Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)
Yüklə 40 Kb. Pdf görüntüsü
|
saslı işçilərin payı daha sürətlə artmışdır. Beləki 90-cı illərin orta- larında ali və orta ixtisas təhsilinə malik ışsizlərin Azərbaycanda xüsusi çəkısi, ümumi saym 39,2% təşkil etmışdir, bu zaman ıbtı- dai təhsilə malik olanlarm sayı artıq 2% təşkıl etmişdir. Bu zaman ölkənin ıqtısadi cəhətdən inkişaf etmış bölgəlorindo ölkə üzrə baş verəndən daha intensiv baş verirdı. Moskvada və Sankt-Pe- terburqda alı və orta ixtisaslı təhsilli şəxslərin ışsizlərin payı müvafıq olaraq 55% və 57,2%, ümumi orta 34,3% və 32,5%, ibti- dai və belə biri olmadan cəmi 0,2% və 0,7%. 90-cı ıllərin birinci yarısmda XX əsrin əw əlin d ə Azərbaycan iqtisadiyyatmda işlə- yənlərin 2/3 işçilərlə təmsil olunmuş, bu zaman isə ABŞ-da məş- ğulların dördə birindən az deyiL Beləliklə dünya tendensiyalannm əksinə olaraq azərbaycan iqtisadiyyatmda daha yüksək təhsilli işçilərə tələbkarhq olıııa- mışdır, onlann hazırlığına vəsait də xərclənmiş, sosial-iqtisadi tə- rəqqini təmin etməlidır. Bu qlobal yanaşma mövqelərindən qeyri effektiv və qeyri məntıqidir, bu 90-cı ıllərdə ölkənin iqtisadi və ictimai həyatmda baş verən proseslər mövqelərindən tam izah olunandır: texnoloji cəhətdən deqradasiyaya uğrayan istehsalat öziinün adekvat iş gücü ilə təmin edir, bununla daha təhsilli kadrlardan imtina edilirdi. 80-cı illərin ortasmda formalaşmağa başlayan və miiasir mik- roelektomika, informatika, biotexnologiyanın, elektron şəbəkələ- rin naliyyətlərinə əsaslanan müasir beşinci texnoloji quruluş Azərbaycanda çox kiçik təmsıl olunub. Mütəxəssislərin hesabla- malanna gÖrə, onun payma 90-cı illərin ortalarında ümumdaxili məhsulun cəmi 2% düşmüşdür. Bu quruluşun inkişafmı təmin edən və telekommunikasiya va- sitələrində, kompüter şəbəkələrində, peyk əlaqəsindo tozahürünü tapan infrastruktura ölkəmizdə zəif inkişaf etmişdir, daha doğrusu bu hələ fomıalaşmağa başlayır. Azərbaycamn dövlət statistika komitəsinin məlumatlarma əsasən 1996-cı ilin əvvəlinə müasir yüksək sürətli rəqəmsal telefon stansiyalann payma ATS-lərin tutumunun yalnız 15,5% düşür, Rabitə sahəsində mütəxəssislərin fıkrincə rəqəmsal stansiyaların payı ATS-lənn ünıumı sayının 10-12% təşkil edirdi, onların ycni xidmətlərin təqdim olunnıası üzrə ımkanları zəif istıfadə olunur, çünki stansiyalar bır-bırı ılə birləşməyib. Hətta Mockvada müasir rəqəmsal tclefon şəbəkələ- rinin tətbiqi səviyyəsi 1999-cu ilin əvvəlinə 12% az idi. Bu za- man isə SİÖ -də telefon şəbəkələri praktiki olaraq rəqəmləşir. Azərbaycanm həcm göstəricilərinə görə inkişaf etmiş lakin köh- nə analoji texnikasında qurulmuş rabitə qalmışdır. Nəzərə alsaq ki, beynəlxalq rabitə kanallan ilə bizim ölkəmiz yaxtn 10 ilə tə- min olunub, daxili xətlərdə analoji sistemlərinin rəqənısal sistcm- lərlə dəyişilməsi çox yavaş gedir. Mıqyaslı cəhətdən bu o de- məkdir kı, Azərbqaycan qlobal infonnasiya cəmiyyətmə tam qo- şulmasma çalışır. Kompüterlərlə təmin olunması - beşmci texnolojı quruluşa da- ha xarakterikdir - 1997-ci ilin sonuna Azərbaycanda müxtəlif qiy- mətlərə