- birincısi, insan amilinın rolunun artması ilə bağlı problcmlər
kompleksi - hərtərəfli hazırlıqh insanın yaradıcıhq bacanqlarının
reallaşma mexanizminin yaradılması;
- ıkincisi, bu bütün səviyyələrdə informasiya azadlığı və infor-
masiya təhlükəsizliyi arasında balansın təmin olunmasına dair
həcmli və praktiki olaraq çətin həll olunan problemdir;
- üçüncüsü, bu hər hansı bir əvvəlki təzalıürün yenisi ilə sıxış-
dınlması prosesində yaranan neqatıv momentlərin neytrallaşması
problemidir, bu halda iqtisadi inkişafın ənənəvi tipinin yeni infor-
masiya tipi ilə əvəz olunması zamanı baş verir.
Dövlət müdaxiləsi olmadan bütün sadalanan problemlər dalıa
da dərinləşir və özünün həll edilməsi üçün daha çox vasıtə və səy
tələb ediləcək. Bundan əlavə, formalaşan iqtisadi inkişaün infor-
masiya tipinin vacib aspektlərinin dövlət tənzimlənməsinin güc-
lənməsi zərurəti milli ıqtısadiyyatların keyfıyyətcə yeni qarşılıqlı
əlaqəsi ilə şərtlənib. Qloballaşma ısə öz növbəsində qeyd olunan
problemlerin dövlətlərarası səviyyədə həll olunmasmı tələb edir,
əsasən də bu vətəndaşların və təşkilatlann informasiya azadlığı-
nın və onlann informasiya təhlükəsizliyinin balanslaşdınlmasımn
təmin olunması probleminə aiddir. Triada Ölkələrinin təcrübəsi
qeyd edir ki, yuxanda qeyd olunan problcmlər ayrıca dövlot sə-
viyyəsində daha mürəkkəb şəkildə həll olunur.
Müasir iqtisadi inkişafın səciyyəvi halı dünya ticarətinin inki-
şaf etmələrinin dünya ÜDM ıııkişafı templərini qabaqlamasıdır,
bu da beynəlxalq biliklərin, informasiya məhsullarının və texno-
logiyalarımn yayılması ilə bağlıdır. 90-cı illərin sonunda dünya ti-
carətinin dövriyyəsinin inkişafı templəri dünya iqtisadiyyatmın
illik inkişaf templərini təxminən 3 dəfə qabaqlayırdı. Daha yük-
sək templərlə xidmətlərlə, əsasən də maliyyə xidmətiəri ilə bcy-
nəlxalq ticarət inkişaf edir. Burada əsas rolu qlobal şəbəkələriıı,
əsasən de İnterentin yaradılması ilə bağlı olan elektron ticarətin
inkişaf prosesi oynayır.
İnkişafın informasiya cəmiyyətinə keçidi üçün Azərbaycan iki
vacib mərhələ keçməlidir:
1. sosial-iqtısadi həyatda stabilliyə nail olmaq, onu dayanıqh
saxlamaq.
2. yüksək texnologiyalı və elmi tutumlu sahələrin iukişafı va-
sitəsi ilə sənaye inkişafını təmin etırıək.
Triada ölkələrindən fərqli olaraq bizim ölkə üçün iqtisadiyya-
tın industrial tipi çərçivəsində inkişaf imkanları tükənməmişdır.
Azərbaycanda hal-hazırda ÜDM fıziki həcminin sabit inkişafına
nail olmaq lazımdır, yoxsa 90-cı illərin əvvəlində iqtisadi müstə-
qilliyin azalmasma yönəlmiş tendensiya bərkiyəcok və doviətçi-
liyin digər atributlarına yayılacaqdır. Bununla bərabər ölkə üçün
aktual problemlərdən biri də keyfıyyətli sosiai-iqtisadi ınkişafm
təminidir, çünki Azərbaycan əhalisinin zəif inkişafı və onun vo-
təndaşlannm Ömür uzunluğunun azalması baş verir, Bunun üçün
bizim ölkə üçün ənənəvi yüksək iqtisadi inkişafa nail olunması
aktual olaraq qalır.
