Azərbaycan xalq cümhurġYYƏTĠ VƏ qafqaz ġslam ordusu
Yüklə 7,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BĠRĠNCĠ DÜNYA MÜHARĠBƏSĠNĠN BAġLANĞICINDA OSMANLI DÖVLƏTĠNĠN QAFQAZ SĠYASƏTĠ Reha Yılmaz
- Osmanlının son dövründə siyasi hərəkətlilik və bunun Osmanlı xarici siyasətinə təsiri
37
A.Mikoyan baĢda olmaqla Bakı bolĢevikləri Azərbaycan xalqı adından XI rus ordusunu Azərbaycana dəvət etdilər. Qabaqcadan razılaĢdırılmıĢ plana görə rus ordusu Bakıda bolĢevik qiyamının baĢlanmasından 1-2 gün sonra Azərbaycana soxulmalı idi. Bununla da dünya ictimaiyyətində belə bir rəy yaradılacaqdı ki, Azərbaycan hökuməti xarici hərbi müdaxilənin deyil, daxili qiyamın qurbanı olmuĢdur. Lakin Bakıda qiyam baĢlanmamıĢ - aprelin 26-dan 27-nə keçən gecə XI ordu hissələri Azərbaycan ərazisinə daxil olub Bakıya doğru irəliləməyə baĢladılar. Sərhəd qüvvələrindən ibarət azsaylı Azərbaycan ordu hissələri düĢmənə müqavimət göstərə bilmədi. Hərbi gəmilərin topları dənizdən parlament binasına tuĢlandı. XI ordunun Azərbaycana hücumu ilə eyni vaxtda aprelin 27-də gündüz saat 12-də AK(b)P MK və RK(b)P Qafqaz Diyar Komitəsinin Bakı bürosu adından hakimiyyəti təhvil vermək haqqında Azərbaycan parlamentinə ultimatum verildi. Azərbaycan parlamentinin fəaliyyəti həmin gün saat 2045-də baĢa çatdı. Parlament aĢağıdakı Ģərtlərlə hakimiyyətin Azərbaycan kommunistlərinə verliməsi barədə qərar çıxartdı: 1.
Rus ordusu Bakıya daxil olmadan dəmiryolu ilə birbaĢa Anadolunun köməyinə gedəcək; 2.
Azərbaycan istiqlalı və ərazi bütövlüyü hər cür təcavüz və ilhaqdan qorunacaq; 3.
Azərbaycan ordusu olduğu kimi saxlanacaq; 4.
Azərbaycanın siyasi partiyaları üçün fəaliyyət azadlığı təmin olunacaq; 5.
KeçmiĢ dövlət xadimləri, hökumət üzvləri və millət vəkilləri təqib olunmayacaq, dövlət idarələri qulluqçularının iĢ yerləri saxlanacaq, yalnız rəhbər vəzifəli Ģəxslər dəyiĢdiriləcək; 6.
Aprelin 29-da Azərbaycan Ġnqilab Komitəsi hərbi yardım göstərmək xahiĢi ilə sovet Rusiyasına müraciət etdi. Halbuki, rus ordusu aprelin 27-də Azərbaycanın hüdudları daxilində idi. Beləliklə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 23 aylıq fəaliyyətdən sonra süqut etdi.
38
BĠRĠNCĠ DÜNYA MÜHARĠBƏSĠNĠN BAġLANĞICINDA OSMANLI DÖVLƏTĠNĠN QAFQAZ SĠYASƏTĠ Reha Yılmaz
GiriĢ Osmanlı dövlətinin son dövrləri yaddaĢlarda böyük müharibələrlə qalmaqdadır. Belə ki, Dövləti-Ali I Balkan və Trablus-Qərb hərbində təkcə torpaqlarının böyük hissələrini itirməklə qalmamıĢ, Qərb dövlətləri tərəfindən "Xəstə Adam" elan edilərək ərazisi gizli razılaĢmalar əsasında paylaĢdırılmıĢdır. Ənvər PaĢa və silahdaĢları I Dünya müharibəsinə qoĢularkən bununla son dövrlərdə Osmanlı dövlətinin istər hərbi, istərsə də siyasi aləmdə düçar olduğu məğlubiyyətlərin əvəzini çıxmaq, onu yenidən dünyanın nüfuzlu dövlətləri sırasına daxil etməyi qarĢılarına məqsəd qoymuĢdu. Onlar müharibənin ittifaq dövlətlərinin qələbəsiylə nəticələnəcəyinə və beləliklə Osmanlı dövlətinin Makedoniya, Qərbi Trakya, ġərqi Anadolu, Misir və Kipirdə əhəmiyyətli uğurlar əldə edəcəyinə inanırdılar. Osmanlının son çağlarına