Bankacılık Sisteminde Mali Bünye Sorunları ve Yeniden Yapılandırmada Ülke Uygulamaları Aydan Aydın Alpan İnan Burçak Tulay Pelin Ataman (*)

Finansal Altyapı

Gelişmiş ve etkin bir finansal altyapının bankacılıkta istikrarı artıracağına inanan Hong Kong’un bu amaçla aldığı tedbirlerden bazıları aşağıdadır.

Gerçek Zamanlı Ödemeler Sistemi (Real Time Gross Settlement System)

Aralık 1996’da Hong Kong bankaların birbirlerine olan ödemelerinden kaynaklanan riski azaltacak şekilde, ödemelerin gün içinde sonuçlandırılmasını sağlayan Gerçek Zamanlı Ödemeler Sistemi’ne geçmiştir. Ödemeler bir ticari bankanın defterleri üzerinden değil, Hong Kong Para Otoritesi’nin defterleri üzerinden yapılmaktadır. Böylece sistemin yurtdışındaki ödemeler sistemlerine uyumunun kolaylaştırılması amaçlanmıştır.

Karşılıklı Netleştirme (Bilateral Netting)

Döviz kontratlarının karşılıklı netleştirilmesini sağlayarak ödeme riskini düşürmek üzere Hong Kong Bankalar Birliği, Hong Kong International Foreign Exchange Master Agreement adı altında bir sistemi geliştirmiş ve tüm üyelerine tavsiye etmiştir. Anlaşmanın Hong Kong yasalarına göre yaptırım gücünün olduğuna dair yasal bir görüş de oluşmuştur. Basle Komitesi tarafından ortaya konan öneri ve koşullara uygun olmak üzere Hong Kong Para Otoritesi sermaye yeterliliği amacıyla, karşılıklı kredilendirmelerin hesaplanmasında bilanço dışı işlemlerin netleştirilmesine izin verileceğini teyit etmiştir.

İpotek Şirketi (Mortgage Corporation)

Bankacılık sektöründe ipotek kredilerinde kısa vadeli mevduat toplayıp kısa vadeli kredi kullandırmak sonucu ortaya çıkan vade uyuşmazlığını ve yoğunlaşmadan doğan riski önlemeye yönelik olarak hükümet bir İpotek Şirketi kurmuştur. Şirket, bankacılık sisteminden emlak ipotek kredilerini ya kendi bilançosunda tutmak ya da menkul kıymetleştirme amacıyla satın almakta, giderlerini uzun vadeli borçlanma araçları çıkararak karşılamakta böylece tüm sistemdeki, vade uyuşmazlıklarını ortadan kaldırırken, Hong Kong doları borçlanma piyasasının gelişimine yardımcı olmaktadır. Başlangıçta devlete ait olan şirketin ticari olarak faaliyet göstermesi hedeflenmektedir.

4. Kore

Kore’de yaşanan krize, özel sektör kuruluşlarının fazla borçlanması ve yatırım yapması, finansal kurumların uluslararası piyasalardan kısa vadeli borçlanarak karşılık ayırmaları, ve her iki kesimde muhasebe ve yönetimde şeffaflık eksikliği gibi yapısal sorunlar neden olmuştur.

Banka Yeniden Yapılandırılmasındaki Temel İlkeler

Yeniden yapılanma ile öncelikle finansal piyasaların en kısa sürede aracılık fonksiyonlarına geri dönüşleri sağlanmalı, işlemler titiz bir çalışmayla tamamlanmalıdır.

Verilecek finansal desteğin vergi mükelleflerine yaratacağı yük minimum düzeyde tutulmalıdır.

Ahlaki sorunların yaşanmasını önlemek üzere sorunlu bankanın ortakları, çalışanları ve yöneticileri katkıları oranında sorun ve sorumluluklardan pay almalıdırlar.

Yeniden yapılanma gelecek dönemde ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkları önlemek üzere şeffaf olarak ve objektif kriterlere uyularak yapılmalıdır.

