V FƏSIL. jNFORMASİYA BAZARI
5.1. İlkin və tirajlaşdırılmış infortnasiya
5.2. İnformasiya daşıyıcıları və yayıcıları
5.3. İlhin informasiya bazarının fəaliyyət mexanizmi
5.4. İnformasiyaya tələbat
5.5. İnformasiya bazarında tarazlıq
5.1. İlkin və tirajlaşdırılmış informasiya
Hazırda bazar informasiyanm yayılmasmm əsas üsuludur, bax-
mayaraq ki, onun əhəmiyyətli hissəsi iqtisadi nemətlərin əksəriy-
yətindən qeyri-bazar şəklində də bölüşdürülür.
İnformasiya bazan keyfıyyət baxımmdan yekcins deyil.
-
o, ilkin, orijinal İnformasiya bazarına və tirajlaşdırılnıış infor-
masiya bazarına bölünür. Sonuncu maddi nemətlər bazanmn növ-
lərindən biridir və buna görə də burada müzakirə edilmir.
İikin ınformasiya - bir nüsxədə olan, nadir, bir~biri ilə bağlı ol-
mayan, bir, yaxud bir neçə nəfərin istifadə edə bildiyi məhsuldur.
İnformasiyanı yalmz bir dəfə istehsal etmək olar, yəni bu vahid
bir prosesdir, lakin onun tirajlaşdırıhnası və yaydması - eynicinsli
sənaye mallarmın istehsalı ilə bənzər digər prosesdir. Fiziki məh-
sullardan fərqli olaraq informasiya adətən konkret ıstehlakçı üçün
yaradıhr, uyğun tələbat olmasa və onun haqqmı ödəmək niyyəti
təsdiq edilməyincə, onun istehsalına başlanmır. “Tələbat təklif
yaradır” ifadəsi ilkin infonnasıya bazarmı tam xarakterizə edir,
Bundan başqa İnformasiya tez xarab olan məhsuldur, buna göro
də onun reallaşdırılma vaxtı kəskiıı şəkildə təsbıt edilir. Ümumiy-
yətlə isə informasiyanın reallaşdırılmasını müvəqqəti məhdud ol-
ması onun yuxarıda nəzərdən keçirilmiş spesifık xüsusiyyətləri
ilə şərtləşmişdir: ilk növbədə onun məhz bu konkrct vəziyyətdə
münasibliyi, həddən artıq subyektiv ohəmıyyəti və müvaflq ola-
raq mənəvı cəhətdən sürətlə köhnəlməsi ilə. Əgər informasiya
ona tələbat yaradan vəziyyət dəvişəndən sonra verilmişdirsə, o,
öz əsas xüsusiyyətini - qeyri-müəyyənliyin azalmasını itirdiyinə
gorə satıla bilməz.
İlkin informasiya bazarı - bu xüsusi bazardır, burada, maddı
nemətlərin alqı-satqı prosesləri üçün səciyyəvi olmayan qanunlar
qüw ədədir. Onun səciyyəvi xüsusiyyətlərinə qarşılıqlı alaqədə
olan aşağıdakı məqamlar aiddir:
- o, maksimum fərdiləşdirilmişdir;
- minimal sayda iştirakçılar - çox vaxt bir nəfər alıcı və bir nə-
fər satıcı olan: rəqabət məhduddur, bir çox hallarda yoxdur;
- qiymət tələbatın və təklifın əsas tənzimləyicisi deyil;
- tələbatjn qeyri-qiymət amilləri, birinci novbodə, potensial
alıcmın toqquşduğu risk qiyməti təyin edir və bununla da bazarı
tənzimləyir.
İlkin informasiya bazarımn spesifıkası ilə sənaye bazarı ilə
müqayisədə daha çox humanist olan, insan kütlələrinə deyıl, daha
çox konkret insana - şəxsiyyətə doğru istiqamətlənmiş İİ-nın Öz
spesifikası təyin edilir.
Post sənaye ölkələrində informasiya bazarı sistera yaradıcıdır.
O, informasiya sənayesinə əsaslanmaqla bütün digər bazarlara
daha optimal və dinamik inkişaf imkanı verir, yaradıcı fəaliyyə-
tin bütün forma və istiqamətlərinin intensivləşdirilməsinə, səmə-
rələşdirlməsinə şərait yaradır.
İlkin informasiya bazarmm aynca müstəqil bir anlayış kimi
formalaşmasmın başlanğıcı təxminən XX əsrin 50-ci illərinin
ortalarına aiddir. 90-cı illərin əvvəllərində onun fəaliyyətinin və
inkişafının xüsusi qanunauyğunluqları az-çox dəqiq bəlli oldu.
5.2. İnformasiya daşıyıcıları və yayıcıları
İnformasiya, subyektdən həm birbaşa əlaqəli hərn də əlaqəsiz,
eləcə də bilavasitə, mısal üçün nitq vasitəsi ilə, həmçinin hor-hansı
bir maddi daşıyıcıda şifrələnmiş məlumat şəklindo ötürülə biiər.
Bazar sazişlərinin obyektı kimi əsasən şifrələnmiş informasiya,
yəni xüsusi daşıyıcıda yerləşdirilmiş informasiya çıxış edir. Çox
vaxt “informasiyanı ötiirdu ' sözlərini dedikdə, informasiyadan ıba-
rət nəyinsə ötürüldüyünü başa düşmək lazımdır. Lakin məsolə bu-
rasmdadır ki, disketi almaq-ınformasiyanı almaq deyil: sonuııcunu
aydmlaşdırmaq üçün birincisi şıfri bilmək, ikincisi, bu disketdən ıs-
tifadə etmək üçün texniki imkanlara malik olmaq lazımdır. Əks
təqdirdə, informasiyanı və onun nədə yerləşdirildiyini, eləcə də
onun nəyin vasitəsi ilə ötürüldüyünü fərqləndirmək lazımdır.
Beləliklə, informasiya - əslində bir subyekt tərəfındon digəri-
nə ötürülən hər-hansı bir elm, məlumatdır. İnformasiya daşıyıcısı
- informasiyaya malik olan və informasiyam Ötürən subyekt, ya-
xud maddi obyektdir. İnformasiya yayıcısı isə -məlumatm ötürül-
düyü kanaldır.
İnformasiya daşıyıcılan iki müxtəlif sinifə - biososial vo mad-
di sinifə bölünürlər. Bırinci, yaxud əsas olanlar biososial daşıyıcı-
lardır, maddi daşıyıcılar isə birincilərdən törəyənlərdir. Hər bir
sinıfın daxilində, eləcə də keyfıyyət baxımından qruplara bölüıı-
mə mövcuddur. Maddi daşıyıcılar eksər hallarda törəmədirlor,
buna görə də onlar biososial daşıyıcılar və həm daşıyıcılann, həm
do yayıcıların xüsusiyyətlərinə, lakin əksər hallarda isə birincilo-
rin xüsusiyyətlərinə malik olan informasiya yayıcıları arasmda
aralıq hissədirlər. Ə w əlcə biososial daşıyıcılan nəzərdon keçı-
rək. Biososial daşıyıcılar sinfmdə müəyyən şərtiliklə aşağıdakı
üç qupa aylrmaq olar:
- sadə bioloji daşıyıcıları (BSD) molekullarım, geniər, bitki və
heyvan hüceyrələri;
- canlı orqanizmləri (quşlar, bahqlar, həşaratlar, məmolılər);
- insan və insan cəmiyyəti.
Əlverişli şəraitdə daşıyıcıların birinci qrupu onlarda olan infor-
Dostları ilə paylaş: |