163
II siniflər üçün kompleks tərtib olunarkən I sinifdə öyrədilmiş,
III siniflər üçün kompleks tərtib olunarkən özündən əvvəlki siniflərdə
öyrənilmiş hərəkətlərdən istifadə etmək olar və s. III-IV siniflər üçün
nəzərdə tutulmuş kompleks hərəkətlər I-II siniflərin hərəkətlərinə
nisbətən çətin olmalı çox təkrarlanmalıdır.
Ümumiyyətlə, dərsəqədər səhər gimnastikası üçün tərtib
edilmiş kompleks hərəkətlər aşağıdakı sxemdə qurulduqda, onun təlim-
tərbiyəvi əhəmiyyəti və sağlamlaşdırıcı təsiri daha çox olur.
Birinci hərəkət tənəffüsə qüvvətli təsir etməli, 5-6 dəfə təkrar
edilməklə, həm də «dartınma» xarakteri daşımalı, asta tempdə icra
olunmalıdır. İkinci hərəkət ayaq əzələlərini inkişaf etdirməli, bu
məqsədlə ayaqların qaldırılıb endirilməsi ilə əlaqədar icra olunmalı.
Tez tempdə 4-5 dəfə təkrarlanmalıdır. Yaxud çöməlmələr icra
edilməlidir ki, bu hərəkətlər də asta və orta tempdə yerinə yetirilməli,
5-6 dəfə təkrarlanmalıdır. Üçüncü hərəkətlər ümumfizioloji əhəmiyyət
kəsb etməlidir. Bu məqsədlə də 30 saniyəyə qədər davam edən sürətli
tempdə icra olunan hoppanmalar yerinə yetirilməlidir. Məktəbyanı
meydançalarda yaxud da 1 dəqiqəyə qədər asta qaçmalıdır. Dördüncü
hərəkət gövdənin düz əzələləri üçün seçilməlidir. Bunun üçün də
gövdənin əyilməsi və düzəldilməsini təmin edən hərəkətlər kompleksə
daxil edilməlidir. Bu hərəkətlər 5-6 dəfə təkrar olunmaqla müxtəlif
tempdə yerinə yetirilməlidir. Beşinci hərəkət isə gövdənin yan tərəf
(yanlara) əzələlərinə təsir etməlidir. Bu zaman gövdə növbə ilə yanlara
əyilməli və ya sağdan və əksinə dairəvi hərəkət edilməlidir. Həmin
hərəkətlər yavaş tempdə icra edilməli, 3-4 dəfə (hər tərəfə)
təkrarlanmalı və ritmik olaraq icra olunmalıdır.
Müşahidələrdən aydın olur ki, dərsəqədər səhər gimnastikasının
səmərəli təşkili və keçirilməsində şagirdlərin onu könüllü olaraq icra
etməsi mühüm əhəmiyyətə malikdir, çünki səhər gimnastikası
haqqında şagirdlərə məlumatların verilməsi həmin baxımdan onun
mahiyyəti və nə məqsədlə yerinə yetirilməsi başa düşülməsinə zəmin
yaradır. Bu isə onların şüurluğunu və hərəki fəallığını yüksəldir. Şirvan
şəhərindəki 16 №-li məktəbin baş bədən tərbiyəsi müəllimi Azər
Babayevin də bu sahədəki işi həmin baxımdan çox maraqlıdır. Azər
müəllim dərs ilinin əvvəlində dərsə birinci növbədə səhər gigiyenik
gimnastikasının əhəmiyyəti barədə ayrı-ayrı siniflərdə müvafiq olaraq
aşağıdakı məzmunda söhbət aparır.
164
-Uşaqlar, mən sizinlə bu dərsimizdə səhər gimnastikası haqqında
söhbət edəcəyəm. Mən öyrənmişəm ki, bəzi uşaqlar səhər gimnastikası
ilə heç məşğul olmurlar. Bəziləri isə kompleks hərəkətləri düzgün icra
etmirlər. Fikrimizcə, buna əsas dərsəqədər səhər gimnastikasını necə
icra
etmək lazım gəldiyini və onun əhəmiyyətini,onların
bilməmədiyindən irəli gəlir.
Soruşa bilərsiniz ki, səhər gimnastikasının nə kimi əhəmiyyəti
var? Uşaqlar, görkəmli alim və həkimlər sübut etmişlər ki, bir neçə
hərəkətlərin birləşməsindən əmələ gəlmiş səhər gimnastikası
kompleks hərəkətlərinin icrasının orqanizm üçün faydası böyükdür.
