Azsayli xalqlarin folkloru

 
 
88 
şərabın üzərinə tökülür. Üzərinə qozu xırdalıyıb səpirdilər. Üstünü 
qutab şəklində örtüb sacın üzərində bişirirdilər. 
 
Yaxni - Kala-kala ükenla yekurxoxun jaltunsta istola tatunsta. 
Yaxni  useni  vaxta  görə  botunxsa.  Yəynu  paklin  yaxnitun  boxsa. 
Kenaxun sakala tun istola tasta. 
Yaxni  - İri-iri  sümüklü  ətləri  qaynadır  və  süfrəyə  verirdilər. 
Yaxni  mövsümə  uyğun  bişirilirdi.  Yayda  paxla  yaxnisi  bişirilirdi. 
Sarımsaqla süfrəyə verilirdi
. 
 
Siyux - Məclise axuratun tadexola ukune, ki, mo şo upsuneki, 
məclis  kəreki.Yaxnin  xena  sorebi  iz  boş  birinstun  baye.  Masi 
rəngdene baksa. 
Sıyıq - Məclisin sonunda verilən yeməkdi ki, bu o demək idi ki, 
məclis  bitdi.  Yaxninin  suyunu  süzüb  içərisinə  düyü  tökürlər.  Ağ 
rəngdə. 
 
Çoçabi  hündüşkə  -  Hündüşkə  çaxesi  toxun  oşa  məftiləxun 
cuakesti, oxuğo buxara oçaxa tun psa. Sile baksa hündüşkəl alaxun 
suruktunbsa. Sa əyli kiye kobal tadi nextun hündüçkina usem-usen 
taradekan.  Büten  tərəfxo  çoça  bekan.  Firamina  mərtun  baxsa. 
Firamin  baş  kejintun  baye.  Firama  ən  gözəl  ukune  kinə  laşkoyi 
tapaki biyextun boştun laxsa. 
Fırrama  – hinduşqa
14
fırraması.  Hinduşqanı  soyandan  sonra 
məftilə keçirirdilər, odun buxarısında ocaq eləyərdilər, köz olurdu, 
hinduşqanı  da  yuxarıdan  asırdılar.  Bir  uşağın  əlinə  çubuq  verib 
deyərdilər  ki,  bu  hinduşkanı  tez-tez  fırlatsın.  Hər  tərəfi  qızarsın. 
Fırrama  belə  bişirilirdi.  Fırramanın  içinə  turşu  tökürdülər. 
Fırrama ən gözəl yemək kimi toy xonçasının tən ortasına qoyulardı.  
Taradixup  -  Qazmax  düzbutünxon  oşa  eka  kala-kola  tikə 
kaspi kasmaxi loxol batunne. Birinsa sorobi bani iz loxol. Me xupa 
sore tenpsa. Kala sa tava laxi leveta iz loxaltun tarasta. Mota görəl 
me xupa taradixupun nexe aşırmışi xuptun nexe. Yekrux iz loxoltun 
çuxe. 
                                                           
14
 hind toyuğu 

---

 
 
89 
Taradixup (çevrilmiş aş) - Qazmaq düzəldəndən sonra əti iri-
iri parçalarla doğrayıp qazmağın üstünə döşəyirlər. Düyünü süzüb 
tökürsən  üstünə.  Bu  aşı  süzmürsən.  İri  bir  tava  qoyub  qazanı 
çevirirsən  həmin  tavaya.  Ona  görə  də  bu  aşa  çevrilmiş,  ya  da 
aşırılmış aş deyirlər. Ətlər də üstdə dayanır. 
 
Lıkırti  -  Paluna  cöycə  boxi.  Ükə  təmizbi  çaktune.  Batune 
paklin loxol. Oşal birinzal batune. Baneksa lıkırti. Me xoray xelane 
baksa. 
Lıkırti  – quru lobya şorbası. Lobyanı  ayrıca bişirirlər. Qozu 
da  təmizləyib  əzirlər.  Tökürlər  lobyanın  üstünə.  Sonra  da  düyü 
tökürlər. Olur lıkırti. Bu yemək sulu olur.  
 
