Azяrbaycan mиllи elmlяr akademиyasы
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
102 baxmaq olmaz. Çünki 1920-ci ildə o, Türkiyədə kifayət qədər tanınırdı. Buna səbəb olan əsas cəhətlərdən biri də şairin şeirlərinin mövzusu, «ideya istiqaməti və vəzni» idi. Təsadüfi deyil ki, müəllif məqaləsində əsas diqqəti Əhməd Cavadın şeirlərinin «fars əruzunun» sərhədlərindən kənara çıxdığını, onların «vəzninin milli» olduğunu ayrıca vurğu- layırdı. Doğrudan da, Ə.Cavadın şeirləri, həmçinin «Qoş- ma» kitabında toplanan əsərləri vətən sevgisi, istiqlal, türkçülük və azadlıq duyğusu ilə yazılmışdı. Ömər Seyfəd- dini Ə.Cavad şeirlərinin həm vəzn və üslub, həm də məz- mun və ideya baxımından milli ovqatlı olması daha çox cəlb etdiyi üçün o, Türkiyə ədəbiyyatında da bu istiqamətli ədəbiyyata nəzər salmağı lazım bilirdi. Bu münasibətlə müəllif məqalədə deyirdi: «Bizdəki milli ədəbiyyat hərəkatı oralara qədər əks etdi. Əmin bəyin (Məmməd Əmin Yurdaqul nəzərdə tutulur – A.M.), Yusif Ziyanın, Ziya Göyalpın mənzum əsərlərini oxudular. İstanbulun milli ədəbiyyat cərəyanını təqlid eləməyə başladılar. Azərbaycanlı qardaşlar sənəti, ədəbiyyatı bizdən sox sevirlər; ədiblərə, sənətçilərə də bizdən daha çox hörmət eləyirlər. Bunun səbəbi isə bəllidir. Orada ədib, yaxud şair özünü millətdən ayrı saymaz. Millətinin dilini bizimkilər kimi xor, həqir görərək, elmi, əldə olunmuş süni bir kitab dili tərənnüm etməz. Buradakı gənc nümayəndələri belə bir ədib, bir hekayənəvisdir» (104). Burada müəllif XIX əsrin II yarısında Türkiyədə aparıcı rol oynayan tənzimat hərəkatını önə çəkir və həmin hərəkatın təsirinin Azərbaycana da gəlib çıxdığını göstərirdi. Ömər Seyfəddin Azərbaycanda İstanbul milli ədəbiyyat cərəyanının təqlid edildiyini yazarkən, İstanbul milli ədəbiyyat cərəyanının nümayəndələrinin təcrübə- lərindən faydalanıldığını, yararlanıldığını nəzərdə tuturdu. 103 Görkəmli Azərbaycan ədibi, alimi və pedaqoqu Abdulla Şaiq bu barədə yazırdı: «Qərb müstəmləkəçilərinin yürütdüyü siyasət nəticəsində Türkiyənin ictimai və iqtisadi vəziyyəti gündən-günə zəifləməyə başlamışdı. Türkiyə cəmiyyəti özünü Qərb istismarçılarının əzici pəncəsindən qurtarmaq üçün… tədbirlər düşünürdü. O zamankı ictimai və iqtisadi həyat islamlaşmaq, milliləşmək və müasirləşmək kimi yeni fikirləri ortaya atdı. Ədəbiyyat da bu üç cərəyanı təbliğ etməyə başladı. İslamlaşmaq cərəyanının başında «Sıratül-müstəqim» məcmuəsinin naşiri Məhəmməd Akif, milliləşmək cərəyanının başında Məmməd Əmin, müasirləşmək cərəyanının başında «Sərvəti-fünun» məcmuəsinin naşiri Tofiq Fikrət dururdu» (3, 276). Buradan o da anlaşılır ki, milli azadlıq hərəkatı Azərbaycanda Türkiyədən xeyli gec başlamış olsa da, ictimai fikirdə milli istiqlal ideyaları və milli kimlik məsələləri XIX əsrin 80-ci illərindən üzə çıxır. M.Ə.Rəsulzadə, Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağayev kimi Azər- baycan ədib və ictimai xadimləri Türkiyədə tənzimat hərəkatından başlanan yeniliklərə xüsusi diqqət yetirir, öz əsərləri və əməli köməkləri ilə türkiyəli qardaşları ilə bərabər hərəkət etməyə çalışırdılar. M.Hadi, Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağayev, M.Ə.Rəsulzadə, M.B.Məm- mədzadə və başqalarının həyat və ictimai-ədəbi fəaliyyətlərinin müəyyən dövrünün Türkiyə ilə bağlılığı da buna parlaq misaldır. Azərbaycanın ictimai və ədəbi, publisistik xadimləri Rusiya və Türkiyədə baş verən sosial-siyasi hadisələrdə fəal iştirak etməklə öz xalqlarının və vətənlərinin də tezliklə azadlığa çıxacağına ümid bəsləyirdilər. Ona görə də Azərbaycanda başlanan bu hərəkat tezliklə öz bəhrəsini 104 verdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti quruldu. Ömər Seyfəddin Azərbaycandakı bu coşğunluğa və əldə edilən uğurlara yüksək qiymət verərək yazırdı: «Azərbaycanlılar kiçik bir istiqlal ili içində bizim əsrlərdən bəri eləyə bilmə- diyimiz şeyləri eləmişlər. Məmləkətin hər tərəfini məktəblə doldurdular. Türk dilini rəsmi dil kimi qəbul etdilər… Türk sənətkarları üçün artıq bu gün İstanbul kimi, hətta İstanbuldan daha sərbəst bir vətən açdılar… Ona görə də Azərbaycanın istiqlaliyyəti sanki bütün Turanın istiqlaliyyəti deməkdir. Bəli, Xəzər dənizinin o biri tərəfindəki qardaşlarımıza Avropa mədəniyyətini bizdən əvvəl mütləq onlar apara- caqlar» (104). Burada osmanlı türkü olan görkəmli sənətkarın Azər- baycan türklərinin bütün türk dünyasında hamıdan fəal, zirək və azad düşüncəli olduğunu diqqətə çatdırıb ona yüksək qiymət verməsi insanda qürur hissi yaradır. Söz yox ki, bu uğurların əldə edilməsində bizim qədim tarixi köklərə əsaslanan milli mədəniyyətimiz, milli potensial gücümüz və mənəvi-əxlaqi dəyərlərimiz yüksək rol oynamışdır. Bununla yanaşı, Azərbaycan ədibləri rusiyalı və türkiyəli həmkarlarının təcrübələrindən də yararlanırdılar. Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü, görkəmli ədəbiyyatşünas alim Əziz Mirəhmədov bu cəhəti nəzərdə tutaraq yazırdı: «Bizim XIX-XX əsrlərdəki ədəbi və ictimai fikrimiz Türkiyədəki tənzimat və məşrutiyyət hərəkatları ilə, yeni mədəniyyət və ədəbiyyat uğrunda mübarizə ilə qarşılıqlı əlaqədə inkişaf etmişdir… Məhz buna görə də ziyalılarımızın Türkiyə ilə qarşılıqlı əlaqələrini yaddan çıxarsaq, gəldiyimiz nəticələr kəsirli olar» (95, 279). 1990-cı illərdən etibarən Ə.Cavad Türkiyədə də daha Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|