lisi olan və ərazisi böyük olan dövlətlordə təhsil sistemləri və
mütəxəssıslorin hazırlıq sistemləri daha universal, kompleks ol-
masıyla o qədər də çətin həll edilməsidir.
Bu səbəbin - təhsilin sosial-iqtisadi və elmi-texnikı inkişaf tcn-
densiyalarına qeyri adekvatlığı peşə təhsilınin tez köhnəlməsi
probleminin kəskinliyini azaltmağa imkan verəcəkdır.
Ölkə üçün gərgin olan 90-cı illər ərzındə təhsil sistemi nəinkı
neqativ, hətta pozitiv dəyişiklərə məruz qalmışdır. Statistik məlu-
matlara və məktəblərdə və ali məktəblərdə hazırlıq proqramları-
na baxaraq buna da əmin olmaq olar , baxmayaraq ki, təhsil vo
elm müəssisələrində əmək haqqı milli iqtisadiyyat üzrə orta
əmək haqqından azdır, 90-cı illər ərzində isə alıcıhq qabiliyyəti
durmadan azalmışdır, bu sahədə məşğul olanların sayı 1980-cı ilə
nisbətən artmışdır, bu burada işləmənin cazibəsi hoınçinin onun
nəticələrinin bazar təiəbatı haqqında bildirir. Əlbəttə bütün milli
iqtisadiyyatm bohran vəziyyətində olması “ Elm vo elmi xidmət”
sahəsində 90-cı illərdə çalışanlann sayını azaltmışdır, bu həm is-
tehsalatın, həm elmin sahə strukturunun dəyışməsi ilo olaqədar-
dır. Amma “Təhsil, mədəniy>'ət, incəsənət” sahəsində məşğul
olanlann sayı 23,2% artınış, Azərbaycan iqtisadiyyatında bu gös-
tərici ümumiyyətlə 9,9% düşmüşdür.
Cədvəl 9
1980-1996-cı illər ərzində iqtisadiyyatda
məşğııl olanların dinamikası
1
1980
1990
1996
1
I
min.no f.
%
min.nəf.
%
min.nəf.
%
|
Cəmi iqtisadiyyat-
da moşgiil
73275
100
73275
100
66000
!
100
0 cümlodon təhsil,
mədəniyyət vo in-
cəsənət
6021
8,2
7231
9,6 j 7420
11,2
i
I
Elm və elm tohsili ı
2976 ! 4,1
2804
3,7
1600
2,4
1
jÜmumiyyətlə elmi-1
Itohsil kompleksi
i
8997 |
i
İ
: 12,3
10035
13,3
9020
13,6
Azorbaycan təhsıl sistemindo vacib pozitiv dəyişikliyi univcr-
sitetlərın sayının və onların payının ali tədris müəssısələrinin
ümumi sayında artmasıdır. Yeni universitetlərin boyük hissəsi
hər-hansı bır sahə institutlarının yenidən qurulması nəticəsindo
yaranmış, onların sırasında təşkılatı dəyişiklərlə borabər mütə-
xəssislərin humanitar təhsil kurslarının artması tərəlındə köklü
dəyişikliyinin baş verməsidir.
Təhsil prosesində vacib tendensiya odur ki, ağırlıq mərkəzi ay-
rıca şəxsiyyətə keçır, onun qabiliyyətlərinin aşkar olunmasına və
intellektual potensialının aşkar olunmasına yönəlir, buda müasir
ETT-nin mərhələsinin ehtiyaclarını və informasiya iqtisadiyyatı-
na xas şəxsi tələbatın fərdiləşməsini göstərir. Əməyin humanıtar-
laşmasjnda,işçinin şəxsiyyətinin səviyyəsinin artmasında osas ro-
lu şirkətlərin mədəni mühiti oynayır, bunun əsas səbəbi avtoritar
idarə etmo üsullarından və ıerarxiya strukturlarmdan imtina cdib,
müasir İT-nin köməyi ilə qurulan demokratik şəbəkə təşkilatları-
nın qurulmasıdır. İşçi qüvvəsinin hasilatı ilk növbədə adekvat
mədəniyyət və əm ək etikası ilə formalaşmasıdır. İri mıiəssisələr-
də mütəxəssislərin hazırlığına onun çox profıli olmasına böyük
diqqət aynlır.