Gimnastika yuxunu qaçırdır, qısa bir müddətdə adamda sevinc,
gümrahlıq və şənlik əmələ gətirir, əhval-ruhiyyəni yüksəldir. Eyni
zamanda yüngül və asan yerinə yetirilən gimnastika hərəkətlərindən
sonra işə daha həvəslə başlamaq mümkündür. Həmin gün kifayət qədər
zehni və fiziki iş görmüş olsa da, həddən artıq və ya tez yorulmursan,
hətta ən çətin və mürəkkəb işlə qarşılaşdıqda belə qorxmur, inamla
maneəni aradan qaldırmağa səy göstərirsən. Səhər gimnastikası
hərəkətlərinin müntəzəm icra olunması əzələ qüvvəsinin sürətini, cəld
və çevikliyini artırır, qamətin düzgün tərbiyəsini təmin edir, qəşəng,
cəld, çevik yeriməyə və qaçmağa kömək edir. Bundan sonra müəllim
səhər gimnastikası və idmanla məşğul olan uşaqların fiziki hazırlığını,
qamətini, gimnastika ilə məşğul olmayanlarla müqayisə edib,
tutuşdurur. Yeri gəldikcə, hətta bəzi hərəkətlər əyaniləşdirilir. Uşaqlar
öz gözləri ilə idmançı şagirdin bədəninin xarici görünüşünün
gözəlliyini, ondakı idman məharətini, hərəkətindəki incəliyi,
emosionallığı görürlər. Bütün bunlar uşaqlarda səhər gimnastikası
hərəkətlərinin şüurlu surətdə, inamla yerinə yetirilməsinə səbəb olur.
Azər müəllim bəzən idmanla məşğul olan uşaqlara söz verir, onlar isə
idmanla məşğul olduqdan sonra özlərini necə hiss etdikləri haqqında
məlumat verirlər. Daha sonra müəllim aşağıdakı qaydaları onların
dəftərlərinə yazdırır:
1.Səhər gimnastikası ilə hər gün məşğul olmalı;
2.Dərs zamanı öyrədilən hərəkətləri evdə təkrar etməli;
3.Hərəkətlər icra edilərkən tənəffüsü bir an belə dayandırmamalı,
müntəzəm tənəffüs etməli;
4.Əyilmələr zamanı dərin nəfəs verməli, ilk vəziyyətə
qayıdarkən nəfəsi buraxmalı;
165
5.Qaməti düzgün saxlamalı, hərəkətlər şagirdlərin qamətinin
formalaşdırılmasına yönəldilməli;
6.Hərəkətləri ev şəraitində icra etməli, bu vaxt valideynin
köməyindən istifadə olunmalı;
7.Kompleks hərəkətləri bacı-qardaşınla, ata-ananla birlikdə
yerinə yetirməli;
8.Hərəkətlərin icrasına ciddi yanaşmalı, artıq hərəkətlərə,
intizamın pozulmasına qətiyyən yol verilməməli;
9.Ürəyin fəaliyyətini məqsədəuyğun şəkildə artırmalı, əzələ
sisteminə müxtəlif məqsədəmüvafiq təsir göstərməli;
10.Şagirdlərin yorğunluğuna və həddən artıq oyanıcılığına səbəb
olmamalı;
11.Kompleks hərəkətlər əvvəllər icra edilmiş hərəkətlərdən və
yaxud da daha asan qavranılan hərəkətlərdən ibarət olmalı;
12.Əhval-ruhiyyəni və emosionallığı yüksəltməli;
13.Uşaqların yaşına, fiziki inkişafına və hazırlığına, habelə
səhhətinin vəziyyətinə uyğun olmalı;
14.Məşğələ yeri nəzərə alınmalıdır.
Azər müəllim səhər gimnastikası üzrə iş təcrübəsindən
danışarkən deyir ki, mən uşaqlarla gimnastikaya dair qısa və konkret
söhbət apardıqdan sonra onlara hazırladığım kompleks hərəkətləri
yazdırıram. Sonra isə şagirdləri kompleks hərəkətlərin tərtib olunma
sxemi ilə tanış edirəm. Müəllim aşağıdakı ardıcıllığı nəzərə almaqla
hərəkət kompleksləri tərtib edir:
Yeriş, qaçış, dartınma templi hərəkətlər; çiyin oynaqlarının
dairəvi hərəkətləri; qamət üçün hərəkətlər, irəli, arxaya və yanlara
əyilmələr, çöməlmələr, belin, başın dairəvi hərəkətləri, qol əzələləri
üçün hərəkətlər; kürək əzələləri üçün hərəkətlər; qarın əzələləri üçün
hərəkətlər, yerində hoppanmalar, bədəni sakitləşdirici yeriş və diqqəti
cəlbedici hərəkətlər.
Şirvan şəhər 16 №-li məktəbdə şagirdlər ev dəftərinə
kompleksin tərtibolunma qaydasını da köçürürlər. Dərsin hazırlıq
hissəsində ümuminkişaf etdirici kompleks hərəkətlərlə yanaşı, ev
şəraitində icra olunmalı hərəkətlər də onların nəzərinə çatdırılır və
nümayiş etdirilir. Şagirdlərə evdə həmin kompleksdən istifadə etməklə
bərabər, sadə komplekslər tərtib etməsi də onlara tapşırılır (bu
Dostları ilə paylaş: |