Poçt vasitəsi ilə informasıya bilavasitə deyıl maddi daşıyıcı-
larda, çox vaxt kağızda çatdırılır, o, müəyyən vaxtın sərf edilmə-
sini tələb edir, dərhal geriyə əlaqə yoxdur. F.Mahlupa görə poçt
adətən maddi daşıyıcılarda icelmlərin daşınmasında” ixüsasiaşan
sahədir. Poçt vasitəsı ilə ötürülən informasiya təhrif edilmir. Çat-
dınlma sürəti başlıca olaraq nəqliyyat vasıtəsinin novündən, kor-
respondensiyanın emal proseslərınin mexanizasıya səviyyosindon
və əhəmiyyətsiz dərəcədə olsa da hava şəraitindən asılıdır. İnfor-
masiyam poçtla ötürən zaman onun itki mümkünlüyü istisna edil-
mir (“ələ keçirilməsi”, onun arzuolunmaz insanlar tərəfındən mə-
nimsənilməsi və s.). İnformasiyanm verilmə forması alıcının ar-
zusu ilə poçt tərəfındən dəyişdirilə bilməz.
Radio yalnız səsli informasiyam ötürür (lakin saxlamır), uzun
müddət tələb etmir, geriyə əlaqə yalntz informasiyaıu qobul
edəndə, yalnız radioqəbuledicinin deyil, həm də radiovericı apa-
ratm olduğu təqdirdə mümkündür. Radio vasitəsi ilə təhrif olun-
muş informasiyanın verilməsi mümkündür və çox zaman labüd-
dür. Məlumatlarm məxfılıyinin təmin edilməsinə xüsusi şifrəlor-
dən və küylərdən istifadə etməklə naü olunur. İnformasiyantn
verilmə formaianmn seçilməsi məhduddur və ınütəxəssis olma-
dıqda hər zaman rahat deyil.
Telefon, İnformasiyanı dərhal, ad ətən o şəklini ıki istiqamətdo
ardıcıl dəyişdirərək və bununla da ikitərəfli əlaqənı təmin edərək
yalnız səsli şəkildə (radio kimi) verir. Ünıumi istifadə cdilən tele-
fon şəbəkəsi icazəsiz daxii olmadan zəif müdafiəyə malikdir.
Ötürülmədən sonra ınformasiya saxlanılmır.
Televiziya vasitosı ilə də həmçinin ardıcıl şəklini dəyişməklə
operativ şəkildə və eyni zamanda. lakın bir qayda olaraq bir isti-
qamətdə həm səsli, həm də vizual informasiyam vermək olar.
Burada informasiya saxlanılmağa və ehtiyac olan təqdİrdə təkrar
olunmağa qadirdir. Televiziya infomıasiyası geniş auditoriya
üçün nəzərdə tutulmuşdur və buna görə də adətən xüsusi müdafi-
yəyə ehtiyacı yoxdur.
Maqnitofon və videomaqnitofon həm səsli, həm də vizual in-
formasiyam yalnız maddi daşıyıcıların vasitəsi ilə - audio va vi-
dcokasset vasitəsı ilə ötürməyo qadirdilər, geriyə əlaqom təmın
ctmirlər, təsbit edilmiş bütün ınformasıyanın, ya\ııd onun istoni-
lon hissəsinm dəfələrlə təkrarlanması üçün imkan verirlər. K.as-
sctlərdə yerləşdırılmiş informasiyanm müdafıəsi adi oınlakm ınü-
dafıəsindən forqlonmir.
Kompüter şəbəkələri vizual və səsli informasiyanı dorhal eyni
zamanda bir neçə istiqamətdo zaman vo məsafədon asılı olmaya-
raq ötürməyə qadirdilər.
Infonnasiya daşıyıcılannm və yayıcılarımn fasnifatı
Onu saxlam a və tək rariam a. İnformasiyanın kompüter şəbə-
kələri vasitəsi ilo ötürülmə prosesində təhrif olunma imkanı
mümkündür, lakin radio və telefona nisbətən o, xeyli dorocədə
aşağıdır. Elektron şobəkələri vasitəsi ilo ötıirülən ıniörmasiyanın
etibarlı müdafiə problemləri hal-hazırda dünyada əıı əhəmiyyətli
problemdir.
