Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 

447

                                                            

7.

  nformasiya  –  ictimai  rəyin  formalaşması  və  qərarların 

qəbulunda  işgüzar  və  hökumət  dairələrinin  rezervi  kimi 

çıxış edir. 

Xüsusi ilə qeyd edilməsi zəruri olan bir məqam ondan ibarətdir ki, 

öz  miqyası  etibarilə  milli  xarakter  daşıyan  “istehsal”  iqtisadiyyatından 

(industrial  iqtisadiyyat)  fərqli  olaraq,  “xidmət”  və  “informasiya” 

iqtisadiyyatı  qlobal  xarakter  daşıyır.  Başqa  sözlə,  informasiya 

iqtisadiyyatının  qərarlaşdığı  məkan  qloballaşmaya  bilməz.  Məhz  bu 

anlamda  bir  sıra  tədqiqatçılar  qloballaşmanı  qaçılmazlıq  terminləri  ilə 

ifadə edirlər. 

Bir  sıra  tədqiqatçılar  “informasiya  cəmiyyətini”  “inkişaf  etmiş 

postindustrial  cəmiyyət”  kimi  xarakterizə  edir  və  göstərirlər  ki,  yeni 

iqtisadiyyat  o  ölkələrdə  reallaşır  ki,  hansılarda  postindustrial  cəmiyyətə 

keçid 1960-1970-ci illərdə baş vermişdi. 

nformasiya 

cəmiyyətinin 

əsas 

xarakteristikası 

aşağıdakı 

kriteriyalar vasitəsilə əks olunur: 

1.

  Texnoloji:  əsas  amil  –  informasiya  texnologiyaıarı  ictimai 

həyatın əksər sferalarında tətbiq olunur. 

2.

  Sosial:  informasiya  həyat  səviyyəsinin  dəyişməsində  mühüm 

stimul kimi çıxış edir; 

3.

  qtisadi:  informasiya  resurs,  xidmət,  əmtəə,  əlavə  dəyərin  və 

məşğulluğun mənbəyi keyfiyyətində çıxış edir; 

4.

  Siyasi:  azad  informasiya  əhalinin  sosial  təbəqələri  arasında 

konsensusa xidmət edir. 

5.

  Mədəni:  ayrıca  götürülmüş  fərdin  və  bütövlükdə  cəmiyyətin 

mədəni tərəqqisinə yardım göstərir. 

 

 

§16.2. Qlobal informasiya iqtisadiyyatı indeksi:  

ölkələr bölümündə qiymətləndirmə 

 

nformasiya  iqtisadiyyatına  keçidin  və  ümumiyyətlə,  yeni 

iqtisadiyyatın  qərarlaşması  prosesinin  qiymətləndirilməsində  “qlobal 

informasiya indeksi” adlanan metodikadan istifadə olunur

202

 (şəkil16.1). 

ndeksdən  istifadə  əsasında  aparılan  araşdırmalar  göstərir  ki,  ABŞ 

liderliyi  öz  əlində  saxlamaqda  davam  edir.  Hal-hazırda  texnoloji 

                                                 

202

 Отчет компании Metrcinet.com “The Global New Economy  ndex: a Cyber-Atlas”, 

2-nd edition, 2000. 

---

Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 

448

                                                            

yeniliklər  və  bunun  nəticəsində  formalaşan  yeni  satış  bazarları  və 

kanalları Amerika iqtisadiyyatının əsas artım mənbəyinə çevrilmişdir. 

Ölkənin  ÜDM-də  elektron  ticarətin  payı  15%-ə  yaxındır.  Bununla 

belə,  yeni  iqtisadiyyatın  modeli  kimi  çıxış  edən  ABŞ-da  hələ  çox  iş 

görülməlidir. 

Reytinqdə ikinci yer Yaponiyaya məxsusdur. ABŞ-dan əhəmiyyətli 

dərəcədə  geri  qalsa  da,  texnoloji  yeniliklərin  tətbiqi  sferasında  əksər 

ölkələrdən  öndədir.  Yapon  iqtisadiyyatının  qloballaşma  dərəcəsi  də 

maksimum səviyyəyə çatmışdır. 

Skandinaviya  ölkələri  ( slandiya,  Norveç,  Finlandiya  və  s.) 

kifayətqədər 

yüksək 

səviyyəyə 

malikdirlər. 

Bu 

ölkələr 

telekommunikasiya  sferasına  qoyulan  investisiyaların  həcminə  və 

nternetə qoşulan kompyuterlərin sayına görə liderdilər. Hər iki göstərici 

yeni  iqtisadiyyatda  müvəffəqiyyət  qazanmağın  əsas  amilləri  kimi  çıxış 

edirlər.  Kontinental  Avropa  ölkələri  (Almaniya,  Fransa,  sveçrə  və 

Avstriya)  qeyd  edilən  yönümündə  ya  əvvəlki  mövqeni  saxlamış,  ya  da 

daha  da  irəliyə  getmişlər.  Son  dövrlərdə  Almaniya  və  sveçrədə  yüksək 

iqtisadi  artım  nümayiş  etdirilir.  Fransada  da  iqtisadi  artım  yüksəkdir. 

Böyük  Britaniya  reytinqinə  görə  7-i  yerdədir.  Eyni  vəziyyət  Kanada  da 

müşahidə edilir. 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 16.1. Qlobal informasiya iqtisadiyyatın indeksinin 

kateqoriya və göstəricilər sistemi. 

 

Qlobal informasiya iqtisadiyyatı indeksi 

Kateqoriyalar 

Yüksək ixtisas tələb edən iş 

yerləri 

qtisadiyyatın 

qloballaşması 

qtisadi dinamika və 

rəqabət 

nformasiya iqtisadiyyatına 

transformasiya 

Texnoloji yeniliyin tətbiqi 

imkanları 

G

 Ö

 S

 T

 Ə

 R

 

 C

 

 L

 Ə

 R

 

- xtisaslı mühəndislər; 

- KT mütəxəssisləri; 

-Rəhbər işçilər; 

-Ali məktəb tələbələri 

-Əmtəə ixracı; 

-Kommersiya xidmətləri ixracı; 

-Birbaşa investisiyaların ixracı; 

-Xaricdə əmlaka birbaşa kapital 

qoyuluşu; 

-Proteksionizm: idxalı aradan qaldırmaq 

məqsədi güdən milli proteksionist 

tədbirlərin səviyyəsi. 

-Ümumi 

məhsuldarlıq; 

motivasiya; 

proseslərin  idarəolunması;  Sahibkarlıq; 

maliyyə sabitliyi; Vençur kapitalı 

- nternetə çıxış; elektron ticarət; 

telekommunikasiyaya investisiya 

qoyuluşu; Kompyuterlərin sayı; 

Kompyuterlərin gücü 

-Verilən patentlərin sayı; Tədqiqatlara 

çəkilən xərclərin ümumi həcmi; 

Tədqiqatlarla məşğul olan insanların sayı 

---