Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
64 Sasanilԥrlԥ müharibԥsi zaman ørakli xԥzԥrlԥr adlanan ùԥrq türklԥri ilԥ ittifaq ba÷lad . Onlar xaqandan sonra ԥn böyük úԥxs say lan [Cebu Xaqan n] rԥhbԥrliyi ilԥ Atrpatakan ԥyalԥtinԥ soxuldular 1 , Xԥzԥrlԥrin bu hücumu "A÷van tarixi"ndԥ ԥks olunmuúdur; burada deyilir: "xԥzԥrlԥrin says z-hesabs z quldur dԥstԥlԥri øraklinin buyru÷u ilԥ ölkԥmizԥ [Albaniyaya] basq nlar edirdi" 2 . Ölkԥyԥ soxulan xԥzԥrlԥr birinci zԥrbԥni Dԥrbԥndԥ endirdilԥr. Onlar úԥhԥri uzun müddԥt mühasirԥyԥ alandan sonra Dԥrbԥndin "gözԥl hasarlar n " da÷ td lar; halbuki øran úahlar bu hasarlar çԥkmԥk üçün memarlar sԥfԥrbԥrliyԥ al b bir çox müxtԥlif materiallar axtarmaqla ölkԥmizi [Albaniyan ] taqԥtdԥn salm úd lar" 3 . Xԥzԥrlԥr úԥhԥri alarkԥn ԥhaliyԥ qarú o qԥdԥr rԥhmsizlik göstԥrdilԥr ki, Albaniya ԥhalisi aras nda çaxnaúma baúland . Çoxlu adam öz evi vԥ ԥmlak n burax b ölkԥnin paytaxt Partava üz qoydu, lakin xalq "y rt c canavarlardan" o qԥdԥr qorxmuúdu ki, "keçilmԥz Arsax da÷lar nda özünԥ s ÷ naq axtarma÷a baúlad ". Xԥzԥrlԥr isԥ Partav al b "baú verԥn ԥhvalatdan xԥbԥrdar olan kimi, qaçanlar tԥqib edԥrԥk onlar n bir hissԥsinԥ çatd lar" 4 . Xԥzԥrlԥr Albaniya ԥrazisini iú÷al etdikdԥn sonra Tiflisԥ tԥrԥf getdilԥr vԥ burada impertor øraklinin ordular ilԥ görüúdülԥr 5 .
Diokletiandan padúah Mixail vԥ onun o÷lu Feofilakt padúahadԥk bizansl Feofan n salnamԥsi, sԥh. 235; ɋ.Ȼɚɪɚɬɨɜ. ɂɫɬɨɪɢɹ Ƚɪɭɡɢɢ, ɫɬɪ. 69. 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 103/81-82; müqayisԥ et: M.Kmoúko. Araplar ve Hazarlar, s. 133. 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 105/83; müqayisԥ et: Ⱥ.ɘ.əɤɭɛɨɜɫɤɢɣ. ɂɛɧ Ɇɢɫɤɚɜɟɣɯ ɨ ɩɨɯɨɞɟ ɪɭɫɫɨɜ ɜ Ȼɟɪɞɚ'a, ɫɬɪ. 74. 4 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 160/84; müqayisԥ et: Ⱥ.ɘ.əɤɭɛɨɜɫɤɢɣ. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, ɫɬɪ. 75; Ʉ.ɉ.ɉɚɬɤɚɧɨɜ. Ɉɩɵɬ ɩɨ ɢɫɬɨɪɢɢ ɞɢɧɚɫɬɢɢ ɋɚɫɚɧɢɞɨɜ…, ɫɬɪ. 69-70. 5 ȿ.ɋ.Ɍɚɤɚɣɲɜɢɥɢ. ɂɫɬɨɱɧɢɤɢ ɝɪɭɡɢɧɫɤɢɯ ɥɟɬɨɩɢɫɟɣ…, ɫɬɪ. 44, 125- 132; ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 107; müqayisԥ et: ɘ.Ʉɭɥɚɤɨɜɫɤɢɣ. ɂɫɬɨɪɢɹ ȼɢɡɚɧɬɢɢ, ɬ. III, ɫɬɪ. 93; M.ø.Artamonov. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 56. 65 Q ú baúlananda xԥzԥrlԥr "padúah [ørakli] ilԥ birlikdԥ qatlaúmal olduqlar zԥhmԥtԥ tab gԥtirmԥyԥrԥk yavaú-yavaú sovuúub getmԥyԥ baúlad lar vԥ nԥhayԥt, onu tԥrk edib qay td lar" 1 minlik ordusu Tiflisdԥn çԥkilԥndԥn sonra Qafqaz da÷ ԥtԥklԥrindԥ Qԥbԥlԥ rayonunda q úlayaraq, Albaniyada qalmaqda davam edirdi. Aradan bir neçԥ ay keçmԥdi ki, "ikinci dԥfԥ úimal külԥyi ԥsmԥyԥ baslad ... vԥ úimal y rt c s 2 (xԥzԥrlԥr - Z.B.) özünün qaniçԥn bala qartal ùat ilԥ yürüúԥ ç xd " 3 . Xԥzԥr xaqan Albaniya üzԥrinԥ ikinci dԥfԥ ordu göndԥrԥndԥ öz o÷lu ùata belԥ tapú r q verdi: "Ԥgԥr onlar n ölkԥsinin [Albaniyan n] hakim vԥ ԥyanlar mԥnim o÷lumu qarú lay b öz ölkԥlԥrini onun tabeliyinԥ verԥrlԥrsԥ, úԥhԥrlԥri, qalalar vԥ ticarԥti mԥnim qoúunlar ma tԥslim edԥrlԥrsԥ, siz dԥ imkan verin onlar yaúay b mԥnԥ qulluq etsinlԥr. Yox ԥgԥr onlar belԥ etmԥsԥlԥr, onda qoy sizin