166
metodlar əsasən 3-4 və daha yuxarı siniflərdə istifadə etmək
əlverişlidir).
Həmin məktəbdə şagirdlərin tapşırıqları necə yerinə
yetirdiklərini bilmək üçün onları zalın, meydançanın mərkəzində
arxaları mərkəzə baxmaqla dairə üzrə düzləndirilir və icra etmək lazım
gələn hərəkətin adı çəkilir və komanda verilir. Məsələn, gövdə
əzələlərini inkişaf etdirən kompleks hərəkətlərin icrasına hazırlaşın.
Başla. Bir-iki, üç-dörd və s. sayırıq. Axırda isə buraxılmış nöqsanları
qeyd edir və onun düzgün yerinə yetirilməsini göstərir.
Başqa bir məktəbin təcrübəsinə istinad edək. Bakının Xətai
rayonundakı 254 saylı məktəbin bədən tərbiyəsi müəllimi Müzəffər
Aslanov dərsəqədər səhər gimnastikasını təşkil edərkən aşağıdakı
pedaqoji-metodiki cəhətləri nəzərə alır. Müşahidələrdən məlum olur ki,
müəllim məşğələlərə qədər səhər gimnastikasını xüsusi komanda ilə
başlayır. Səhər gimnastikasına düzlən komandası verilən kimi şagirdlər
yaş qrupları üzrə əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş məktəbyanı sahədə
öz yerlərini tuturlar. O, ibtidai siniflər üçün ayrılıqda məşğələ yeri
düzəltmişdir. Bundan əlavə, meydançada hər bir sinif üçün xətlərlə
işarə vurulmuşdur. Hər bir sinifdən ötrü yerin ayrılmasının mühüm
pedaqoji əhəmiyyəti vardır. Hər şeydən əvvəl, şagirdlər öz yerlərini
tanıyır, komanda verilən kimi vaxt itirmədən sıra və cərgəyə düzülür,
aparıcının tapşırıqlarını gözləyirlər. Bu vaxt uşaqlar daha intizamlı və
mütəşəkkil surətdə olurlar. Hərəkətlər bəzən də yarış formasında yerinə
yetirilir.Yəni müəyyən hərəkət kompleksivə ya onun hər hansı
elementi (ibtidai siniflərdə əsasən 5-6 gimnastika hərəkəti təşkil
olunur) icra olunduqdan sonra hənsı sinfin həmin hərəkət elementini
(misal üçün birinci hərəkət kompleksini) düzgün qaydada yerinə
yetirməsi və bu hərəkətə görə neçə xal qazanmağı elan olunur. Bütöv
bir kompleks icra edildikdən sonra xallar hesablanır. Daha çox xal
toplamış komanda həmin gün səhər gimnastikasının ən yaxşı icraçıları
adlandırılır. Bu kiçik məktəbyaşlı uşaqların səhər gimnastikasına
həvəsini daha da artırır. Əlbəttə, burada bir məsələyə diqqət yetirmək
lazımdır. Xallar düzgün hesablanmalı, hər bir sinfin göstəricisi
obyektiv qiymətləndirilməlidir. Bunun üçün də yuxarı siniflərdən, ən
fəal idmançılardan 2-3 nəfəri həmin işə cəlb edilməli və qabaqcadan
hazırlanmalıdır.
Bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, məşğələyə qədər səhər
gimnastikasında şagirdlərin idman geyimləri yerli iqlim şəraitinə
167
uyğun olmalıdır. Tədris ilinin ilk və son aylarında yüngül və qısaqollu
köynəklərdə idman ayaqqabıları ilə, ortalarında isə uşaqların
geyimlərinin bir qədər isti olmasına əhəmiyyət verilməlidir.
Ümumiyyətlə, kompleks hərəkətlər sadə olmaqla, uşaqların
tərləməsinə, təngnəfəs olmasına zəmin yaratmamalıdır. Hoppanmalara
az və tənəffüs hərəkətlərinə isə (nəfəs alıb-verməyə) geniş yer
verilməlidir. Qüvvətli külək zamanı və şiddətli qar yağan zaman
uşaqları ətraf yerlərə qısa müddətə gəzməyə aparmalı, bir neçə dəfə
yerişi asta qaçışla növbələşdirməlidir.
Şaxtalı və soyuq havalarda isə məşğələyə qədər səhər
gimnastikasını açıq havada deyil, pəncərə və gözlükləri açmaq şərti ilə
dəhlizlərdə, idman zallarında və geniş siniflərdə yerinə yetirməlidir.
Məşğələ üçün yerlərin sanitar-gigiyenik cəhətdən təmiz və
kifayət qədər işıqlı olmasına diqqət yetirmək vacibdir.
Məşğələyə qədər səhər gimnastikasının təlim-tərbiyəvi
əhəmiyyəti nəzərə alınaraq onun ümumi rəhbəri məktəb direktoru
olmalıdır. Baş bədən tərbiyəsi müəllimi və digər mütəxəssis müəllimlər
isə işin icrasına, metodik cəhətdən düzün təşkilinə cavabdehdirlər.