Yeniden Yapılanmada Benimsenen Politikalar

Sorunlu Bankalara Müdahale ve Bankacılık Sisteminin Rehabilitasyonu

Sorunlu finansal kurumlar, faaliyetini etkin olarak sürdüren diğer bankaları olumsuz etkilememeleri için sistemden hızla ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun olarak ayrılmalıdır. Aksi takdirde tüm sisteme olan güven sarsıntıya uğrayarak, yurtdışından borçlanmayı güçleştirecektir. Ayrıca yeniden yapılanma büyük bankalar arasında birleşmelerle öncü bankalar oluşumuna katkıda bulunacaktır.

Yeniden yapılanmanın tamamlanmasıyla Kore bankacılık sektöründeki bankalar üç kategoriye ayrılabilecektir:

• 
  Büyük bankaların birleşmesiyle oluşacak öncü bankalar,
  
• 
  Konut kredisi sağlayan ve perakende bankacılık yapan orta ölçekli bankalar,
  
• 
  Özel alanlarda uzmanlaşmış bölgesel, küçük bankalar.
  

Finansal Tablolarda ve İhtiyati Düzenlemelerde Şeffaflık

Yabancı yatırımcıların Kore ekonomisine olan güvenlerini yitirmelerine neden olan şeffaflık eksikliği, Kore’deki krizin en önemli nedenlerindendir. Banka finansal tablolarının kredibilitesinin artırılması için uluslararası muhasebe standartları uygulamaya geçirilmiş, banka yönetimine yönelik şeffaflık gerekleri belirlenmiştir. Ayrıca Basle Komitesi’nin Banka Denetimine İlişkin Temel İlkelerini de içine alan ihtiyati düzenleme standartları da uygulamaya geçirilmiştir.

Banka Yönetim Etkinliğinin Artırılması

Kore’de denetim otoritesi, finansal gelişme döneminde uzun süre devlet güvencesinden yararlanan bankaların, kar amaçlı kuruluşlara dönüştürülmesi için, söz konusu bankaların kredi kapasitelerini ve risk yönetim teknikleri ile iç denetim sistemlerini geliştirmek üzere bir program hazırlamıştır. Bankaların globalleşen piyasalarda güçlü kalabilmek ve verimliliklerini gelişmiş ülkelerdeki rakiplerinin seviyesine ulaştırabilmek için şube ağlarını daraltarak personel azaltmaları gündeme gelmiştir.

Yeniden Yapılanma Sürecindeki Gelişmeler

IMF ile yoğun çalışma içinde olan hükümet, varlığını sürdürebilecek durumdaki bankalara, sermaye artırmaları ve takipteki kredilerine çözüm getirmeleri için, birleşmeler yoluyla rehabilitasyona gitmek, yabancı sermaye sağlamak ve yönetimin iyileştirilmesi için gerekli koşulları sağlamaları şartıyla, kamu fonlarından aktarma yaparak destek olmaktadır.

Bankacılık alanında güvenilirliğin ve etkinliğin artırılması yönünde ayrıca, uluslararası standartlara paralel ihtiyati düzenlemeler, iç denetim sistemlerinin iyileştirilmesi ve bankalarda ortaklığa yönelik kısıtlamaların düzenlenmesini de içine alan yeni politikalar benimsenmiştir.

Sorunlu Bankaların Yeniden Yapılandırılması

Finansal sektörde yeniden yapılanmada öncelikle ticari bankaların likidasyonu tavsiye edilmektedir. Ancak sorunlu finansal kurumların tamamının aynı anda kapatılması önemli bir sistemik risk yaratarak finansal sistem üzerinde büyük etki yaratabilir. Banka dışı finansal kuruluşların durumunda ise, bankaların yeniden yapılanması sırasında ödeme güçlüğü içine düşenlerin öncelikli olarak likidasyonu gerekmektedir. Geri kalan kuruluşlar ise büyük ortaklara çağrıda bulunarak sermeye artırımına gitme ve yönetimde değişiklikler yapma konusunda yüreklendirilmelidirler.