Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
57
Tətbiqə meyillilik
0.61**
-
0.26
Adambaşına ÜDM
-0.41**
-0.37
Nəticə
Nağdsız hesablaşmaların inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq hər bir ölkədə tam
nağdsız hesablaşmalara keçid üçün fərqli məhdudiyyətlər vardır. Hər bir ölkə qrupu
üzrə spesifik məhdudlaşdırıcı amillərin aşkarlanması nağdsız hesablaşmaların
stimullaşdırılması üzrə daha effektiv hədəflərin müəyyən edilməsinə imkan verə
bilər. Hər bir ölkə qrupu ilə bağlı əsas boşluqları müəyyən etmək məqsədi ilə
tədqiqatda hesablanmış 4 amil üzrə sub-indekslərdən istifadə etmək mümkündür.
Ş
Ə
K
İ
L
3.
N
AĞDSIZ ÖDƏ
NIŞLƏRIN INKIŞAF INDEKSLƏRININ ÖLKƏ QRUPLARI ÜZRƏ
ORTASI
Nağdsız ödənişlər üzrə başlanğıc mərhələdə olan ölkələrdə (4-cü qrup) hər 4
istiqamət üzrə boşluqlar mövcuddur. Bu tip ölkələrdə nağdsız hesablaşmaların
artırılması üçün infrastrukturun qurulması, institusional mühitin yaradılması və
yeniliklərin tətbiqinə meyilliliyin stimullaşdırılması vacibdir. Bu sahədə dövlətin
rolu böyükdür. Belə ki, əhalinin maliyyəyə çıxış imkanlarının artırılması
proqramları, dövlət tərəfindən ödəniş xidmətlərinin təklifi ölkənin nağdsız ödənişlər
üzrə növbəti inkişaf mərhələsinə keçməsini təmin edə bilər.
-2
0
2
4
İnstitusional
mühit
İnfrastruktur
Təklif və
istifadə
Tətbiqə
meyillilik
I qrup üzrə orta
II qrup üzrə orta
III qrup üzrə orta
IV qrup üzrə orta
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
58
3-cü qrup ölkələrdə artıq müəyyən infrastruktur qurulmuş, lakin, bu infrastrukturun
istifadə səviyyəsi və ödənişlər sahəsində yeniliklərin tətbiqi aşağı səviyyədədir.
Bununla əlaqədar, dövlətin rolu qurulmuş infrastrukturun istifadə səviyyəsinin
artırılmasından ibarətdir. Bu məqsədlə dövlət özəl sektorda innovasiyaların tətbiqini
stimullaşdırmalı, əhalinin maliyyə savadlığını artırmalı, həmçinin institusional
məhdudiyyətləri aradan qaldırmalıdır. Qeyd edək ki, sadalanan tədbirlərin həyata
keçirilməsi institusional mühitin təkmilləşdirilməsi fonunda getməlidir. Belə ki,
ekonometrik qiymətləndirmə nəticələrinə görə II qrup ölkələrdə institusional
boşluqların aradan qaldırılması iqtisadi artıma əhəmiyyətli səviyyədə töhvə verən
amildir.
Bununla bərabər, ölkə növbəti inkişaf mərhələsinə (2-ci qrupa) keçdikdə, nağdsız
ödənişlərin iqtisadi artımda rolu artır. 2-ci qrupda olan ölkələr tamamilə nağdsız
hesablaşmalara keçid mərhələsində olan ölkələrdir. Bu ölkələrdə artıq institusional
mühit, infrastruktur və tətbiqə meyillilik iqtisadi artımı dəstəkləmək iqtidarındadır.
Eyni zamanda, infrastrukturun yeni keyfiyyət səviyyəsinə yüksəldilməsi vacib
məsələdir. Belə ki, bu ölkələrdə artıq nağdsız hesablamalar üzrə geniş fiziki
infrastruktur qurulmuş və istifadə edilir. Lakin, hesablaşmalar sahəsində yeni
texnologiyaların tətbiqi (məsələn, smartfonların pos-terminal kimi istifadəsi,
təmassız ödəniş kartları və s.) ölkəni tamamilə nağdsız hesablaşma mərhələsinə
gətirib çıxaracaqdır.
Qiymətləndirmə nəticələrinə görə, ən yüksək inkişaf mərhələsində (I qrup) və
inkişafın başlanğıc mərhələsində (IV qrup) olan ölkələrdə ödəniş sistemlərinin
inkişafı amillərinin iqtisadi artıma təsiri məhduddur. Belə ki, inkişafın
başlanğıcında olan ölkələrdə nağdsız ödənişlərin həcmi o qədər kiçikdir ki, iqtisadi
artımı dəstəkləmir. Ölkələr müəyyən ödəniş infrastrukturu, istifadə bacarıqları,
institusional mühit yaratdıqda, nağdsız ödənişlər iqtisadi artıma müsbət təsir etməyə
başlayır. Ödənişlər demək olar ki, tam nağdsız formaya keçəndən sonra isə bazar
doymuş olduğundan, hər əlavə nağdsız ödənişin iqtisadi artımda rolu məhdudlaşır.
Ə
dəbiyyat
1.
Citi Bank; Imperial College London. (2014).
Getting ready for dogotal
money: A Roadmap.
2.
Hasan, I., De Renzis, T., & Schmiedel, H. (2012). Retail payment and
economic growth. Bank of Finland Research Discussion Paper (No.
19/2012).
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
59
3.
Tomas, H., Jain, A., & Angus, M. (2013). The Global Journey From Cash to
Cashless. World beyond cash .
4.
Visa Interantional and Global Insight. (2003). The virtuous circle: electronic
electronic paymentts and economic growth.
White Paper .
5.
Zandi, M., & Singh, V. (2010). The impact of electronic payments on
economic growth. Economic Analysis Moody's Analytics .
S.H
USEYN OV
1
,
V.A
HMADO V
2
C
URREN C Y
S
UBST IT UT I ON IN AN OI L
-
RIC H
CIS
C OUN T RY
:
T
HE C ASE O F
A
Z ERBA IJAN
Abstract
Since independence, currency substitution has drawn considerable attention in the
policy circles of the CIS countries, but recently its nature has changed notably. High
inflation volatility and fragile economic stability in the early phase of transition
induced dollarization as people attempted to avoid rapid devaluation in their assets.
However, in the previous decade, the dollarization process reversed its direction in
CIS countries, especially in oil rich ones. The de-dollarization observed in Russia
and Kazakhstan, and documented by various researchers, was also taking place in
another oil rich CIS country, namely, in Azerbaijan. In this paper, we empirically
study the existence of currency substitution between Azeri manat and US dollar in
the first decade of 2000s, and expose the reverse trend in dollarization observed
after the oil boom years. The estimation results reveal the recently new
phenomenon of de-dollarization and increasing confidence in national currency,
manat, in the post oil boom years.
Keywords: Currency substitution; Non-linear system GMM estimation; Oil-rich
CIS country
JEL classification: E41, E52, F31
Introduction
1
Salman Huseynov - Senior Economist at the Research Department, Centre for Research and Development, Central
Bank of Azerbaijan, email: salman_huseynov@cbar.az
2
Vugar Ahmadov - Director of the Research Department, Centre for Research and Development, Central Bank of
Azerbaijan, email: vugar_ahmadov@cbar.az