Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

dünyanın  ən  ırı  rcklam  verən  şırkəti  -  Procter  Gamble  şirkəti 
1851-ci  ildə  qeydə  alınmış  ticarət  nişanını  -  yanmda  13  ulduz 
olan (qeydıyyat anına ABŞ  ştatlarının sayı)  aypara.
İnkişaf etmış  ölkələrdə  əmtəə nışanlarına hüquqlann  müdafıəsı 
haqqmda qanuniar qəbul  olunur:  Fransada -  1857-ci  ildə,  ABŞ-da - 
1881-ci ildə,  İngiltərdə -  1883-cüildə, Almaniyada -  1894-cü ildə,
Paris  konvensiyası  ilə  bərabər  1891-ci  ildə  əmtoə  nişanlannın 
qeydiyyatı  haqqında  Madrid razılaşması  imzalanmışdır.
ÜmummiHi  səviyyədə  reklam  fəaliyyətini  tənzimloyon  ilk  qa- 
nun  ingilis  parlamenti  tərəfmdən  1752-ci  ildə  qəbul olunmuşdur. 
Qanun  vicdansız  reklamın  əlehinə  çıxış  edirdi.  Elə  İngiltərədə 
1797-ci  ildə  qazetdə  hər  bir  reklam  elanından  dövlət  büdcəsinə 
ayırmalan  nəzərdə  tutan  ilk  reklama  vergi  tətbiq  edilınişdir. 
1800-ci  ildə  vergi  xidmətləri  tərəfmdən  1,5  mln.  reklam  elam 
qeydə  alınmışdır,  1848-ci  ildə  -  1,9  mln,  buda  kütləvi  şəkildə  bu 
vergidən kütləvi  yayınma haqqında fikrə səbəb olur.
Almaniyada  reklam haqqında  qanun  1886-cı  ildə  çıxmışdır.  O 
reklam  materiallannda  qeyri  həqiqi  məlumatlann  yerləşməsinə 
görə  ciddi cəza nəzərdə tuturdu.
ABŞ-da  reklamçıların  ümumi  təşkilatlan  daha  böyük  vüsət 
alır.  Onlardan  ən  əhəmiyyətliləri  -  Amerika  reklam  federasiyası, 
Amerika  reklam aqentlikləri  assosiyasiyası.
1890-cu  ildə  Sitau  (Almaniya)  şəhərində  ilk  ixtİsaslaşmış jur- 
nal  Die Reclame (“Reklam”)  çap  olunmağa başlamışdır.  Onun sə- 
hifələrində  reklam praktıkasından  hallar qeyd olunurdu.
XX 
əsrin  əvvəlində reklam  üzrə  ilk irı  elmi əsərlər və  işləmə- 
lər yaranır.
Beləki,  1896-cı  ildə  amerikalı  rcklamçı  Elmer  Levis  reklma 
münasibətinin  ən məşhur formullarından birini AİDA hazırlamış- 
dır.  Reklam  göndərişinin  hazırlanması  həmçinin praktik  psıxolo- 
giyanın,  sosioloiyanın,  statistikanın və s.  naliyyətlərini  istifadə et- 
məyə başlamışdır.
Həmin  vaxtm  ən  görkəmli  reklam  nəzəriyyəçisi  Çıkaqoda  Şi- 
mal-Qərb  Universitetinin  psixologiya  professoru  Uolter  Dil  Skott 
olmuşdur.  Onun  əsas  əsərləri:  “Reklam  nəzəriyyosi”  -  J903-cü  il

