Buxoro davlat universiteti

2.1. Turistik xizmatlar bozori menejment

Tovarlar (mahsulotlar va xizmatlar) bozori deganda iqtisodiy jihatdan erkin sotuvchi va xaridorlar o’rtasidagi ayirboshlash munosabatlari tizimi tushuniladi. Turistik bozorning asosiy xususiyati turxizmatlarni ishlab chiqaruvchilar, xizmatlar iste‘molchilari - turistlar va xarid qilingan xizmatning ijrochilar o`rtasida hamjihatlik yo`qligidan iborat. Odatda, mukammal turistik xizmat (xizmatlar paketi) turistga uning turar joyida taklif qilinadi va sotiladi, sayohat joyi, mamlakati ega uning doimiy turar joyi chegaralaridan tashqarida bo`ladi. Shu sababli turistik xizmatlar bozorida uning normal faoliyat ko`rsatishi uchun zarur va ma‘lum bir xizmat (xizmatlar paketi) faqat uning uchun haq to`langandagina ko`rsatilishini kafolatlovchi reklama, ma‘lumot va huquqiy tomonlari muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Odatda 3 asosiy shart - ishlab chiqaruvchilarning erkin raqobati, chiqarilayotgan mahsulot va ko`rsatilayotgan xizmatlarning sifati va xavfsizligi borasida barchaga bir xilda bo`lgan qoidalarning mavjudligi va iste‘molchilarni erkin tanlash imkoniyati mavjudligi ta‘minlangan holdagina bozor samarali faoliyat ko`rsatadi degan fikr bor.
Turistik sayohatlar tashkilotchilari va sotuvchilari (turoperatorlar va turagentlar), ularning kontragentlari - xizmatlarning ijrochilari (mehmonxonalar, restoranlar, tashuvchi kompaniyalar, turizm byurolari va hokazo) hamda turistik xizmatlarning xaridorlari turistik bozorning subyektlari deb ataladi.
Turistik xizmatlar (turistik mahsulot)ning sotuvchilari sifatida pul evaziga xaridorga xizmat (xizmatlar paketi)ga egalik huquqini beruvchi
bozor jarayonining qatnashchilari bo`lmish ishga rozi bo`luvchi huquqiy va jismoniy shaxslarni ko`rsatish mumkin. Xaridorlar ham bozor jarayonining qatnashchilari bo`lib, ular haq to`lash evaziga sotuvchidan xizmat (xizmatlar paketi)ga egalik huquqini oluvchi huquqiy va jismoniy shaxslardir.
Ulgurji bozor deganda huquqiy (yuridik) shaxslar ishtirokida turistik mahsulotning katta to`plamini (qayta sotish maqsadida) ayirboshlash tushuniladi. Iste‘molchilar bozori ega xuddi shu xizmatlarni yakka xaridorlarga ularning shaxsiy talablarini qondirish maqsadida (chakana) sotadi.
Talab va taklif bozorning eng muhim tushunchalari hisoblanadi. Xaridorlar (sayohat) talabi deganda bozorda taklif etilgan va pul bilan ta‘minlangan sayohatga bo`lgan ehtiyoj (istak va zaruriyat) tushuniladi. Talabning quyidagi turlari mavjud potensial, shakllanayotgan, shakllangan va mavsumiy talab. Ko`pincha turistik talab mavsumiy xususiyatga ega, bu muammo maxsus marketing chora-tartiblari yordamida bartaraf etiladi. Iste‘mol talabi bir qancha omillar bilan belgilanadi.