BoğAZİÇİ. Boğaz-iÇİ, eski çağlardaki isimleri ile, pontus Euzinus ( Karadeniz) ve Propontis

İstanbul 'u muhasaraya  girişmişti.  Beşiktaş ile  Ortaköy 

arasında, Gillius  'a göre, Barbaros 'un türbesinden 600 

adım uzakta, şimdiki  Çırağan sarayı civarındaki  ağaçlı 

yamaçlara,  Dionysios (Rhodiön Periboloi ) adını 

vermektedir  ve Gillius  zamanında bile  burası 

Rhodakinion tesmiye  olunmakta  idi. 

İstanbul 'un fethinden  itibaren,  osmanlı donanması, 

sefere çıkacağı vakit, kapudan paşanın emri  altında, 

Dolmabahçe ve Beşiktaş önlerinden  toplu olarak 

hareket  ederdi (Vâsıf, Tarih, Bulak,  1246, I, 49). Bu 

sebep ile  kapudan paşa yalısı Beşiktaş 'ta bulunurdu  ki, 

Bayezid  II. devrinde bu yalı (sonradan Cağal-oğlu 

yalısı), bilâhare  padişahlara  intikal  ederek, güzelliği  ve 

padişahların başlıca vakit  geçirdikleri  yer olması ile 

şöhret alan  ve yerinde  muhtelif  tarihlerde  çok güzel 

köşk ve yalılar  inşa edilen,  Beşiktaş bahçesi idi. Sinan 

Paşa camii,  Barbaros Hayreddin  Paşa (ölm. 1546) 

medresesi, türbesi, Beşiktaş '1 süsleyen bu devir 

eserlerindendir.  Beşiktaş 'm adı da Hadikat al-cavâmi' 

(II, 94) müellifine  göre, Barbaros 'un burada sahilde 

gemileri  bağlamak  üzere, 5 taş direk vaz'etmesi  ile 

alâkadardır. Mamafih  bu ismin  içi insan şeklinde  oyuk 

bir taşın burada bulunmasından dolayı yayıldığını ve bu 

taşın bilâhare  bir çeşmeye konulduğunu  kabul  edenler 

olduğu gibi, Petra Thermastis veya Gillius  'a göre, 

Barbaros 'un türbesine konan Diploki-onion  sütunları 

ile  ilgili  bulanlar  (Hammer,  göst. yer.; Dethier,  Le 

Bospore et Constanti-nople, Viyana,  1873, s. 59 v.dd.) 

ve bu sütunlara,  beşiğe benzediği  için, Kounella 

denildiği  ve bu ismin  onun bulunduğu semte teşmil  edilip, 

türklerce  de tercüme olunduğunu  ileri  sürenler  de 

vardır (Celâl  Esad, Eski İstanbul, İstanbul, 1328, s. 75 ). 

Beşiktaş 'ta Yahya Efendi  mesiresi  meşhurdur ; 