öz möhürünü vuran ittihadçılar, dövlət rəhbərliyində nüfuzlu yerləri tutduğu andan etibarən Qafqaz və Orta Asiyadakı türkləri çar Rusiyasının müstəmləkə zülmündən azad etmək və onları öz milli müstəqilliyinə qovuĢdura bilmək ideallarını daĢımaqda idilər. Ənvər PaĢa yalnız böyük Turan ideyalarını deyil, Ġslam Birliyi, Müqəddəs cihad, Dünya Müsəlmanlarının bir-birinə yaxınlaĢması kimi iĢıqlı və humanist məqsədi müdafiə edirdi. Buna görə də Ənvər PaĢa bütün ömrü boyu təkcə Azərbaycan, Dağıstan türklərinin deyil, bütün Qafqaz Müsəlmanlarının qurtuluĢu arzusunu həyata keçirmək uğrunda çalıĢmıĢdı. (1) Ənvər PaĢanın Azərbaycan və Qafqazın bütün türk xalqlarının öz müstəqilliyinə qovuĢması kimi amalları reallaĢa bilməsi üçün hər Ģeydən əvvəl çar Rusiyasının I Dünya müharibəsində məğlub olub zəif düĢməsi vacib idi. Bu fürsət Rusiyada Oktyabr çevriliĢi (1917) nəticəsində rus ordularının Alman və Türk cəbhələrində məğlubiyyətə uğramaları nəticəsində ələ düĢdü və Osmanlı höküməti rəhbərliyində olduğu kimi Qafqazlı vətənpərvərlərin müstəqillik arzusu ilə yanan qəlbində böyük ümid doğurdu. I Dünya müharibəsi ərəfəsində Qafqaz, Osmanlı dövlətinin xarici siyasətində gözədəyən yer tutmasa belə, hərb baĢlar-baĢlamaz bu region Osmanlıdan ötrü dərhal birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb etməyə baĢladı. Qafqaz cəbhəsindəki uğurlar Osmanlı dövlətinin hərbdən qalibiyyətlə çıxacağına zəmanət verəcəkdi. Qafqazdakı xalqların azadlıq çağırıĢları Osmanlını bu regiona yönəldən güclü аmil oldu. Bu zaman özü də çətin Ģərtlər içində olan Osmanlı dövləti öz soydaĢlarının
dəvətlərinə etinasız qalmamıĢ, xüsusi bir ordu quraraq Qafqaz yürüĢünü təĢkil etmiĢdi. Azərbaycanı və Dağıstanı azad etmək, onları öz müstəqilliyinə qovuĢdurmaq üçün təkcə düĢməniylə vuruĢmaqla qalmamıĢ,özünün müttəfiqlərilə də qarĢı-qarĢıya gəlmiĢ və uğurlu siyasət yürüdərək məqsədinə nail olmuĢdu.
Osmanlının son dövründə siyasi hərəkətlilik və bunun Osmanlı xarici siyasətinə təsiri
"Ġttihad və Tərəqqi" partiyasının iqtidara gəlməsi nəticəsində Osmanlı dövlətinin xarici siyasət və diplomatiyası da Ənvər PaĢa və onun məsləkdaĢlarının əlinə keçmiĢdi. Ənvər PaĢanın baĢ komandan, Tələt PaĢanın Daxili ĠĢlər və Maliyyə, I Camal PaĢanın da Bəhriyyə naziri təyin olunması ilə dövlətin xarici siyasəti tamamilə "Ġttihad və Tərəqqi" partiyasının məqsədlərinə uyğunlaĢdırılmıĢdı. Partiyanın ali rəhbərliyinin Almaniyaya bəslədiyi xüsusi hüsn-rəğbəti nəticəsində Osmanlı Dövləti Almaniya ilə yaxın əməkdaĢlığa giriĢmiĢ, bir çox sahələrdə Alman ekspertlər iĢə cəlb olunmuĢdular. Yalnız güclü bir orduyla ayaqda qalmağın mümkünlüyünü yaxĢı bilən Osmanlı dövlət rəhbərləri hər Ģeydən əvvəl xüsusilə hərb sahəsində Almaniyanın təcrübəsinə, silah və texniki avadanlığına güvənirdi. Öz növbəsində Almaniya da imperialist aləmdəki rəqibləri qarĢısında böyük tarixi keçmiĢə və nüfuza malik Ģöhrətli Osmanlı dövlətini əlveriĢli strateji ortaq kimi görür, bu əlaqəyə ən sərfəli və zəruri əməkdaĢlıq kimi baxırdı.
Yüklə 7,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|