---

və  “Reklam  psixologiyası”  -1908-ci  il.  Reklam  elmının quııılması- 
na  böyük  əməyi  Harvard  universitetinın  psixologiya  professoru 
Xyuqo  Myunsterberq  qoymuşdur.  Avropada  reklam  sahəsində  ən 
məşhur  alim  Macarıstan  universitetinin  siyasi*iqtisadiyyat  proves- 
soru Viktor Matayya olmuşdur,  o  “Reklam”  adlı  monoqrafıya yaz- 
mışdır.
Yeni  vaxt dövründə  reklamın  inkişafının  nəiicələrin  qeyd edə- 
rək aşağıdaki nəticələrə gəlmək olar:
1.  Qeyd  olunan  dövrdə  reklamın  əsas  vasitələri  yaranmış  vo 
formalaşmışdır:  mətbuatda reklam, xarici  reklam  və  s.
2.  Reklamla  paralel  olaraq  kommersiya  kommunikasiyalarm 
digər  tipləri  də  formalaşmışdır:  pubüsiti,  kommivoyaj,  sərgilər, 
birbaşa poçt reklamı,  fırma stili və  s.
3.  Reklam aqentlikləri  şəbəkəsi  yayılmışdır.  Reklam  aqentliyinin 
özü sifarişçinin reklammın mətbuatda yerləşməsi üzrə büro səviyyo- 
sindon tam xidmot sikli  ilə reklam müəssisəsinə çevrilıııişdir.
4.  Reklam  kampaniyaiannın  keçirilmə  təcrübəsi  toplanmışdır. 
Ümummilli  və  beynəlxalq reklamın formalaşması başlannıışdır.
5.  İri  mal  istehsaiçılannm  əmtəə  nişanlarının  formalaşması 
prosesləri  aktivləşır.
6.  İnkişaf etmiş  öikəiərdə  reklam  fəaliyyətinin  dövlət  tənzim- 
lənməsi  sistemi yaranır.
7.  Reklam  nəzənyyəsi  elmi  tədqıqatiar  predmeti  oiun  İri  uni- 
versitetlərdə reklamın tədris  fənni  kimi tədrisi başlanır.
14.4. Reklam və onun  əsas funksiyaları
Marketinq  kommunikasiyaiarı  sistemində  mərkəzi  yeriərdən 
birini  reklam  tutur.  Rekiamın  çoxsayiı  təyiniərindən  aşağıdakını 
qeyd etmək oiar:
“Reklam  -  məşhur  sponsor  adından  ideya  və  va  xidmətlərin 
təqdim  olunması və daşınması  üçün  istənilən pullu formadır ".
‘'Reklam  -  hər  hansı  mal,  nişan, firnıa  hesabına  kiitləvi  infor- 
masiya  vasitələri və digər əlaqə vasitələri vasitəsi ilə pullu,  bir is- 
tiqamətli və qeyri şəxsi müraciətidir”.

---

“Reklam  -  qeyri şəxsi ödənilən  kanallar vasitəsi ib  auditoriya  ib  
kommunikasiyadır,  auditoriya dəqiq olaraq göndəriş  mənbəsidir’\
Gördüyümüz  kimi  mürəkkəb  və  çoxtərəfli  “reklarrT  anlayışı- 
na  müxtəlif yanaşmalar  əks  olunur.  Reklamın  xarakterıstikalan- 
nın  vacıb  amilləri  aşağıdakılardır:
1.  Qeyri  şəxsi  xarakter.  Kommunikasıya  sıqnalı  potensial  alı- 
cıya  reklam  olunan  malın  satıcısından  deyil,  müxtəlif növ  vasitə- 
çilərdən daxil olur.
2.  Reklam  münasibətinin  satıcıdan  alcıya  birtərəfli  istiqamətli 
olması.  Alıcmın cavab reaksiyası vaxtda müəyyən vaxt kosiyindo 
gecikə bilər.
3.  Reklamm  effektivlıyinin  ölçülməsi  nöqteyi  nəzərdən  qeyri 
müəyyənlik.  Bu  keyfıyyət əvvəlkinin məntiqi davamıdır.  Ahş fak- 
tı  reklama  birbaşa  aidiyyatı  olmayan  bir  sıra  amillərdən  asılıdır. 
M əsələn  əla  reklam  kampaniyası  öz  vaxtına  görə  həmin  maiın 
buraxılışmda qüsurlarla üst-iistə düşə bilər.
4.  İctinıai xarakter.  Nəzərdə  tutulur  ki,  reklam olunan mal  qa- 
nuni  və  ümumqəbulolunmuşdur.  Buna  görə  biz  narkotiklərin  vo 
qanunla qadağan olunan digər mallann reklamına rast gəlmirik.
5.  Reklam elanında  dəqiq  olaraq  sponsor,  reklamverən,  rek- 
lamın həyata keçirldiyi  şəxsın adı.
6.  Reklanı qərəzsizliyə  iddia etnıir.  Ümumqəbul  oiunmuşdur 
ki,  reklam  münasibətində  əsas  diqqət  reklam  olunan  malın  vo  ya 
fırmanm  üstünlüklərınə  yetirilir.  Bu  üstünlüklor  əhəmıyyətli  də- 
rocədə artırıla bilor,  bu zaman rekam predmetinin çatışmamazlıq- 
ları qeyd olunmaya bılməz.
7.  Cəlbedici  və  nəsihət vernıə  inıkanı.  Reklamlaım dəfələrlo 
təkrarlanması  istehlakçıya  psixoloji  təsir  göstərir  vo  onları  alışa 
təkan verir.
Reklamın  əsas  funksiyaları  marketinq  kommunikasiyalarının 
ümumi  məqsədlərinə  müvafıqdir.  Konkret  bazar  vəziyyəti  ilo 
müəyyon olunan məqsədlərdən asılı  olaraq reklam aşağıdaki  mə- 
sələləri  effektiv holl edə  bilər:
❖ informasiya vermə;
❖ məlumatlandırma;

---