IX FƏSİL. İNFORMASİYA İQTİSADİYYATINiN
QURULMASI XÜSUSİYYƏTLƏRİ
9. L İqtisadiyyatm inkişaf prosesləri.
9.2. İqtisadiyyatın 1900-1995-ci illərdə texnoloji struk-
tur dinamikası
9.3. Irıformasiya iqtisadiyatının regional inkişaf
xarakteri
9.1. İqtisadiyyatın inkişaf prosesləri
İnformasiya iqtisadiyyatımn elementləri hal-hazırda praktikı
olaraq bütün Ölkələrdə müşahidə olunur, yəni bir çox ölkələri bir
az şərtilikli olsa belə informasiya dövrünə daxil olmuş hesab et-
mək olar. Ölkolərin bir sırası öz fəaliyyətində İT-i sahəsində son
nailiyyətləri istifadə edir, digərləri onları təzəcə əldə edib, əksər
hissə isə birincılərlə ikincilər arasında qalıb. Müvafıq olaraq bi-
rinci ölkələr tamamilə şüurlu şəkildə və səylə liderliyi əldə et-
mək üçün bütün gücünü sərf edir, onlar iqtisadiyyatın ycni infor-
masiya tipinin üstünlüklərini birinci və ya birincilərin sırasında
lıiss etməyə çalışır, 10 ıl ə w ə l onlan sənayecə inkişaf etmiş Ölkə-
lər (SİÖ) adlandırırdılar, ındi onlar postindustrialdır. İkincilər isə
əksinə passıv şəkildə, əsasən təsadüf nətıcəsində dünyada baş
verən pozitıv dəyişikləri özündə cəmləşdirir, sosial-iqtisadi inki-
şafın prosesini sürətləndirmək üçün heç bir hərəkət etmir - bu öl-
kələri əvvəllər üçüncü dünya Ölkələri adlandınrdılar. Ölkələrın
əksəriyyəti birincilərlə ikincilər arasında arahq yerini tutur, onlar
inıkanı çatan qədər yeni növün inkişafına nail olmaq istəyir. Bu-
nun nəticəsində hənıin ölkələrdə bütün və bir sıra texnoloji quru-
luşların elementləri və infrastrukturu ilə nəzəriyyə iqtisadiyyat
yaramr, bu da bır sıra carı və ayrıhrnş problemlərlə miişayyət olu-
nur. Qabaqcıl texnologiyaların inkişafına nə qədər məqsədyönlü
səylər və vasitələr az sərf olunsa problem o qədər çox olacaqdır.
Bu cür aralıq ölkələr qrupuna Rusiyada aiddir, əsasən də o
SİÖ ölkələrə yönəlmir. Azərbaycan ıqtisadiyyatmda praktiki ola-
raq yeni texnoloji quruluşlar iştirak edir, bu da idarəetmənin və
təşkilatın bütün səviyyələrində ən müxtəlif problemlər yaradır.
Azərbaycanda İnformasiya iqtisadiyatmın inkişafına mane oian
problemlərə aşağıdakıları aid etmək olar:
- müasir informasiya istehsalatının inkişafı üçün özünün texni-
ki-texnologi bazasınm tez bir zamanda yaradılması;
- qlobal telefon əlaqəsi mərkəzlərinin çatışmamazlığı;
- telefon nömrəsinin yığılmasmın və əhalinin teiefonlaşması-
nın yığılması sisteminin avtomatlaşdınlmasmın qeyriqənaətbəxş
səviyyədə olması, teiefon əlaqəsinin yüksək keyfıyyəto malik ol-
maması;
- texniki cəhətdən köhnolən kabel və peyk əlaqəsi;
- kompüter şəbəkələrinin inkişafının zəifliyi;
- əhalinin informasiya və rabitə vasitələri ilə az səviyyədə tə-
minatı;
- intemetin inkişaf mərhələsinin zəif olması.
Bu problemləri aradan qaldırmadan heç olmasa zəiflətmədən
İİ-nin əsas resursu olan informasiyanm lazımi ötünnə sürətinə və
etibarlığma nail olmaq real görünmür. Həmçinin Azərbaycanın
yalnız bank sisteminin ümumdünya sisteminə texniki cəhətdən
müasir və etibarlı informasiya strukturu olmadan qoşulması
mümkün deyil, banksız isə Ölkədə bazar münasibətlərinin inkişafı
mümkün deyil.
Azərbaycanda informasiya iqtisadiyyatınm qurulmasının yuxan-
da sadalanan problemləri və ya xüsusiyyətləri təsadüfi yaranmış, və
onlar hamısı obyektiv şərtləndirilmiş texniki-iqtisadi bazaya ınalik-
dir. Bizim öikəmizdə Triada öikələrindən fərqli olaraq pnnsipıal ye-
ni iqtisadiyyat növünün inkişafı təbii və məntiqi şəkildə baş venııir,
o iqtisadiyyaün baza sektorları olan energetikadan, əmok alətlorinin
inkişafından, materiallann emal sistemindən və nəqliyyat sistemin-
dən deyil, infrastrukturdan başlamışdır, yəni maddi istehsalata hələki
Dostları ilə paylaş: |