61
5) Emosional rahatlıq (xüsusiyyəti) ilə pasinetlərin 12 addım psixoterapevtik
proqramında iştirak etmə bir-birinə qeyri- mütənasib olaraq korrelasiya əmsalı (r= -
0,721**), (p< 0,01).
6) Biganəlik (xüsusiyyəti) ilə pasinetlərin 12 addım psixoterapevtik proqramında
iştirak etmə bir-birinə qeyri- mütənasib olaraq korrelasiya əmsalı (r= -0,336**), (p<
0,01).
7) Sensitivlik (xüsusiyyəti) ilə pasinetlərin 12 addım psixoterapevtik
proqramında iştirak etmə bir-birinə qeyri- mütənasib olaraq korrelasiya əmsalı (r= -
0,459**), (p< 0,01).
8) Plastiklik amili (xüsusiyyəti) ilə pasinetlərin 12 addım psixoterapevtik
proqramında iştirak etmə bir-birinə qeyri-mütənasib olaraq korrelasiya əmsalı (r= -
0,268*), (p< 0,05) – zəif korrelesiya.
Korrelasiya analizi göstərirki, burada pasientlərin psixoterapiyada iştirakı, onlarda
daha çox psixopatiyadan normaya qaytarır. Deqradasiyaya uğramağa qoymur və
insanın inkişafına gətirir.
Tədqiqatın fərziyyələri və onların təsdiqi:
1.
Psixoaktiv
maddələrin
istifadəsi
asılı
pasientin
şəxsiyyətinin
psixopatizasiyasına təkan verir. Anket suallarının cavabı nəticəsində tədqiqatda
yalnız əvvəllər psixopatiya və ya başqa psixi pozuntulardan əziyyət çəkməyən
insanlar iştirak etdilər. Sonradan isə psixopatiya müəyyən edilən insasnlarda
dinamika müşahidə edilirdi.
2.
Xəstəlik nəticəsində pasientlərin sosial həyatı məhdudlaşır və psixoterapevtik
reabilitasiya tədbirləri onların yenidən cəmiyyətə daha yaxşı adaptasiya
olunmasına, həyati dinamikasının yaxşılaşmasına kömək edir. Tədqiqat nəticəsində
əldə etdiyimiz nəticələr bunu sübut etdi.
3.
Psixoaktiv maddələrdən istifadə edən asılılar daha çox F60.2 (dissosial
şəxsiyyət pozuntusundan) əziyyət çəkirlər. Daha çox rast gəlinən: 19 dissosial,16
paranoid,14 emosional davamsız şəxsiyyət pozuntuları oldu.
62
4.
Şəxsiyyətin psixopatik amilləri və 12 addım proqramında iştirakı arasında
korrelyasiya vardır. Korrelasiya analizinin üsulu ilə müəyyən etdik ki,
psixoterapiyada iştirak insanda psixopatik amilləri azaldır.
Hipotezalarım qəbul olunur. H
0
hipotezalarım təkzib olundu.
63
NƏTİCƏ
Psixoaktiv maddələrdən istifadə bu günkü günlərdə aktual problem olub və dünyə
səviyyəsində işləndiyindən tədqiqat işimdə məhs bu maddələrin təsiri altında
şəxsiyyətdə baş verən dəyişiklikləri tədqiq etməyə çalışdım. Şəxsiyyətdə baş verən
dəyişikliklər insanın cəmiyyət qarşısında yetirdiyi vəzifələrini pozur və nəticədə
cəmiyyətin gözləntiləri reallaşmır.
Tədqiqatımda 100 nəfər iştirakçı müəyyən olduğundan sonra onlarla 1 mərhələdə
şəxsiyyətin profilini və baş vermiş dəyişiklikləri araşdırdıq, psixopatizasiyaya
uğramış şəxsiyyətin xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirdim. Sonradan, əsas
(eksperimental) və kontrol (əlavə) qruplara bölərək onlarda lonqetudal metodla baş
verən dəyişiklikləri müəyyən etdik, dəyişiklik dinamikasını dəqiqləşdirdim və 12
addım proqramının alüdəçiliyə təsirini tədqiq etməyə çalışdım.
Tədqiqatın nəticələri aşağıdakılardır:
1. Şəxsiyyətdə PAM-dən istifadə nəticəsində psixopatik amillər qabarır. Yanı
PAM insanda şəxsiyyət pozuntusuna gətirib çıxara bilər.
2. Asılılıq pozuntusu nəticəsində pasientlərin sosial həyatı məhdudlaşır və
psixoterapiya və reabilitasiya tədbirləri onların yenidən cəmiyyətə hər tərəfli yaxşı
adaptasiya olmasına kömək edir.
3. Şəxsiyyət pozuntuları arasında daha çox dissosial, paranoid və emosional
davamsız şəxsiyyət pozuntuları rast gəlindi.
4. 12 addım psixoterapevtik proqramda iştirak və şəxsiyyətin psixopatizasiya
arasında əlaqə var. Əlaqə bir birinə qeyri-mütənasibdir.
5. Psixoloji asılılıqdan müalicə alan pasientlərdə psixopatik amillərin dinamikası
pozitiv tərəfə, yani azalmağa doğru yönəlir.
6. 12 addım proqramında iştirak edən pasientlərin şəxsiyyətindəki pozuntular
dərinləşmir və yox olma istiqamətinə çalışır.
Bütün bu nəticələr əsasında bəzi tövsiyyələri irəli sürməyin zəruriliyini
görürəm:
64
1.
Necəki 12 addım proqramında pasientlər görüşlər vaxtı maariflənirlər, eləcədə
məktəb və KİV vasitəsi ilə PAM-lərə qarşı informasiyalaşdırma aparılmalıdır.
2.
Şəxsiyətdəki asosial davranış formasına aid olmasına görə PAM-lə
maraqlanmanın belə qarşısı alınmalıdır.
3.
Mütləq formada fizioloji asılılıqdan müalicə alandan sonra, psixo-sosial
reabilitasiya keçirilməlidir.
4.
12 addım proqramı nəticə verən bir psixoterapiya üsülu kimi özünü
təsdiqlədiyinə görə, Azərbaycanda propaqandası geniş formada aparılmalıdır.
5.
Psixoterpiyanın effektivliyini müəyyən edən tədqiqatlar sistematik
keçirilməli, nəticələrə müvafiq olaraq psixososial reabilitasiya planları hazırlanmalı
və tətbiq olunmalıdır.