gözlԥriniz 15 yaú ndan yuxar kiúi nԥslinԥ rԥhm etmԥsin vԥ onlar (15 yaú nadԥk o÷lanlar - Z.B.) qad nlarla bԥrabԥr mԥnԥ vԥ özünüzԥ qul vԥ kԥniz kimi saxlay n" 4 . Albaniyaya soxulan ùat øran úah n n caniúini Albaniya mԥrzban Sema Vútnas n vԥ katolikos Vironun yan na elçilԥr göndԥrib tԥlԥb etdi ki, ölkԥni onun tabeliyinԥ versinlԥr. Mԥrzban ùat n ultimatumunu rԥdd etdi, "bütün mal n vԥ ölkԥdԥn o÷urlad ÷ bir çox úeylԥri özü ilԥ götürüb can n qurtarmaq üçün øran ölkԥsinԥ qaçd "
5 . Mԥrzban qaçd qdan sonra, Azԥrbaycan n yeganԥ baúç s olaraq qalan katolikos Viro, "ölkԥni da÷ nt vԥ fԥlakԥtdԥn xilas etmԥk üçün"
6 xԥzԥrlԥrlԥ dan ú ÷a girdi vԥ bu mԥqsԥdlԥ 629-cu ilin martaprelindԥ ùat n qԥrargah na getdi. 1 Ʌɟɬɨɩɢɫɶ ɜɢɡɚɧɬɢɣɰɚ Ɏɟɨɮɚɧɚ…, ɫɬɪ. 236. 2 Yԥqin 629-cu ilin yay nda. 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 119/94. 4 Yenԥ orada, sԥh. 121/95. . 5 Yenԥ orada. 6 Yenԥ orada. 66 Viro øran úah na mԥktub göndԥrԥrԥk xԥzԥrlԥrԥ qarú kömԥk istԥdi vԥ Ktesifondan cavab vԥ kömԥk gԥlԥnԥdԥk ùat ilԥ dan ú qlar süründürmԥyԥ baúlad . Lakin katolikos ørandan ԥbԥs yerԥ cavab gözlԥyirdi - úah saray taxt üstündԥ edilԥn daxili mübarizԥ ilԥ mԥú÷ul idi; odur ki, Vironun ça÷ r úlar na diqqԥt verԥn olmad . Xԥzԥrlԥr Vironun taktikas n tez baúa düúdülԥr, buna görԥ dԥ dan ú qlar kԥsib "Albaniyadak müxtԥlif vilayԥt vԥ kԥndlԥri, su axar vԥ çaylar , bulaq vԥ meúԥlԥri, da÷ vԥ dԥrԥlԥri qabaqcadan püúk ilԥ öz aralar nda bölüúdülԥr vԥ ham l qla müԥyyԥn bir vaxtda, da÷ d c basq nlar na baúlad lar. Ölkԥmiz baúdan-baúa lԥrzԥ içindԥ titrԥyirdi" 1 . Bu dԥfԥ Arsax vilayԥtinin keçilmԥz da÷lar da Albaniya ԥhalisini xilas edԥ bilmԥdi; halbuki adamlar hԥmiúԥ yadellilԥrin hücumu zaman bu da÷larda gizlԥnirdilԥr. Basq nlar n q z÷ n ça÷ nda xԥzԥrlԥr ikinci dԥfԥ Vironun yan na elçilԥr göndԥrdilԥr. Elçilԥrin baúç s katolikosa belԥ dedi: "Mԥn ԥmr etdiyim kimi hԥrԥkԥt et (yԥni ölkԥni tԥslim et - Z.B.), onda sԥn, sԥnin evin vԥ sԥnin torpa÷ nda qalanlar n ham s nicat tapar. Ԥgԥr sԥn boyun qaç rsan, mԥnim ԥmrimlԥ sԥni tutub zorla mԥnim yan ma gԥtirԥcԥklԥr" 2 . Onda katolikos Viro "padúah xanԥdan ndan olan bütün baú úahzadԥlԥri vԥ bu [Alban] padúahl ÷ n ԥyanlar n , ԥyalԥtlԥrin hakimlԥri vԥ kԥtxudalar , habelԥ keúiúlԥri, dyakonlar vԥ baúqa ruhanilԥri" öz yan na ça÷ r b, ölkԥnin gԥlԥcԥk taleyi haqq nda onlarla mԥslԥhԥtlԥúdi. Viro tezliklԥ qԥrar qԥbul olunmas n tԥlԥb etdi, "çünki gԥlԥn elçi Vironu buna mԥcbur edirdi" 3 . Y ÷ nca÷a gԥlԥnlԥr bütünlüklԥ katolikosun etibar vԥ müdrikliyinԥ ԥmin olduqlar n bildirib, ondan xahiú etdilԥr ki, yubanmadan qԥrar qԥbul etsin. Onda Viro toplananlar n hԥr birinԥ tԥklif etdi ki, öz maddi vԥziyyԥtinԥ uy÷un olaraq onun yan na "q z l, gümüú vԥ paltar" gԥtirsinlԥr, hԥm dԥ 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 122/97. 2 Yenԥ orada, sԥh. 123/97; xԥzԥrlԥrin Albaniyaya basq n n n tԥfsilat haqq nda b a x: Ɂ.Ɇ.Ȼɭɧɢɹɬɨɜ. Ɉ ɞɥɢɬɟɥɶɧɨɫɬɢ ɩɪɟɛɵɜɚɧɢɹ ɯɚɡɚɪ ɜ Ⱥɥɛɚɧɢɢ ɜ VII-VIII ɜɜ., ɫɬɪ. 21-34. 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 124/98. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|