Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
xidmətlərin tətbiqini və ya ondan imtinanın obyektiv və subyektiv faktorlarını nəzərə almağı tələb edir. Xeyirxah xidmətlər, adətən tərəflərdən biri və ya hər ikisi yaranan mübahisə ilə bağlı danışıqlara başlamaq istəmədikdə, mübahisə edən tərəflərin birbaşa danışıqları nəticəsis qaldıqda, tərəflərin digər tənzimetmə vasitələrinə müraciət etməsi də nəticə vermədikdə tətbiq edilir. Xeyirxah xidmətlərin başlanması üçün əsas ya mübahisə tərəflərinin üçüncü dövlətlərə müraciəti (xahiş edən xeyirxah xidmətlər), ya da mübahisəyə birbaşa aidiyyatı olmayan üçüncü tərəfin öz fəaliyətini təşkil etməsi (təklif edilən xeyirxah xidmətlər) nəticəsində ola bilər. Xeyirxah xidmətləri həyata keçirən dövlətlər - birbaşa danışıqların başlanmasından sonra mübahisə tərəfləri arasında əlaqələndirici funksiyanı; - beynəlxalq mübahisənin tərəfləri arasında birbaşa əlaqənin qurulmasını təmin edirlər. Xeyirxah xidmətlər zamanı üçüncü dövlətlərin fəaliyyəti beynəlxalq mübahisələrin tərəfləri arasında birbaşa əlaqə yaratmaq yolu ilə onları bir-birinin mövqeyi ilə tanış etməyə və yaxınlaşmaya yönəlir. Beynəlxalq mübahisələrin dinc vasitələrlə tənzimlənməsi haqqında Haqa konvensiyasının 6-cı maddəsində qeyd edilir ki, xeyirxah və vasitəçilik xidmətini göstərən dövlətlərin təklifləri hər bir halda məsləhət xaraqteri daşıyır. Vasitəçilik institutunun proseduru Beynəlxalq toqquşmaların dinc vasitələrlə həlli haqqında 1907-ci il Haaqa Konvensiyasında, Mübahisələrin dinc vasitələrlə tənzimlənməsi haqqında 1948-ci il Amerika Müqaviləsində və s. sazişlərdə əks olunub. Mahiyyətinə görə vasitəçilik institutu dövlətlərarası beynəlxalq konfiliktlərin diplomatik tənzimetmə forması kimi geniş mənada danışıqların spesifik növlərindən biri sayılır. Beynəlxalq arbitraj və beynəlxalq məhkəmədən fərqli olaraq vasitəçilik və birbaşa danışıqların mexanizmi ciddi qaydalarla müəyyən edilmiş prosedurlara əsaslanmır. Yalnız danışıqların iştirakçılarının hüquq və maraqlarına qarşılıqlı hörmət edilməsi nəzərdə tutulur. Bu da müvafiq mexanizmlərin səmərəliliyini azaldır. Lakin arbitraj və məhkəmədən fərqli və üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bu halda mübahisə tərəflərin razılıq əldə etməsi ehtimalı gələcəkdə onların qarşılıqlı əlaqələrinin dostluq-tərəfdaşlıq səviyyəsində davam etməsinə təminat verir. Beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin nizamlanması üçün mübahisə edən tərəflər arasında danışıqların başlanması çox vaxt onların vasitəçi və ya xeyirxah xidmətlər funksiyasını yerinə yetirən dövlətlər dostluq münasibətlərinin sahəsində mümkün olur. Əgər danışıqlarda beynəlxalq iqtisadi mübahisənin tərəfləri özləri beynəlxalq iqtisadi mübahisəni nizamlamağa səy göstərirlərsə, vasitəçilik prosesində isə bu məsələ ilə bağlı üçüncü dövlətlər və ya beynəlxalq təşkilatlar da onlara yardım edirlər. Başqa sözlə, əgər birbaşa danışıqlar zamanı beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin iştirakçıları müvafiq hüquq və vəzifələr daşıyırlarsa, vasitəçilik zamanı həmin hüquq və vəzifələr üçüncü dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlarında üzərinə düşür. Danışıqlar prosesində vasitəçi fəal və mərkəzi subyekti kimi kifayət