Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Asiya ölkələrində isə panorama kifayətqədər qarışıqdır. Bəzi ölkələr (Tayvan, ndoneziya) əhəmiyyətli irəliləyişlər nümayiş etdirir, digərləri (Filippin, Sinqapur) əksər göstəricilər üzrə geriləməkdədirlər. Neqativ nəticələrin meydana çıxması əsasən iqtisadi islahatların “davranışı” və siyasi mühitin adekvat olmaması ilə izah olunur. Mərkəzi Avropanın əksər ölkələrinin, ələlxüsus Macarıstanın, Polşanın və Rusiyanın reytinq göstəriciləri əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşmüşdü. Latın Amerikası ölkələri isə reytinq cədvəlində ən aşağı pillələri tutmaqdadırlar. Bu ölkələrdə fundamental iqtisadi problemlərin mövcudluğu yeni iqtisadiyyatın formalaşması yönümündə perspektiv investisiya qoyuluşlarını mümkünsüzləşdirir. nformasiya iqtisadiyyatının ümumdünya çapında qərarlaşması problemi bu gün kifayətqədər aktuallaşmış problemlər sırasında ön cərgədə dayanmaqdadır. nkişafın qeyri-bərabərliyi və qlobal assimetrikliklə yanaşı ayrı-ayrı ölkə hökumətlərinin informasiya texnologiyaları sferasında həyata keçirdikləri yaxud keçirmədikləri siyasət gözlənilməz nəticələrlə sonuclana bilər. Belə ki, bəzi ölkələr qeyd edilən sferada aktiv fəaliyyət göstərməklə informasiya texnologiyalarını inkişafın hərəkətverici qüvvəsinə çevirə, aqrar, yaxud industrial iqtisadi sistemdən yeni – informasiya- iqtisadiyyatına keçə bilərlər. Eyni zamanda, digər qrup ölkələr bu prosesdə ləngiyə və nəticə etibarilə texnoloji planda dünya iqtisadiyyatının əyalətinə çevrilərlər. Qlobal informasiya iqtisadiyyatına keçidlə bağlı 45 ölkəni əhatə edən araşdırmalar 203
göstərir ki, qlobal informasiya iqtisadiyyatında iştirak etmək imkanları baxımından əhəmiyyətli fərqlər mövcuddur. Bu qrupa daxil olan 23 ölkə qeyd edilən sferada əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edə bilməsələr (yaxın 3 il ərzində), sonrakı dövrdə daha ağır situasiya ilə rastlaşacaqlar. Eyni zamanda, yeni keyfiyyət mərhələsinə keçidin qlobal xarakter almadığı şəraitdə hər hansı bir ümumbəşəri səviyyəli effektdən danışmağa belə dəyməz. Ayrı-ayrı ölkələrin informasiya iqtisadiyyatına hazırlıq dərəcəsini müəyyənləşdirməkdən ötrü qarşılıqlı bağlılıqda olan 5 göstəricidən istifadə olunur:
203
Отчет компании McCounell nternational “Risk E-Business: Seizing the Opportunity of Global E-Readiness, август, 2000г” http://www.mcconellinternational.com /ereadiness/ Ereadiness Report. htm Dünya iqtisadiyyatının tarixi
451
1. nternetə çıxış imkanları; 2. nformasiya iqtisadiyyatına keçidin
məqsədyönlü tənzimlənməsi; 3. nformasiya təhlükəsizliyi; 4. nsan kapitalı; 5. Elektron kommersiyanın tətbiqi şəraiti. Araşdırmalar göstərir ki, 42 ölkənin yalnız bir hissəsi informasiyanın yaradılması və yayılması prosesində iştiraka imkan verən infrastruktura malikdir. 25 ölkədə (3.6 mlrd. əhali) rabitə sisteminin əhəmiyyətli dərəcədə modernləşdirilməsinə ehtiyac vardır. 17 ölkədə situasiya nisbətən yaxşı, 11 ölkədə isə daha yaxşı qiymətləndirilir. Hal-hazırda simsiz internetdən istifadə edənlərin sayı hər ay 8 mln. nəfər (əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə) artır. nformasiya iqtisadiyyatına keçid idarəolunan prosesdir. Bu anlamda dövlət-özəl sektor cütlüyünün birgə səyləri həlledici rol oynayır. Bu aspektdən həlli vacib olan məsələlər sırasına aşağıdakılar aid edilir: 1. Milli informasiya cəmiyyətinin dövlət prioritetləri sistemində yeri; 2. Dövlət xidmətlərinin avtomatlaşdırılması dərəcəsi; 3. Dövlətlə özəl sektor arasında əməkdaşlıq səviyyəsi; 4. nternetə çıxışın kütləviləşməsi sahəsində göstərilən səylərin intensivlik dərəcəsi; Tədqiqatlar göstərir ki, yalnız bir qrup ölkədə (əsasən inkişaf etmiş ölkələrdə) qeyd olunan istiqamətdə əsaslı irəliləyişlərə nail olunmuşdu. Azsaylı ölkələrdə prosesin intensivləşdirilməsi yönümündə sistemli tədbirlər həyata keçirilir. Məsələn, Azərbaycanda “Elektron hökumət” konsepsiyası kifayət qədər böyük sürətlə tətbiq olunmaqdadır. Digər mühüm məsələ informasiya təhlükəsizliyi məsələsidir. Belə ki:
1.
nformasiyanın yaradılması, saxlanması və yayılması proseslərinin zəif mühafizəsi elektron biznesin həyata keçirilməsində problemli situasiya yaradır; 2.
üzrə milli sənayenin inkişafına əngəl törədir; 3.
Personal məlumatların lazımı səviyyədə mühafizə olunmaması informasiya mübadiləsinə maneə yaradır; Dünya iqtisadiyyatının tarixi
452
4.
kodlaşdırılmasına qadağa qoyulması biznesin yeni üsullarına olan etimada zərbə vurur və s. Ümumiyyətlə, informasiya təhlükəsizliyinin əsas elementlərinə aşağıdakılar aid edilir: 1.
mülkiyyətin, ələlxüsus proqram təminatının hüquqi mühafizə dərəcəsi və bu sferadakı tərəqqinin səviyyəsi; 2.
Elektron “quldurluğa” qarşı yönəldilən səylərin intensivlik dərəcəsi; 3.
Araşdırılan ölkələrin kiçik bir qismi istisna olmaqla, böyük əksəriyyətində qeyd olunan problemlər hələ də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Son 20 il ərzində istehsal resursları zəncirində (“insan resursları – maddi resurslar – maliyyə resursları”) ayrı-ayrı halqaların strateji əhəmiyyəti iqtisadi inkişafın məqsəd və vəzifələrindən asılı olaraq dəyişikliyə məruz qalmışdı. nformasiya iqtisadiyyatı şəraitində əmək məhsuldarlığının və inkişafın başlıca mənbəyi kimi insan resursları çıxış edir.
Cədvəl 16.1 Dünya ölkələrinin məcmu kapitalında struktur dəyişiklikləri (1913-1998) (%) Kapitalın növü
1913
1950 1998
Fiziki kapital
nsan kapitalı 67-69
31-33 52-53
47-48 31-33
67-69 nsan kapitalına aşağıdakılar daxildir: 1. Təhsil sisteminin keyfiyyət səviyyəsi; 2. Yerli yaradıcılıq və cəmiyyətdaxili informasiya mübadiləsinin inkişaf dərəcəsi; 3. şçi qüvvəsinin ixtisas dərəcəsi və effektivliyi; Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|