Iha  -  Şiklama  tatepi  çoçatunpsa.  Tiya  ükəl  kərtunbsa.  Salalal 
api birinsal qərtunbsa. Elaxun kərkürtünpsa. Sa lolakal pesok sal xe 
tun baye. Motaxo bütümə qərqitexun oşa iha haqesa. 
Iha  - Soğan  doğranıb  qızardılır.  Ora  qoz  qarışdırılır.  Bir  az 
bişmiş  düyü  qarışdırılır.  Duz,  bir  qaşıq  pesok  və  su  tökülür. 
Bunların hamısı qarışdırılandan sonra ıha alınır. 
 
Lobyin  kiftə 
-  Kaxi  paxlina  apespi  xupçorebaltuxun 
çuakestensta. 
Köləxun 
çölbeğan 
deyene. 
Miya 
şiqlam. 
çoçatetunpsa.  Şiqlama  xuri-xuri  çaspi  köləxun  çöybay  paklin  boş 
kərtunbsa.  Hatər  kirtə  baksuna  ma  beğa  paklunaxun  kifdətun 
düzpsa. Boşqaval laxatun şarabaxun uksa. 
Lobyin kiftə (lobya küftəsi) - Quru lobyanı bişirib aşsüzəndən 
keçirirlər.  Qabıqdan  ayırmaq  üçün.  Burda  soğan  qızardılmır. 
Soğan  xırda-xırda  doğranıb  lobyanın  qabıqdan  ayrılmış  içliyinə 
qatılır.  Adı  küftə  olmasına  baxmayaraq,  lobyadan  küftə 
düzəltmirlər. Boşqaba qoyulub şərabla (turşu) yeyilir. 
 
Çilov  -
Api  paklin  boş  çakesi  ük  qərtunpsa.  İz  boş  birins 
batiune. Me xoraya jəyin tetun baye. Ük jəyinaxe baksa. 
Çilov - Bişmiş lobyanın içinə əzilmiş qozu töküb qarışdırırsan. 
İçinə  düyü  tökürsən.  Bu  yeməyə  yağ  tökmürsən.  Çünki  qozun  yağı 
olur.  
 

---

 
 
90 
AВАРАЛ 
AVARLAR 
 
 
 
А а 
Б б 
В в 
Г г 
Гъ гъ  Гь гь  ГӀ гӀ 
Д д 
Е е 
Ё ё 
Ж ж 
З з 
И и 
Й й 
К к 
Къ къ 
Кь кь  КӀ кӀ  Л л 
Лъ лъ  М м 
Н н 
О о 
П п 
Р р 
С с 
Т т 
ТӀ тӀ  У у 
Ф ф 
Х х 
Хъ хъ 
Хь хь  XӀ хӀ  Ц ц 
ЦӀ цӏ  Ч ч 
ЧӀ чӀ  Ш ш  Щ щ 
Ъ ъ 
Ы ы 
Ь ь 
Э э 
Ю ю  Я я 
 
 
 
Авар  мац1  Ибер-Кавказ  мац1аздаса  цояб,  нах-дагъистан 
мац1азул аилалъул авар-анди башилаб груплъун к1ола. 
Авар  мац1  хъаю  15  г1асруялда  Гуржиязул  басрияб 
алипбата балагьун гьуц1араб.  
17  г1асрута  г1араб  графика  балагьун  г1уц1ана  1928 
соналъ  латын  графиката,  1938  соналдаса  кирил  графиката 
рахъна. 
Avar  dili  İber-Qafqaz  dillərindən  olub,  nax.  Dağıstan  dili 
ailəsinin avar-andi yarımqrupunu təşkil edir. 
 Avar  dili  yazıya  15  əsərdə  keçmiş.  Ilk  əlifba  qədim  Gürcü 
yazı sistemi əsasında tərtib olunub. XVII əsrdə ərəb əlifbası, 1928-
ci ildə latın, 1938-ci ildə kirill əlifbasına keçib.  
 

---