ağbirçəyi: “Xeyir və şər qardaşdır. Gedin toyunuzu edin!” –deyərək toy
sahibinə razılığını bildirər və xeyir-dua verərdi.
Dəfn və yasla bağl mərasimlər “yasdançıxma” mərhələsi ilə
bitirdi. Kişi və qadınların yasdançıxma adətləri bir-birindən fərqlənirdi.
Kişilərin yasdan çıxması üçün xüsusi mərasim tələb olunmurdu.
Sadəcə olaraq ağsaqqalardan biri mərhumun yeddisi, yaxud qırxı
çıxdıqdan sonra saqqal saxlamış cavanlara məsləhət edərdi ki,
saqqallarını qırxdırıb yuyunsunlar. Bununla da kişilərin yasdançıxma
mərhələsi başlayır və mərhumun ili çıxdıqdan sonra toya getməklə
bitirdi. Qadlınarın isə yasdan çıxması “Qara bayram” mərasimi ilə bağlı
idi. “Qara bayram” mərhumun qırxı çıxdıqdan sonra qarşıdan gələn ilk
Novruz, Qurban və Ramazan bayramları ilə əlaqdar keçilirdi. Bayrama
bir və ya bir neçə gün qalmış qohumlar və ya yaxın qonşu qadınlar
yığışıb qənd, çay, parça və həna kimi bayram sovqatları ilə mərhumun
evinə gedirlər. Qənd və çay ağız şirinliyi, parça yasdan çıxma, həna isə
şadlıq rəmzi hesab edilirdi. Yaslı ailə gələn qonaqlar üçün qabaqcadan
tədarük görürdü. Yığışanlar mərhumu yada salıb bir qədər ağladıqdan
sonra “Qara bayram” sahibinin süfrədə açdığı təamlardan yeyir,
mərhumun ailəsini qarşıdan gələn bayramını təbrik edib dağılışardılar.
“Qara bayram” keçirməkdə məqsəd mərhumun ailəsinə qarşıdan gələn
bayramı yasdan çıxmış halda qarşılamaq imkanı veriridi. Beləliklə,
qadınların yasdançıxma mərhələsi başlayır və mərhumun ilinin
çıxmasınadək başa çatırdı.
Dənf və yasla bağlı mərasimlər, adət-ənənələr öz tarixi kökü ilə
çox qədim ərslərə çıxır və onlardan Azərbaycan şifahi xalq
ədəbiyyatında, xüsusilə də dastanlarda geniş bəhs olunur. Azərbaycan
dastanlarında belə bir fikir təlqin edilir ki, ulu Tanrı tərəfindən bir gün
yaradılan bir gün də ölüb torpağa qatlaşırdı. Bu fəlsəfi fikrin ən gözəl
nümunəsi: “Kitabi-Dədə Qorqud” da ifadə edimişdir: “Qanı dediyim
bəy ərənlər? Dünya mənim deyənlər? Əcəl aldı, yer gizlədi, fani dünya
kimə qaldı?”Gəlimli, gedimli dünya...son ucu ölümlü dünya...”
İSTİFADƏ OLUNMUŞ
ƏDƏBİYYAT VƏ QEYDLƏR
XALQ YAŞAYIŞ MƏSKƏNLƏRİ VƏ EVLƏR
1.
М.Н.Насирли. Сельские поселения и крестьянские жилища
Нахичеванской АССР. Баку, 1959, с.28.
2. И.М.Джафарзаде. Древнейший период истории Азербайджана (по археолог
ческим данным). - Очерки древней истории Азербайджана. Баку, 1956, с. 11-12.
Z.Ə.V.Salamzadə, Ə.B.Sadıqzadə. XVIII-XIX əsrlərdə Azərbaycanda yaşayış
binaları. Bakı, 1961, s. 8.
4. İ.M.Cəfərzadə. Göstərilən əsər, s.19.
5.М.Усейнов, Л.Бретаницкий, А.Саламзаде. История
архитектуры
Азербайджан. М., 1963, с.11.
6.А.К.Алекперов. Исследования
по
археологии
и
этнографии
Азербайджана Баку, 1960, с. 149-151; К.Т.Каракашлы. Материальная культура
азербайджан цев. Баку, 1964, с.25-36.
7. A.N.Mustafayev. Şirvanın maddi mədəniyyəti. Baki, 1977, s. 17.
8. F.Əyyubəv. Azərbaycan SSR-in karst mağaraları. Bakı, 1978, s.40-41.
9. А.Д.Ерипов. Экономический быт государственных крестьян Казахского
уезда Елисаветпольской губернии - МИЭБГКЗК, т.II, вып.З, Тифлис, 1886, с.51.
10. Азербайджанцы (историко-этнографический очерк). Баку, 1998, с. 140.
11. A.N.Mustafayev. Göstərilən əsər, s.23.
12. H.A.Həvilov. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı, 1991, s.117-118.
13. Н.А.Абелов. Экономический
быт
государственных
крестьян
Елисаветпольского уезда Елисаветпольской губернии - МИЭБГКЗК, т. VII, Тифлис,
1887, с 15.