Cədvəl 5-də informasiya daşıyıcılarınm və yayıcılarının xa-
rakteristikası və təsnifatı verılir.
Cədvəl 5.
D aştv ıcılar
Y a y ıc ıla r
B ıo so sıal
M addi
T o b iı
Süni
B irinci
q rup
İk in cı
q ru p
U çü n cü
q rup
K ağız
A dio
video
y a z ıla r
E lekt-
ron da-
şıyıcı-
lar
P assiv
A k tiv
M o-
H ey-
İnsan
Ə lyaz-
A u d io
D is-
M olu-
G ö v a r-
Poçt
lekul-
vanlar.
v a ın~
ın alar
vo
k eü o r,
m atı
ç ın
radıO
lar,
q uşiar,
s a n co-
vo
v id eo
SD
ötur-
p o ç tu ,
te le fo n
B SD ,
hoşt>-
m iy y o ti
kitab -
kas-
d isk lo r
m ok
x id -
tclcv i-
b ilki vo
ratlar
lar, ju r-
s e tlo r
uçun
m a tlo r
ztva.
lıey v an
n allar
çay-
m aq n ı-
h ü cey -
vo di-
agac
to lb n ,
rə lə ri
g n r
oyugıı
elck t-
n o şr
və s.
roıı
m əh-
p o çtu
sulları
—
Bütün sadalanan yayıcılar poçtdan başqa ınformasiyanı az, ya-
xud çox miqdarda təhrif edirlər və bu da qarşılıqlı əlaqedə olan iki
amildən asılıdır. Birincisi informasiyanı ötünnək iiçün əvvəlcə
məlumatın bu və ya digər üsulla kodlaşdmlması, sonra isə dekod-
laşdırılması, yəni onun transformasiyası həyata keçirilir vo bu toh-
rifı labüd edir. İkincisi, bu məqsədlə tətbiq edilən texnologıyalar
bütün mənalarda nöqsansız olmaya bilməzlər, çünkı, onlar eyni za-
manda həm ötürülmənin dəqiqliyini, həm də onun məxfılıyını, in-
formasiyanın sızmasının istisna olunmasını, təmin edirlər, baxma-
yaraq ki, onun qorunub saxlanılma və müdafıə metodlan daim tək-
milləşirlər, eyni zamanda kommunikasiya problemlorinin bir his-
səsi həll edilir, lakin yeniləri meydana gəlir.
İnformasiya bazarında alqı-satqı bazanm n obyekti yalnız os-
lində informasiyanın özü deyil, həm də onun daşıyıcısı və in-
formasiyanm yayıcılarıdır, ilkin olaraq isə əlbətto informasıya-
nın Özü çıxış edir. Müvafıq olaraq qeyd edək: ilk informasiya
bazarım və tirajlaşdırılmış informasiya bazarını fərqləııdinnok
lazımdır. İlkin informasiya bazarında ahcı və satıcıların davranı-
şı tirajlaşdırılmış bazara nisbətən tamamilə başqa cürdür. İlkin
infomıasiya bazarı ən çox maraq kəsb edir, çünki İ.t-da təyinedi-
ci məhz odur.
5.3. İlkin informasiya bazarmm
fəaliyyət mexanizmi
İnformasiya bazart - informasiya mülkiyyətçiləri (istehsalçılar)
və ona ehtiyacı olan ödəniş qabiliyyətli şəxslər arasındakı istənilon
mümkün məlumatların, kəmiyyətlərin, istehlak üçün qəbul edilən
formada olan informasiyamn alqı-satqısına dair münasibətdir.
Bəzən elmi ədəbiyyatda informasiya bazarı beşinci sektor ad-
landırılır (istehlak nemətləri, istehsal, əmək, pul və qiynıotli ka-
ğızlar bazarlarından sonra). Hazırda əksər ölkələrdə üstüıılük təş-
kil edən sənaye tipli ənənəvi iqtisadiyyata bu kifayot qədər qanu-
nauyğundur. Lakin informasiya iqtisadiyyatında məhz ilkin infor-
Dostları ilə paylaş: |