10
geyimlərin estetik idealı onun istifadəsinin rahatlılığı, gözəl tərtib edilməsini və
məişətə uyğun gəlməsi, həmdə müasir insan xarici görünüşünə cavab verməsidir.
Belə növ estetik idealı ümumi avropa biçimli geyim məmulatları uyğun gəlir.
Cünki onlar gözəldir, funksional tələblərə cavab verəndir və onların forması
maksimum dərəcədə insan qamətinin formasına yaxınlaşır.
Geyimlərə verilən gigiyenik tələblər
Geyimlərə verilən gigiyenik tələblərin əsas vəzifəsi ondan ibarətdir ki, onlar
insanın normal həyat fəaliyyətini təmin etmiş olsun, istilik itirilməsini aşaöı
salmaqla bədənin daimi temperaturasının saxlanılması üşün lazımı şərait yaratsın,
orqanizmanı mühafizə etməklə müxtəlif iqlim şəraitində insanın iş fəalliyətini
saxlaya bilsin. Bütün göstərilən bu tələblər bilavasitə insan orqanizminin fizioloji
xüsusiyyətləri ilə sıxı sürətdə bağlıdır.
Geyimlərin gigiyenik funksiyasını nəzərə alaraq bu tələbləri 2 əsas qrupa bölmək
olar:
1.İnsan bədənini xarıcı mühitin xoşagəlməz amillərindən qoruya bilməsi.
Buraya aşağı və yüksək temperaturanın təsirkəri, artıq günəş şüallarının,küləyin,
cənin, yağışın, qarın, mexaniki zədələnmələrin təsirləri daxıldır.
2.Orqanizmin normal funksiyasını təmin etmək üçün lazımı şəraitin
yaradılması. Buraya bədənin daimi temperaturasının saxlanması, maddələr
mübadiləsi məhsulların (su buxarları, duzlar, yaglar və s) kənar edilməsi; bədənin
təmizliyinin qorunması, tozun, çirkin, mikroorqanizmlərin bədənə daxil olmasının
qarşısının qarşısının alınması; normal qan dövranının təmin edilməsi, normal
nəfəsalma bə bədən hərəkətinin sərbəst olaraq təmin edilməsi kimi amillər
daxildir.
Baxmayaraq ki, müxtəlif təyinatlı geyimlər üçün bu göstərilən tələblərin
əhəmiyyət dərəcəsi müxtəlifdir, lakin istənilən hər hansı bir geyim mənulatı
yuxarıda adları çəkilən gigiyenik tələb göstəricolərinə malik olmalıdır.
Məsələn, qış geyimlərinə qoyulan əsas tələblər bədəni soyuqdan qoruması;
alt geyimlərinə qoyulan əsas gegiyenik tələblər isə insan bədənində baş verən
11
maddələr mübadıləsini məhsullarının özünə cəlb etmək və ətraf mühitə verməkdən
ibarətdir.
Xüsusi təyinatlı geyimlər insan orqanizmasını kimyəvi, radioaktiv,
bakterioloji təsirlərdən qorumaqla yanası onlar bir necə əlavə tələblər də cavab
verməlidir. Məsələn, o yanmalı, zəhərli maddələri adsorbsiya etməli, xəstəlik
tərəfdən mikroorqanizmləri və bakteriyalı məhv etməli, zəhərləyici maddələrdən
mühafizə olunması və s. kimi təsirlərə məruz qalmamalıdır. Uşaqların
bədənlərinin mühafizə olunma qabiliyyəti böyüklərinkinə nisbətən zəif olduğundan
uşaq geyimlərinin mühafizə etmə funksiyası xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Buna
görə də uşaq geyimlərinə bir necə əlavə spetifik tələblər də qoyulur. Orqanizmanın
formal fəalliyəti geyimlər bədəni sıxmamalı, qan dövranına maneçilik törətməməli,
yüngül və yumşaq olmalı, az çirklənməli hərəkətə mənfi təsir göstərməməli və s.
Gigiyenik tələblərin ödənilməsi öz növbəsində bir necə amillərdən, yeni
materialların xassəsindən (lifin növü və xassəsi, parçanın quruluşu, həcmi, cəkişi,
rəngi və s.), məmulatın konstruksiyasından (tələblərin sayı, bədənə yaxşı oturması
və s.), emaldan (detalların birləşdirilmə növləri, siqnaların sayı və qalınlığı) cox
asılıdır.
