Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Əsəd ağa Kəngərlinin portreti”. 1916.
- B.Kəngərli. “Mirzə Heydər Nəsirbəyovun portreti”. 1918.
99
Portretl r B.Kəngərli. “Əsəd ağa Kəngərlinin portreti”. 1916. 100
Portretl r rəssam sonucda diqqətçəkən portret yaratmağa nail olmuşdur. Onun babası Hüseyn Sultan zamanında Rusiya ordusunda xidmət etmiş, Naxçıvanın çox hörmətli və varlı şəxslərindən biri olmuşdur. Əsəd bəyin əmilərindən biri – Əsgərxan M.F.Axundzadənin kürəkəni olmuşdur... XX əsrin əvvəllərində Naxçıvan mühütində kifayət qədər böyük nüfuz sahibi olan ticarətçi Mirzə Heydər Nəsirbəyova həsr olunmuş əsər də gənc rəssamın ən yaxşı yaradıcılıq nümunələrindən sayılmağa layiqdir. Portret yağlı karandaşla çəkilib. Əsərin bədii tutumunda müşahidə olunan yüksək icra sənətkarlığı onun gənc rəssamın Tilisdən qayıtdıqdan sonra işləndiyini ehtimal etməyə əsas verir. Gəlin kömürlə çəkdiyi portretlə bir qədər ətralı tanış olaq. Belə ki, bu səbəbsiz deyil... Yağlı karandaşla çəkilmiş “Mirzə Heydər Nəsirbəyovun portreti” (1918) əsəri Bəhruz bəyin yaradıcılığındakı həm də ən iriölçülü əsərlərdəndir. Bu əsərin gənc rəssamın Tilisdən qayıdıb gəldiyi və atası Şirəli bəyin yoxluğu şəraitində müstəqil yaradıcılığa baş- ladığı dövrdə yaradıldığı birmənalıdır. Onun rəssamın və yaxud da Mirzə Heydərin təşəbbüsü ilə çəkildiyini söyləmək bir qədər çətindir. Bununla belə, Naxçıvanda yeganə rəssam olan və elə təkcə buna görə də şəhərdə çox məşhurlaşan sənət adamının obrazlarından biri olmaq yəqin ki, Mirzə Heydərin ürəyindən keçə bilərdi. Qənaətimizcə bu, rəssamlıq sənətinin zamanına görə Naxçıvanda bir o qədər qazanc gətirən peşə olmadığını düşünən imkanlı bir adamın gözünün qarşısında böyüyən Bəhruz bəyin yaradıcılıq səylərinə maddi dəstək vermək üçün atılan bir “incə” addım da ola bilərdi. Digər tərəfdən bir-birilərini çox yaxşı tanıyan bu adamların yaradıcı ünsiyyəti elə rəssamın təşəbbüsü ilə də baş tuta bilərdi. Çünki, zahirən kifayət qədər cəlbedici və koloritli olan məşhur ticarətçinin elə görkəminə görə Bəhruza maraqlı ola bilməsi də istisna deyil. Əsərin təhlilinə keçməzdən əvvəl rəssamın qəhrəmanı ilə tanışlığa ehtiyac duyuruq. Akademik Rafael Hüseynovun “Millətin zərrəsi” kitabında bu barədə oxuyuruq: “O şəkildəki kişigillə Bəhruzgil qonşu olublar. Mirzə Heydər Nəsirbəyov Naxçıvanın hörmətli adamlarındanmış. Pambıq zavodu, dükanları, bağları, mehmanxanası varmış. Qurbanəli Şərifovun arvadı – Əziz Şəriin anası Nazlı xanımla Mirzə Heydərin həyat yoldaşı Məşədi Şahbəyim xalaqızı olublar. Qohumluq çoxbaşlıydı, Şahbəyim həm də Qurbanəli bəyin bacısı idi. Mirzə Heydər, qohumlarının xatirələrinə görə, Zeynalabdin Tağıyevlə dostluq edirmiş. İranla, Rusiyayla mükəmməl ticarət əlaqələri qurubmuş. Onun sıravi alış-verişçi deyil, qədərincə sanballı tacir, İranda da, Rusiyada da yuxarı dairələrlə tanınan mötəbər sima olmasına bir dəlil budur ki, İran şahı da, II Nikolay da ona medal veriblərmiş, üstəlik rus çarı şəxsi hədiyyəsi olaraq Mirzə Heydər bəyə üstü yazılı qızıl saat da bağışlayıbmış. Bəhruzun çəkdiyi portreti atasından və Bəhruzdan əziz bir yadigar təki qoruyub saxlamış Fatma xanım xatırlayırmış ki, atasının vəfatından bir neçə il sonra evlərini yarırlar, oğrular nələri varsa aparır, o medallar da, o qızıl saat da gedir. “Evin aparılması, ac- yalavac qalmağımız bir yana, məni yandıran atamın yadigarlarının getməsi oldu. Yaxşı ki, Bəhruz bu şəkildə atamın yaxasında o medalları da çəkibmiş”. Mirzə Heydər kasıb-kusub hayanıymış.
