolun altındadır.

Tülkü öz-özünə dedi: “Görünür, bunun yoldaşı da xo­ruzdur, o da mənim günorta yeməyim olar. Tülkü bunu deyib yavaş-yavaş kola tərəf gəldi. Toplan kolun altından çıxıb tülkünün üstünə gəldi. Tülkü qaçmağa üz tutdu. Xoruz işi belə görüb ağacın başından tülküyə dedi:

– Hara belə, tülkü qardaş, qaçma, hara qaçırsan, gözdə biz də gəlirik. Axı belə də yoldaşlıq olar!
Pıs-pıslı Püstəxanım, dabanı üstə xanım
Günlərin bir günündə pıs-pıslı Püstəxanım bəzənər, dü­zə­nər, püstə qabığından başmaq geyib, fındıx qabığından arakçın qoyub, soğan yarpağından çadra örtər, gedər ər axtar­mağa. Gedər, gedər, yolda bir çobana rast gələr. Çoban diyər:

– Pıs-pıslı Püstəxanım, dabanı üstə xanım, hara ge­dirsən?

Pıs-pıslı Püstəxanım diyər:

– Gedirəm ər axtaram.

Çoban soruşar:

– Mənə gələrsən?

Diyər:

– Niyə gəlmərəm? Hirslənəndə məni nə mənə ilə döyər­sən?

Çoban diyər:

– Bax bu döyənəynən vurram, əzilərsən.

Pıs-pıslı Püstəxanım diyər:

– Get, get, mən sənə gəlmənəm.

Pıs-pıslı Püstəxanım çobandan ayrılıb bir müddət ge­dən­dən sora bir baltaçıya rast gələr. Baltaçı diyər:

– Pıs-pıslı Püstəxanım, dabanı üstə xanım, hara ge­dirsən?

Cavab verər:

– Gedirəm ər axtaram.

Baltaçı soruşar:

– Mənə gələrsən?

Pıs-pıslı Püstəxanım soruşar:

– Hislənəndə məni nəmənə ilə döyərsən?

Diyər:

– Heş zadınnan, baltıynan vurram, iki bölünərsən.

Pıs-pıslı Püstəxanım diyər:

– Get, get mən sənə gəlmərəm.

Sizə kimnən diyim, siçan bəydən. Pıs-pıslı Püstəxanım gəlirdi, yolda bir siçana rast gələr. Siçan soruşar:

Pıs-pıslı Püstəxanım,

Dabanı üstə xanım

Hara gedirsən?

Pıs-pıslı Püstəxanım cavab verər:

– Gedirəm, ər axtaram.

Siçan onnan soruşar:

– Mənə gələsən?

Diyər:

– Hislənəndə məni nəmənə ilə döyərsən?

Siçan diyər:

– Heç zadınan. Quyruğumu batırram xan qızının sürmə­danına, çəkərəm gözlərinə.

Pıs-pıslı Püstəxanım bunu eşidənnən sora qəbul edib diyər:

– Gələrəm

Olar yeddi gün-yeddi gecə toy tutallar. Bir gün pıs-pıslı Püstəxanım siçan bəyin paltarrarını aparar yusun, suva çəkən­də əyağı büdrər, tüşər dəvə rəddi dərin gölə. Az qalar boğul­sun. Qulax yatırdar, görər uzaxdan at səsi gəlir. Pıs-pıslı Püs­təxanım dəvə rəddi dərin gölün içinnən diyər:

Atdı-butdi qərdəşlər,

Xan evinə gedərsiz

Pənir-çörəy yiyərsiz,

Siçan bəyə diyərsiz:

- Pıs-pıslı Püstəxanım,

Dabanı üstə xanım,

Düşüb dəvə rəddi dərin gölə, boğulur.

Atdılar səsi eşidib bir az səsi axtarıb səsi tapbazdar. Yo­la düşüb gedəllər Xan evinə. Xan evində yiyəllər, içəllər. Bəy diyər:

– Yediğız, işdiğız, sizin gördüğuz, eşitdiğuzdan bizə də diyin. Atdılar diyər biz heç nə görməduğ. Amma bir səs eşit­dığ ki diyirdi:

Atdı-butdi qərdəşlər,

Xan evinə gedərsiz

Pənir-çörəy yiyərsiz,

Siçan bəyə diyərsiz:

Pıs-pıslı Püstəxanım
Dabanı üstə xanım

Düşüb dəvə rəddi dərin gölə, boğulur.

Siçan bəy xan evində buların sözün eşidib özün yetirər dəvə rəddi dərin gölün başına. Görər Pıs-pıslı Püstəxanım az qalır boğulsun. Diyər:

– Əlin ver mənə çıxari.

Pıs-pıslı Püstəxanım diyər:

– Get-get, mən sənnən küsari.

Ginə də Siçan bəy diyər:

– Əlin ver çixari.

Pıs-pıslı Püstəxanım cavab verər:

– Get, get, mən sənnən küsari.

Siçan dördüncü dəfə hislənər. Bir yumuri palçıx götürüb şappıltıynən vırar dəvə rəddi dərin gölün üstünə. Diyər:

– Qal, köpəyin qızı, sənin yerin elə oradı.