Məlumdur ki, insan müxtəlif iqlim şəraitində, yeni arktikadan tutulmuş
tropik iqlim şəraitlərinə qədər yerlərdə işləyirlər. Elə yerlər eliyir ki, oranın iqlimi
çox sərt və soyuq keçir, elə yerlər də var ki, oranın iqlimi nisbətən sərin, küləkli,
yağmurlu keçir. Odur ki, bu zonalarla istifadə edilən geyimlərə istiliksaxlama
qabiliyyətinə görə nisbətən yüksək tələblər qoyulur.
RF-in Avropa hissəsi, Ukraynanın Şimal və Cənub hissəsi, Şimali
Qazaxıstan,Belorusiyanın qərb və şərq hissəsi, Pribaltika respublikaları nisbətən
mülayim iqlim şəraiti zonalarına aiddir. Bununla bərabər bu zonalarda ilin bəzi
vaxtları isə mülayim keçdiyindən burada istifadə edilən geyimlər hər bir
mövsümün şəraitinə cavab verməlidir.
Isti iqlim şəraitinə Ukraynanın cənub hissəsi, Moldaviya, Qafqaz, Qara
dəniz sahilləri, Orta Asiya respublikaları aiddir. Bu rayonların subtropik yerləri
yay vaxtı çox yüksək rütübətə (80%) malik olduğundan insal normal iş fəaliyyəti
12
üçün xoşaqəlməyən şərait yaranır. Buna görə də bu zonalarda geyilən məmulatlar
yüngül olmalı, hava keçirən, hiqroskopik olmalı, bədəni günəş şüallarının birbaşa
təsirindən qorumalıdadır. Üst geyimlər üçün isə suyu dəfedici və çürüməyə qarçı
əks
dayanan
maddələrlə
hopdurulmuş
materialların
istifadəsi
daha
məqsədəuyğundur.
Qafqazın, Altayın, Orta Asiyanin yüksək daglıq rayonları xüsusi iqlim
şəraitinə malik zonaya aiddir. Buralar dəniz səviyyəsindən 2000-3000 m
yüksəklikdən uzun müddətli şaxtalı qız fəslinə malikdir, qışı sərt və küləkli keçir.
Buna görə də belə zonalarda yundan alınan trikotajdan, təbii ipəkdən, xəzdən, yun
təbəqəli
sırınmış
materialdan
istehsal
olunan
geyimlərin
istifadəsi
məqsədəuygundur. Lakin, hələlik ölkəmizdə geyim mallarının istehsalında bu
göstərilən amillər tam surətdə nəzərə alına bilmir.
Məlumdur ki, geyim insan bədəninin 80%-ə qədərini örtə bilir və bununla da
birbaşa günəş şüalarının, istinin, küləyin, yağmurun təsirindən qorumaqla
orqanizmanı artıq istilik irirmədən və qızmadan qoruya bilir. Geyimlə bədən
arasında xüsusi mikroiqlim şəraiti yaranır. Bu isə xarici mühitdən temperaturaya,
rütubətə, qaz qarışıgına, hava axırının sürətinə görə fərqlənməklə insan
orqanizması üçün ”Komfort zonası” yarana bilər.
İnsan orqanizmi dinc vaxtı hər saatda 80 kral istiliyi xarici mühitə verir.
Xarici temperatura alçaq olduqda bundan fərqli olaraq orqanizmə daha çox istilik
verir. Məsələn, paltarsız halda 15
0
C-də 174, alt geyimdə 121 və yun kostyumda isə
96,5 vt istilik verir. Isti yay vaxtı insan daimi temperaturanı saxlamaq üçün 1
saatda təxminən 1 l-ə qədər tər itirməlidir. Bu isə insan üçün çox çətindir. Bunun
üçün insan özünü xarici mühitin təsirindən qorumaq məqsədilə və istilik
səviyyəsini saxlamaq üçün müxtəlif geyimgeymlidir. Çünki geyim istilik axımını
30-85% azaldaraq tər buraxılmasını 1 saat ərzində 260 q-a qədər endirə bilir. Bu
isə belə iqlim şəraiti üçün çox vacib əlamətdir.
Geyimlərin ən vacib xassələrindən birisi onların istilikizoləedici qabiliyyəti
sayılır. Məlumdur ki, təbiətdə ən pis istilikkeçirici qabiliyyətə malik olan hava
hesab olunur. Onun istilikkeçirmə əmsalı ən aşağıdır, yəni parçada 2,5-4 dəfə və
Dostları ilə paylaş: |