Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVL
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
151 keçirilirdi. 1925-ci ildə sənayeləşmə başlandı. Volqaboyunda, Uralda, Sibirdə bir çox sənaye müəssisələri tikildi. Volqaboyu, Ural və Sibirin sovetləşməsi dövründə iri sənaye müəssisələri tikilib istifadəyə verildi. 1931-32-ci illərdə ilk növbədə Ural Maşınqayırma Zavodu istifadəyə verildi. Yüngül və yeyinti sənayesi məhsullarının istehsalı xeyli sürət- ləndi. Həştərxan Balıq Konserv Kombinatı yaradıldı. Başqır- dıstanda motor zavodu inşa edildi, Sterlitamakda neft çıxa- rılmağa başlandı. Beloresk Metallurq və Baymak Mis Za- vodları yenidən quruldu. Tatarıstanda birinci beşillikdə sənaye məhsulu 3,5 dəfə artdı. Udmurtiyada yenidən jevsk Maşınqa- yırma Zavodu yaradıldı. Motosikl zavodu tikildi. 1933-34-cü illərdə yeni texnika ilə təchiz olunmuş onlarla iri müəssisə istifadəyə verildi. Bunlardan, Ural və Kramatorsk Ağır Maşınqayırma Zavodlarını, Çelyabinsk Trak- tor Zavodunu, Solikamsk Kalium Kombinatını və başqalarını göstərmək olar. Dubrovsk və Kemerovo elektrostansiyaları istismara verildi. Artıq 30-cu illərin sonlarında bu rayonlar Sovetlər Birliyinin iri sənaye mərkəzinə çevrilmişdilər. Bütövlükdə Orta Asiya sənayesinin inkişafı kinci Dünya müharibəsi illərinə təsadüf edir. Müharibə illərində SSR -nin qərb ərazilərindən Qazaxıstan ərazisinə 140 sənaye müəssisəsi və 1 mln. adam köçürüldü. Müharibə illərində həmçinin yeni zavodlar, mədən və şaxtalar tikildi. Sənayeləşmə gedişində ciddi səhvlərə də yol verilmişdi. lk növbədə sənayeləşmə kütlələrin, xüsusən kəndlilərin dilənçi- ləşməsi hesabına aparılmışdı. kinci, sənayeləşmə, xüsusən ağır sənayenin inkişafı çox sürətlə aparılmışdı. Bu da əhalinin istis- marı hesabına edilmişdi. Üçüncüsü, sənayeləşmə siyasəti SSR -nin totalitar dövlət kimi formalaşmasına başlıca şərti olmuşdur. Dördüncüsü, sənayeləşmə Sovet imperiasının müs- təmləkəçilik siyasətini daha da gücləndirmişdi. Ucqarlar, o cümlədən türk xalqları yaşayan ərazilər sənaye üçün xammal mənbəyinə çevrilmişdilər. 152 20-ci illərdə həyata keçirilən tədbirlərdən biri də kollektiv- ləşdirmə siyasəti idi. Burada məqsəd fərdi kəndli təsərrüfat- larını kolxoz və sovxozlarda birləşdirmək, dövlət idarəçiliyinə verməkdən ibarət idi. 1929-cu ildən başlanan bu proses çox ağrılı keçmiş və faciəli nəticələrə gətirib çıxarmışdır. Kollektiv təsərrüfatların təşkilinin könüllülük prinsipləri əsasında həyata keçirilməsi bildirilsə də, lakin işdə onlar zoraki yolla təşkil edilirdi. Kolxoza üzv olmaq istəməyənlər qolçomaqlığa salınır, həbs edilir, istehsal vasitələrindən məhrum edilirdilər. Kollektivləşdirməni ilk növbədə başlıca taxıl rayonlarında- Ş imali Qafqazda, Volqaboyunun bəzi rayonlarında həyata ke- çirmək tələb olunurdu. Bu yerlərdə kollektivləşdirmə 1930-cu ilin payızı, yaaxud 1931-ci ilin yazında başa çatdırılmalı idi. Digər rayonlar üçün də bu cür “ikili” müddətlər göstərilirdi. Başlıca məqsəd aşağı pillələrdəki fəalların kollektivləşdirməni birinci müddətdə, hətta ondan əvvəl yerinə