14. Ф.И.Велиев. Материаяьная культура западной зоны Азербайджана в XIX
-начале XX вв. (историко-этнографическое исследование). Баку, 1996, с. 18-19.
15. И.Л.Сегаль. Крестьянские землевладения в Закавказье. Тифлис, 1912,с.
141; С.П.Зелинский. Экономический быт государственных крестьян в Зенге-
зурском уезде Елисаветпольской губернии - МИЭБГКЗК,
T
.IV,
Ч
.1, Тифлис, 1886,
с.76-77; А.В.Парвицкий. Численный
состав
государственных
крестьян-
СМИЭБГКЗК, т.Я, Тифлис, 1887, с.91.
16. Ə.V.Salamzadə, Ə.Ə.Sadıqzadə. Göstərilən əsər, s.33-34; М.Усейнов,
Л.Бретаницкий, А.Саламзаде. История архитектуры Азербайджана. М., 1963, с.305-306.
17. А.А.Пашаев. Город Ордубад в XIX - начале XX вв. (историко-
этнографическое исследование). Баку, 1998, с.70.
18. М.Н.Насирли. Сельские
поселения
и
крестьянские
жилища
Нахичеванской АССР, с.67; H.A.Həvilov. Göstərilən əsər, s.115.
19. A.N.Mustafayev. Göstərilən əsər, s.24.
20. D.Yeritsov. Göstərilən əsər, s.36-37.
21. A.N.Mustafayev. Göstərilən əsər, s.21.
22. Yenə orada, s.26.
23. M.N.Nəsirli. Azərbaycan SSR Şəki-Zaqatala zonası əhalisinin yaşayiş
evləri. Bakı, 1975, s.22.
24. A.N.Mustafayev. Göstərilən əsər, s.30.
25. M.H.Nəsirli. Yasayış evinin mənşəyinə dair. - AEM, III bur., Bakı, 1977,
s.90.
26. İ.H.Nərimanov, С.Ə.Xəlilov. Sarıtəpədə arxeoloji qazıntılar (1956-ci il). -
AMM, IV c, Bakı, 1962, s.10-11.
27. Н.Ф.Дубровин. История войны и владычества русский на Кавказе.
СПб., 1871, т I, кн.II, с.352.
28. И.Г.Нариманов. Археологические исследования поселения Шомутепе в
1963 г. - в кн.: Археологические исследования в Азербайджане. Баку, 1965, с.46-47.
29. С.Ə. Xəlilov. Xınıslıda arxeoloji qazıntıların ilk nəticələri. - AMM, V c.,
Bakı, 1965, s.82.
30. О.А.Абибуллаев. Первые итоги раскопок холма Кюльтепе. - "Тезисы
докл. и сообщ. науч. сессии по истории Азербайджана с древнейших времен до X в.".
Баку, 1956, с. 17.
31. М.Н.Насирли. Сельские поселения и крестьянские жилища
Нахичеванской АССР, с.82.
32. Обозрение российских владений за Кавказом (ОРВЗК), ч.II, СПб.,
1836, с.214-215; М.Герсеванов. Общий обзор каменных строительных материалов в
Кавказском и Закавказском крае. - ССК, т.П, Тифлис, 1872, с.346-347;
A.D.Yeritsov. Göstərilən əsər, s.ll; К.Хатисов. Кустарные промыслы Закавказского
края. - Отчеты и исследования по кустарное промышленности в России, т.II, СПб.,
1894, с.341.
33. П.Ф.Кобешавидзе. Город Нуха. - СМОМПК, вып.Х1, Тифлис, 1891,
с.61.
34. İ.H.Nərimanov, C.B.Xəlilov. Sarıtəpə arxeoloji qazıntıları (1956-ci il) -
AMM, IV bur., Baki, 1962, s.29-30; И.Г.Нариманов. Святилища (пир) в западном
Азербайджане. - ДАН Азерб. ССР, 1960, №2, с.207.
35.
S.M.Qazıyev. Qazax və Ağstafa rayonlarındakı arxeoloji ve tarixi
abidələr haqqında (1957-ci il) - AMM, IV bur., Bakı, 1962, s.159.
36. C.H.Rüstəmov. Töyrətəpədə kəşfiyyat qazıntısı. - AMM, VI bur., Bakı,
1965, s. 19-20; И.Г.Нариманов. Археологические исследования поселения Шому-
тепе в 1963 г. - в кн.: Археологические исследования в Азербайджане (сборник
статей). Баку, 1965, с.46-47.
37. М.Н.Насирли. Об азербайджанских постройках круглого плана. - АЭС,
вып.2, Баку, 1965, с.86-96.
38. Витрувий. Десять книг об архитектуре (пер. Ф.А.Петровского), кн.II,
гл.7, §4. М., 1936, с.6, 7; Ксенофонт. Анабасис (пер. М.И.Максимовой),
KH
.IV,
ГЛ
.5, 25;
В.В.Латышев. Известия древних писателей о Скифии и Кавказе. - Жур.ВДИ,
Dostları ilə paylaş: |