qədər geniş hüquqlara malik olur. Beynəlxalq mübahisələrin dinc yolla tənzimlənməsi haqqında Haaqa Konvensiyasının 4-cü maddəsinə uyğun olaraq, vasitəçinin vəzifəsi mübahisə edən dövlətlər arasında meydana çıxan qarşılıqlı iddiaların razılaşdırılmasına nail olmaqdır. Vasitəçi danışıqlar prosesində iştirak etmək, mübahisə tərəflərinin bəzən qəti görüntü yaradan və qəbul edilə bilməyən tələblərini yumuşaltmaq, tərəfləri barışdırmaq üçün sərbəst təkliflər vermək, əksər hallarda danışıqlar aparmaq funksiyasına malik olur. Dövlətlərarası praktika vasitəçiliyin kifayət qədər effektivliyini sübut etsə də, onun məcburi hüquqi qüvvə kəsb etməməsi beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin nizamlanmasında daha ciddi mexanizmlərin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. 6.3. Beynəlxalq təhqiqat və barışdırma proseduru Beynəlxalq mübahisə prosesində tərəflər arasında mübahisəyə gətirib çıxaran müxtəlif şəraitin, faktiki halın qiymətləndirilməsində fikir ayrılığı yarandığı halda dövlətlər müvafiq faktların araşdırılması üçün beynəlxalq təhqiqat prosedurlarından istifadə edirlər. Beynəlxalq təhqiqat proseduru beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin tərəfləri və üçüncü dövlətlərin nümayəndələri tərəfindən yaradılan beynəlxalq orqan ilə tənzimlənən üsullardan biridir. Bu institutun da beynəlxalq hüquqi əsası XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərinə təsədüf edir. Beynəlxalq təhqiqat proseduru beynəlxalq mübahisələrin dinc yoll həlli haqqında 1899-cu il Haaqa Konvensiyasında öz əksini tapmışdı. Təhqiqat proseduru könüllülük prinsipi əsasında formaıaşdırılır. Beynəlxalq toqquşmaların dinc vasitələrlə həlli haqqında Konvensiyanın 9-cu maddəsində qeyd edilir ki, dövlətlərin mövcudluğuna xələl gətirmədən dövlətlərarası ixtilaflar zamanı Konvensiyanı imzalayan dövlətlər mübahisənin faktiki hallarının araşdırılmasında diplomatik vasitələrə nail olmazlarsa və şərait imkan verərsə, beynəlxalq təhqiqat komissiyasını təşkil edirlər. Təhqiqatın əsas vəzifəsi beynəlxalq mübahisəyə səbəb olan faktiki halların vicdanla müəyyən edilməsi və araşdırılmasından ibarətdir. Beynəlxalq təhqiqat prosedurunun təkmilləşdirilməsi II Haaqa Konvensiyasına təsadüf edir. Konfrans tərəfindən qəbul edilmiş Beynəlxalq toqquşmaların dinc vasitələrlə həlli haqqında Konvensiyada təhqiqat komissiyaları haqqında bölmə kifayət qədər dəyişikliklərə uğramış və təkmilləşdirilmişdir. Beynəlxalq təhqiqat komissiyaları mübahisə edən tərəflər arasında xüsusi saziş əsasında təşkil edilir. Müvafiq saziş ilə təhqiqat obyekti olan faktlar, komissiyanın təşkil edilmə müddəti və qaydası, onun üzvlərinin səlahiyyət dairəsi müəyyən edilir (m.10). Beynəlxalq mübahisələrin subyekti olan dövlətlər təhqiqat komissiyasında onun maraqlarını müdafiə etmək üçün öz agentlərini, məsləhətçilərini və vəkillərini təyin edə bilərlər. Tərəflər faktiki halların araşdırılması və onlara düzgün qiymət verilməsi məqsədilə bütün vasitələri təhqiqat komissiyasına təqdim etməyi öhdələrinə götürürlər. BMT Nizamnaməsi beynəlxalq mübahisələrin dinc həllinin beynəlxalq hüquqi vasitələri kimi təhqiqat prosedurunun da effektivliyinin artırılması üçün normativ Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|