görə hər sakinə 25-dən 40 vahidə qədər çatmışdır. ABŞ-da bu göstəricı 1995-ci ildə 9 dəfə olmuşdur, real olaraq isə bu 14 dəfə olmuşdur. Ölkədə informasiya xidmətlənn həcmi hə- lə əhəmiyyətsizdir, bunun əsas səbəbi kompüter şəbəkələrinin daha yüksək səviyyədə inkişaf etməməsidir. Peyk əlaqəsinə gəldikdə - beşinci texnoloji quruluşun infrast- rukturunun vacib komponentlərindən biri Azərbaycanda dünya tendensiyalannııı əksinə olaraq 90-cı illərdə artıma deyil, ma- qistra şəhərarası telefon kanallarınm ümumi sayının xüsusi çəki- sinin azalmasma səbəb olmuşdur. 1990-cı illərdə peyk rabitosinin payı 2,5% təşkil edirdısə, 1996-cı illərin əvvəlinə 2,3% azalmış- dır. Rəsmi məlumatlara görə və mütəxəssislərin fikrincə bizim peyklərin 65% - 90% qədər öz ehtıyyatlarını istifadə etmiş tam dəyişməyə ehtiyyacı vardır. Müqayisə üçün bildirək ki, transat- lantika telefon danışıqlarının 80% məhz peyk vasitəsi ılə gedir, yəni mövcud olan rusiya peyk əlaqəsi potensialı ilə vo digor öl- kələrin potensialı sadəcə böyükdür. Bu kəsilmənin azalması ten- densiyalanna hələ baxılmır. Müasir peyk əlaqəsi ölkə üçün birin- ci dərəcəli strateji əhəmıyyət daşıyır. Elektron və optiki kəşfıy- yatm böyük kosmikı infrastrukturunun olması ABŞ-m qlobal in- formasiya üstünlüyüdür. Azərbaycan todricən öz orbital peyk qruplaşmasını tədrıcən itirir, avropa Ölkələrı onu yaradır, ABŞ Yerin istənılən nöqtəsindən istənilən məlumatı almağı vo emal etməyə nadir imkandan istifadə cdir. Kabel televiziyası beşinci quruluşun daha bır komponentidir onun payı peyk kanalları ilə birlikdə Azərbaycanda cəmı 5%-dır. Qeyd edək ki, ABŞ-da kabel televıziyasının xidmatlerindan 90-cı illərin ortasında evlərin daha 70% əhatə olunmuşdur. Ümumiyyətlə azərbaycan telekommunikasiyada, digar bir sa- hə kimi kütləvi sərmayələrə ehtiyacı vardır, bundan faktiki olaraq bütün milli iqtisadiyyat asılıdır. 90-cı illərin əvvəlində Azərbay- canın telekommunıkasiya sahəsi qərbdəkindən 15-10 il geri qalır. 70-ci illərdə milli sənaye bırinci informasiya inqilabım keçirmış- dir. Beləki 1994-1996-cı illərdə beynəlxalq və şohorarası telefon stansiyaları üçün avadanlıq xaricdən gətirilirdi, ycrli şəbəkələrdə idxal avadanlığının payı 80% təşkıl etmişdir. Bütün 90-cı illər ər- zində əsas əlaqə vasitəlerinin və televizion Ötürən aparatııranın idxalı artrmşdır bu zaman ölkə daxilində istehsal azalmışdır. Ölkə daxilində istifadə olunan optik faktiki olaraq tam həcmdə xaric- dən gətirilir. Lakin qeyd edək kı 1997-1998- ci illordə Azarbay- canda optlifın istehsalına başlanmışdır, lakin onun üçün hazır his- sələr xaricdən gətirilir. Azərbaycanın telekommunikasiya və in- formasiya şəbəkələri hal-hazırda texmınən 80% xaricı şirkətlər tərəfındən nəzarət edilir. Telekommunikasiya sahəsində irəliləyiş olmadan beşinci tex- noloji quruluşun infrastrukturunun əsas komponenti olan kompü- ter şəbəkələrinin inkişafı mümkün deyil. Bununla bərabər 2000-ci ildə Azərbaycanda əhalinin yalnız 5% İnternet şabeko- sindən istifadə edirdi, bu zaman ABŞ-da bu rəqənı 50% təşkıl edirdi. Yüklə 40 Kb. Dostları ilə paylaş:
|