Tədris və təhsilə fənlərarası yanaşma istehsalat prosesindo bi-
liklərin inteqrasiyasınm artması ilə şərtlənib. Bu cür yanaşma
həm strateji, həm taktiki əhəmiyyət daşıyır. Strateji cohotdən o
tədris alanda geniş dünya görüşünün formalaşmasına kömək edir,
ümumi problemləri başa düşməyə və həli etməyə, yenilikləri ob-
yektiv qiymətləndinnəyə komək edir, taktiki isə problemi dəqiq
ifadə etməyə, bu və ya digər yeniliyin mümkün nəticəlorini proq-
nozlaşdırmağı öyrədir.
Fasiləsız təhsiiin təmini probleminin uğurlu həilinin ən parlaq
nümunələrindən biri “Motorola” şirkətidir. 1982-ci ildə akkumul-
yatorların istehsalı üzrə müəssisə kımi əsası qoyulmuş “Motor-
la”bu gün nəinki portativ televizorların və radioəlaqə vasitoləri-
nin istehsah sahəsində, hətta peşakar təhsil və tədris sahəsində li-
derə çevrilmişdir. Artıq 1939-cu ildə o özünün Mühondis klubunu
yaratmış, bu klub sonradan ali təhsilə malik olan mütəxəssisləri-
nin yenidən hazırlanması üçün tədris mərkəzinə çevrilmişdir.
1986-cı ildə Mərkəzin bazasmda daimi fəaliyyət göstərən “Moto-
rola” üniversiteti yaradılmışdır, burada bütün səviyyəli işçilor
təhsil ahr. Universitet idarə ctmə, kommunikasiya, planlaşma,
əməyin təşkili, kompyuter dizaynı sahəsində tədris keçir. “Moto-
rola”nm hər bir əməkdaşı ildə ən azı 5 gün burada peşəkar tədns-
lə məşğuldur. Firmanm rəhbərliyi Universitetə öz personahnın
əsas inkişaf vasitəsi kimi baxır. Anoloji mərkəzlərə praktiki ola-
raq hər bir iri şirkət malıkdir, onlar öz əməkdaşlannm təhsili və
yenidən hazırlanması məqsədlərinə əmək haqqı fondunun 2 -10%
xərcləyir.
Təhsil müəssisələrini saxlamağa imkanı olmayan və ya özləri
üçün təhsil müəssisələrini saxlamağı məqsədyönlü hesab etmə-
yən iri və başlayan şırkətlər üçün fasiləsiz təhsilin motivasiyası
qərbdə ixtisaslaşmış vasitəçi fırmalar vasitəsi ilə həll edilir. Bura-
da əsas rol şirkətlərin və universitetlərm səylərinı effcktiv birləş-
dırə biləcək laboratoriyalara aynlır.
Bəşəriyyətm qlobal problemləri sistemində təhsil məsələləri
kompleksinin əsas rolu 1979-cu ildə Roma klubu iştirakçıları tə-
rəfındən dərc olunmuş “Təhsilin hüdudları'’ mərkəzində qeyd
olunmuşdur. M əruzədə qeyd olunurdu ki, təhsilin əsas rolu insanı
təşəbbüs göstərməyə öyrətməkdən və onun üçün yeni və qeyri
adi vəziyyətlərdən baş çıxartmaqdan ibarətdir. 70-ci illorin so-
nunda mövcud olan sistem “dəstəkləndirici tədris” adlanmışdır.
Dünya təsərrüfatmda sürətli inkişaf və texnologiyalann dəyiş-
məsini nəzərə alaraq onun yerinə innovasıya təhsili gəlməlidir.
Onun əsas fərqləndirici xüsusiyyətləri aşağıdakılaıdır. Birincisi,
təhsilin sadə uyğunlaşmasımn yerinə təhsil insanı altemativlərin
anlaşıqlı seçiminə yönəltməlidir. Məsələn, elmi tədqiqat nə ol-
malıdır və nə lazımdır müəyyən edilməsinə yönəldilməiidir.
İkinci xüsusiyyət ıştirak priıısipinin qəbul olunmasmda və real-
laşmasmdan ibarətdir, ona əsasən hər bir iştirakçı hər bir səviy-
yədə vacib qərarların hazırlanmasmda aktiv iştirak etməyə öy-
rənməlidir. Beləlıklə Iİ-ı təhsil sistemində aşağıdakı tendensiya-
lar qeyd olunur:
Dostları ilə paylaş: |