Köməkçilər, başqa fənn müəllimləri, sinif rəhbərləri və ictimai
təlimatçılar olmalıdır.
Məşğələyə qədər səhər gimnastikası dövründə hərəkətlərin
intensiv surətdə icrasına, hər bir şagirdin aparıcı rolunda çıxış etməsinə
şərait yaradılmalıdır. Aparıcı gimnastlar hündür yerdə dayanmalı,
hərəkət komplekslərini şagirdlərlə birlikdə yerinə yetirməlidir.
Köməkçi fəallar və şagirdlərin diqqətini özünə cəlb etməklə, sıralar
arasında gəzişir və hərəkətin düzgün, eyni vaxtda yerinə yetirilməsinə
nəzarət etməlidirlər.
Təcrübədən aydın olur ki, şəhər məktəblərinin bəzilərində
kompleks hərəkətlər maqnitafona yazılır və məktəbin radio qovşağı
vasitəsilə şagirdlərə çatdırılır. Çalışmaq lazımdır ki, səhər gimnastikası
şagirdlərin ruhuna oxşasın. Hərəkətlər onun ritminə uyğun musiqinin
şux və oynaq müşayiətilə icra olunsun. Bu diqqəti cəlb edir və
uşaqların əhval-ruhiyyəsini yüksəldir.
Qeyd etmək lazımdır ki, səhər gimnastikası hərəkətləri şagirdlərə
elə çatdırılmalıdır ki, onlar aydın dərk edilsin, hamı onu başa düşə
bilsin. Ona görə də aparıcı gimnast bütün hərəkətləri qabaqcadan yaxşı
öyrənməli və öz üzərində bir neçə dəfə məşq etməlidir. Müəllim isə
aparıcının kompleksi necə icra edə bilməsini yoxlamalı, lazım gələrsə
168
ona aparıcı rolunda çıxış etmək hüququ verməlidir. Aparıcı şagirdlərlə
birlikdə, üzbəüz dayanıb güzgü üsulu ilə hərəkəti icra etməlidir.
Şagirdlərdən bəziləri hərəkəti düzgün yerinə yetirmirsə, bəs onda
nə etməli? Birinci növbədə gimnastikanın tempini dəyişdirmək,
sinifləri hərəkətdən ayırmamaq şərti ilə nöqsanların düzəldilməsi
nəzərdə tutulur.
Kompleks hərəkətlər öyrədilərkən əvvəlcə bir hərəkəti icra edib
kiçik fasilə etdikdən sonra digər hərəkəti yerinə yetirmək faydalıdır.
Bu vaxt müəllim və ya aparıcı gimnast hərəkətin yerinə yetirilməsi
texnikasını izah və göstərməklə, həm də baş verə biləcək nöqsanları
əyaniləşdirir və onun aradan qaldırılması yollarını izah edir. Sonra isə
hərəkət kompleksi eyni vaxtda icra olunur. Burada şərh aydın, konkret
və emosional olmalıdır. Hərəkətlər arası fasilə uzun deyil, ani saniyə
müddətində edilməlidir.
Səhər gimnastikası kompleks hərəkətləri o zaman fasiləsiz olaraq
yerinə yetirilir ki, icra olunan hərəkət sonrakı hərəkətlərin başlanğıcı
olsun. Bu vaxt şagirdlər hərəkəti göstərmək üçün dayandırılmır. Bu cür
metoddan yalnız yüksək fiziki hazırlığa malik olan şagirdlərlə
hərəkətin icrası dövründə istifadə etmək mümkündür.
Səhər gimnastikasının səmərəli təşkili yuxarıda deyilənlərlə
yanaşı, hərəkətin xarakterindən, onun üsullarından istifadə
edilməsindən çox asılıdır.
I-IV siniflərdə gücü inkişaf etdirən hərəkətlər yavaş icra
edilməlidir. Həmin hərəkətləri uşaqların yüksək ümumi fiziki
hazırlığından asılı olaraq tempdə icra etmək mümkündür. Oynaqların
mütəhərrikliyi və çevikliyi artırılan vaxtı isə yellənmələr tam
amplituda da yerinə yetirilir və ya kəskin hərəkətlər icra olunur.
Yumşaldıcı, sakitləşdirici hərəkətlər isə hərəkətin koordinasiyalılığını
inkişaf etdirir, qüvvəni düzgün bölüşdürür, həmçinin elə əzələləri işə
cəlb edlir ki, onlar hərəkətin yerinə yetirilməsində bilavasitə iştirak
edir. Qüvvəni artıran hərəkətləri yavaş tempdə və fiziki yükü tədricən
artırmaqla icra etmək lazımdır. Əvvəlcə sadə hərəkətlərdən başlamalı,
sonra isə bacardıqca daha çox əzələləri fəaliyyətə gətirmək zəruridir.
Qüvvə üçün hərəkətlər icra olunarkən fasilənin verilməsi və ya bədəni
sakitləşdirici hərəkətlərin yerinə yetirilməsi məsləhət görülür. Qüvvə
hərəkətlərini təxminən eyni gücdə və boyda olan uşaqlara tətbiq etmək
faydalıdır.
Dostları ilə paylaş: |