yetirməyə səy edə- cəklərini gözləmək idi. Bu, baş tutsa idi partiya rəhbərliyinin qələbəsi kimi qəbul olunacaqdı. Əgər bu baş tutmasa, kənd- lilərin narazılığı genişlənsə, bütün nöqsanlarda yerlərdə əyin- tilərə yol verənləri günahlandırmaq olar, partiya rəhbərləri isə günahsız qalardılar. Çox yerlərdə on minlərlə ortabab kəndlilər də qolçomaqlığa salınmışdılar. Bəzi rayonlarda kolxoza girməkdən imtina etdiyinə görə ortabab kəndlilərin 80 faizi qolçomaq əlaltısı kimi mühakimə olunmuşdu. Minlərlə adam soyuq vaqonlarda Urala, Sibirə, Qazaxıstanın şaxtalı ərazilərinə göndərilmişdilər. Təqribi hesablamalara görə bu qəbildən repressiyalara məruz qalanların sayı 10 milyondan çox olmuşdu. Orta Asiya respublikalarında da kollektivləşmə prosesi başlandı. lk növbədə aqrar sahədə kollektiv təsərrüfatlar ya- ranmağa başlamışdı. 1929-1930-cu illərdə Qazaxıstanda hey- van sürüləri, torpaq sahələri və mülkiyyət iri sahibkarlardan müsadirə olunaraq kəndlilərə verildi. Həmçinin, Çar Rusiyası tərəfindən kazaklara verilmiş Qazaxıstan torpaqları geri 153 alınaraq kəndlilərin ixtiyarına verilirdi. Ümumilikdə 1929-cu ildən sürətlə həyata keçirilən kollektivləşmə prosesi nəticəsində 1937-ci ildə artıq, 97,5 faiz təsərrüfat kolxozlarda birləşdirildi, ə kin sahələri isə 1,5 dəfə artırıldı. Bununla yanaşı, bu proses heyvanların kütləvi kəsimi sayının kəskin aşağı düşməsinə səbəb oldu ki, bu da 1929-33-cü illərdə ölkədə aclığın ya- ranmasına səbəb oldu. 1929-cu ildən başlayaraq Qırğızıstanda kənd təsərrü- fatının kollektivləşməsi prosesi başlandı. Kollektivləşməyə qarşı çıxanlar öldürülür, həbs edilir və mülklərindən məhrum olunurdular. Burada da zoraki yolla qolçomaqları bir sinif kimi ləğv etmək kollektivləşdirmənin mühüm istiqaməti idi. Burada da kollektivləşdirmə bir çox faciələrin mənbəyi oldu. 1941-ci ildə Qırğızıstanda artıq 300 heyvandarlıq kolxozu fəaliyyət göstərirdi. Türkmənistanda 1929-cu ildən kənd təsərrüfatının kol- lektivləşməsi prosesinə pambıq plantasiyalarının yaranması ilə başlanıldı. 1929-cu ildə artıq təsərrüfatın 15 faizi kolxozların üzvü olmuşdu. 1940-cı ildə bütün təsərrüfatlar kolxozlarda bir- ləşdirilmiş, kəndlilər isə kolxoz üzvü olmuşdular. kinci Dünya Müharibəsi ərəfəsində Türkmənistan SSR -də pambıq isteh- salına görə artıq ikinci sıraya (Özbəkistandan sonra) yüksəl- mişdi. Kənd təsərrüfatında əsas yeri pambıqçılıq və hey- vandarlıq tuturdu. Bu illərdə ölkədə 134 sovxoz və kolxoz fəa- liyyət göstərirdi. Ölkə iqtisadiyyatnda Qaraqum kanalı xüsusi yer tuturdu. Qaraqum kanalı Türmənistanın cənub və cənub- qərb rayonlarını su ilə təchiz edirdi. 1929-cu ildən başlayan kollektivləşmə nəticəsində orta təbəqə (“kulak”) tamamilə məhv edildi. Özbəkistanda da 1929-cu ildən kollektivləşmənin həyata keçirilməsinə başlandı. 1932-ci ildən artıq torpaqların üçdə iki hissəsi kolxozlarda birləşdirildi. 30-cu illərin ortaları üçün kəndli təsərrüfatlarının 90 faizdən çoxu zorakı yolla kollektiv- ləşdirilmişdi. Kollektivləşdirmə kəndlilərin maddi marağını Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|