101
Portretl r B.Kəngərli. “Mirzə Heydər Nəsirbəyovun portreti”. 1918. 102
Portretl r Həftədə bir dəfə bazara çıxar, qiymətlərə nəzarət edərmiş ki, bahalıq olmasın. 1905- 1906-cı illərdə Naxçıvana qəhətlik düşəndə aclığın və fürsətdən istifadə edərək bütün qiymətləri kəlləçarxa qaldıran möhtəkirlərin qabağını almaq üçün İrandan çoxlu taxıl gətizdirir, dükanlar açdırıb ucuz qiymətə un və çörək satdırır. Bu Allah adamının son arzusu da Məkkədə dəfn olunmaq imiş. 1919-cu ildə vəfat edir. Vəsiyyətinə müvaiq olaraq 1 il sonra cənazəsini qibləmizin şəhərinə aparırlar...” Əsərin qəhrəmanı ilə bu qısa tanışlıqdan sonra onun rəssam istedadı ilə yaddaqalan bədii tutum almış portretini dəyərləndirməyə çalışaq. Mirzə Heydəri oturmuş vəziyyətdə görüntüyə alan Bəhruz
bəyin kompozisiya üçün seçdiyi şaquli format heç şübhəsiz məntiqlidir. Məşhur taciri kompozisiyanın ön planında təsvir edən müəllif, bununla da əsərdaxili dərinlik etməklə, qəhrəmanının yaşadığı məkanı da göstərmək imkanı əldə etmişdir. Tünd geyimli obrazı əhatələyən ev əşyaları – üzərini tor naxışlı örtük bəzəyən miz, mənzilə gözəllik bəxş edən dekorativ ağac, pəncərələr və otağın dərinliyini “vurğulayan” taxta döşəmə həm də əsrin əvvəllərində ömür sürən varlı naxçıvanlının yaşayış şəraitini əyaniləşdirmişdir. Əsərdə baxışlarını naməlum istiqamətə yönəldən Mirzə Heydər nikbin ovqatdadır. Başındakı milli “dəkkə” papağın altından görünən geniş alnı, nüfuzedici baxışları, qətiyyətli oturuşu bizi həyatsevər bir insanla tanış edir, desək, yanılmarıq. Kömürlə işlənən və bir rəngin müxtəlif çalarları ilə gerçəkləşən portretdə rəssamın işıq-kölgədən bacarıqla istifadəsi görünəndir. Bunu rəssamın Mirzə Heydərin tünd geyiminin oynaqlığını şərtləndirən qat və qırışların ustalıqla verməsi də təsdiqləyir... Bu kitab Bəhruz bəy Kəngərli taleyi ilə bağlı müxtəlif səpgili bütün məlum informasiyalarla tanışlıqdan sonra yazılıb. Odur ki, yeri gəldikcə belə yazılardan iqtibas gətirilmiş, onların ən maraqlısından rəssamla bağlı məlumatları bir araya gətirmək üçün mətndə istifadə olunmuşdur. Belə məlumatlardan biri məhz Mirzə Heydərin haqqında söz açdığımız portreti ilə bağlıdır. Əslində, ona məlumat yox, əhvalat desəydik, daha düzgün olardı. İndi özünüz də buna əmin olacaqsınız. Bu əhvalat da akademik R.Hüseynovun “Millətin zərrəsi” kitabında yer alıb. Məsələ burasındadır ki, bu əsər uzun müddət Mirzə Heydərin yaxınlarının evində olub. Ötən əsrin doxsanıncı illərinin təzadlı iqtisadi-siyasi olayları onun sıxıntı keçirən nəvəsini bu əsəri satmağa məcbur edib və o, bu məqsədlə Rafael Hüseynovun yanına üz tutub. Bu yerdə sözü akademikin özünə verməyə məcburuq: “Camaatın müşküllərini həll etmək üçün naxçıvanlıların yanına getdiyi əyyamlarda bir naxçıvanlı yardım üçün mənə üz tutmuşdu və gərək kömək edəydim ona. Bir daha xeyirxah adamların ölümlərindən sonra da xeyirxahlıq edə bilmələrinin heyrətli hikməti barədə ikirləşdim və düşündüm ki, yəqin ki, bu da Allah işidir, yəqin ki, o portretlə Mirzə Heydərin ruhu nəvəsini maddi sıxıntılarla üz- üzə qaldığı bu çətin vaxtda üstümə göndərib ki, vasitəçi olum. Yəqin ki, özünün bu günə əli çatmayan zamanda şəkliylə nəvə-nəticəsinə imdada “gəlib”. Götürüb zəng vurdum Mədəniyyət naziri Polad Bülbüloğluna. Əhvalatı söylədim və rica etdim ki, köməyini əsirgəməsin. Polad “göz üstə” dedi. Sabahısı gün rəsmi gətirən zəng vurdu ki, nazirin Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|