---

Kanunî 'nin süt kardeşi olan bu zat, Âli  'ye göre, 

gördüğü bir rüya üzerine,  Beşiktaş semtinde  „temekkün 

kılmış" ve burada „mescit, medaris, hankah ve hamam 

inşa" ettirmiş  ve buraya „Hızırhk" adını vermiştir  ki, 

tekkesi  ve türbesi son zamanlara  kadar her kesin, 

bilhassa Abdülhamid  II 'e gelinceye  kadar saray ve 

devlet ricalinin  ziyaret  ettiği  bir yer 

BOĞAZİÇİ. 675 

idi ( Kunh al-ahhâr, basılmamış kısımlar, Üniversite 

kütüp., nr. 5959, var. 448 ). Beşiktaş 'm yüksek bir 

tepesinde, evvelce  Selçuk Sultan tarafından bina 

olunup, bilâhare  Mehmed  IV. 'in darüssaade ağası 

Abbas Ağa tarafından tamir  edilerek,  Abbas Ağa camii 

adını alan  bir cami vardır. Beşiktaş sâhilsarayında 

doğan ve burayı çok seven Ahmed I., bunun yerine 

güzel  bir köşk yaptırmıştı (Murad IV. 'in huzurunda  şâir 

Nef'î 'nin bir hicviyesini  okuması ve tev-bihe  mâruz 

kalması hâdisesi bu sarayda cereyan etmiştir;  Naimâ, 

III, 43). Mehmed  IV. 1678'de Kara ibrahim  Paşa'yi bina 

nâzın tâyin  ve 625.000 akçe sarfederek, arkasındaki 

yoldan ve saraya mülhak  bostandan bir mik-dar  yer 

almak  suretiyle,  burada „bir saray-ı dilkuşâ ve has oda 

önünde dahi leb-i  deryada mücevvef ve sengîn kemerler 

üzerinde  fevkani  bir kasr-ı zîbâ" bina ettirdi  (Silâhdar, 

Tarih, İstanbul, 1928,1, 732 ). Devrinde  Boğaziçi  'nin 

en şa'şaalı bir safhasını açan, has bahçeleri  ve kasr-ı 

hümayunları  büyük bir gayret  ve zevkle  imar  ve tezyin 

ettiren  Mahmud I. burada da 22 sütunlu  bir „Kasr-ı 

dilârâ"  (1747 ; İzzî, Tarih, var. 122 v.d.) yaptırdı. Selim 

III. yaz mevsimlerini,  kendisinin  de bir çok tesisler  ve 

ilâveler  yaptırdığı, bu sâhilsarayda  geçirirdi.  Mahmud 

II. devrinde, bâzı tâdiller  gördükten ve yeni  binalar 

ilâve  edildikten  sonra, Dolmabahçe sarayının inşası ile, 

---

Beşiktaş bahçesi ve Beşiktaş  sâhilsarayı tarihe  karıştı 

(bk. Naimâ,  II, 107 ; Râşid, I, 245 ; III, 284 ; VI, 267; 

îzzî, var. 122 ). Bundan başka Beşiktaş  'ta bir de 

Çırağan-Sarayı vardı. Burası evvelce Kazancı-oğlu  bahçesi 

iken,  sonra has bahçeler arasına girmiş  ve Murad 

IV. tarafından hemşiresi  ve Melek  Ahmed Paşa zevcesi 

Kaya Sultan  'a hediye  edilmişti.  İçinde çırağan 

şenlikleri  yapıldığından, Çırağan yahsı denen bn yalı, 

Damad ibrahim  Paşa tarafından, zevcesi Fatma Sultan  'a 

tahsis olunmak  üzere, yaptırılmıştır. Ahmed III. burada 

haftalarca  kalır ve çırağan eğlenceleri  tertip ettirirdi  ( 

Raşid, V, 205 ; VI, 29, 284 ). Babası Ahmed III. 'in 

hal'inden  sonra, Fatma Sultan, vefatına kadar, burada 

yaşamıştır. Selim  III. burayı 1218  (1803/1804  ) 'de 

yeniden  yaptırmış ve daha sonra, Mahmud II. 

tarafından, klâsik  bir cephe ile  ve çok zarif  bir şekilde 

yenilenerek,  kendisi  bu sarayda hayli  zaman  ikamet 

etmiştir.  Abdül-mecid de burada bir müddet kaldı, fakat 

Dolmabahçe sarayı yapıldıktan sonra, burasını yeniden 

inşa ettirmek  maksadı ile,  1276 ( 1859/  1860) 'da 

yıktırmış ise de, yeni  bir saray inşasına muvaffak 

olamamıştır. Abdülaziz,  cülusunun  ilk  senelerinde, 

Çırağan sarayını tekrar yaptırmağa muvaffak  oldu ise 

de, az bir müddet ikamet  ederek, yine  Dolmabahçe 'de 

oturmağı 

tercih etmiştir.  Murad V., hal'inden  sonra, ölünceye 

kadar burada mahbus kaldı. Daha sonra meclis-i 

mebusana tahsis edilen  bu bina 1909 'da kalorifer 

dâiresinden  çıkan bir yangında yandı. Çırağan sarayının 

karşısında, Yıldız sarayının caddeye açılan kapısının 

dışında, Mecidiye camii  ( 1843)  bulunduğu gibi,  Yıldız 

sarayının [tafsilât  için  bk. mad. YILDIZ  ] önünde de 

Abdülhamid  II. tarafından yaptırılan Ha-midiye  camii 

---