16-Mavzu. Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish
(2 soat)
1. Mehnat bozori, raqobatlashgan mehnat bozori
Ishlab chiqarish omillari bozori deganda, mehnat, xom ashyo, kapital, yer va
boshqa ishlab chiqarish resurslari bozori tushuniladi. Resurslar bozoridagi talab va
taklif iste`mol tovarlari bozori ta`sirida shakllanadi. SHuning uchun ham
resurslarga bo`lgan talab hosila talab bo`lib, firmaning
ishlab chiqarish hajmidan
va uning xarajatlariga bog`liq.
Ishchi kuchiga bo`lgan talabni alohida firma uchun qaraymiz. Bozor
(tarmoq) talabini aniqlash uchun tarmoqqa qarashli firmalar talablari yig`ib
chiqiladi.
Faraz qilaylik, firma ishlab chiqarish omillaridan foydalanib mahsulot ishlab
chiqaradi. Boshqaruvchi firmaga yana qo`shimcha qancha ishchi kuchini yollashni
aniqlamoqchi. Buning uchun firma har bir qo`shimcha
ishchi kuchini yollashdan
qancha daromad olishni va ushbu birlik yollangan ishchi kuchidan foydalanish
uchun qancha xarajat ketishini bilishi kerak bo`ladi.
Qo`shimcha yollangan bitta ishchi kuchidan olinadigan qo`shimcha daromad
mehnatning chekli daromadliligi deyiladi va u orqali belgilanadi.
Mehnatning
chekli daromadliligi
L
MRP
ning iqtisodiy ma`nosi shundan
iboratki, ya`ni u qo`shimcha bir birlik ishchi kuchidan foydalanib qo`shimcha
ishlab
chiqarilgan mahsulot hajmini , qo`shimcha bir birlik ishlab chiqarilgan
mahsulotdan olinadigan qo`shimcha daromad ga ko`paytirish orqali aniqlanadi:
,
(1)
bu yerda - mehnatning chekli daromadliligi;
- mehnatning chekli mahsuloti;
- chekli daromad.
Ushbu muhim bo`lgan (1) munosabat iste`mol bozori raqobatlashganmi yoki
yo`qmi har qanday raqobatlashgan omillar bozori uchun o`rinlidir.
Masalan, kapital bozori uchun:
bu yerda - kapitalning chekli daromadliligi;
- kapitalning chekli mahsuloti;
- chekli daromad.
Er bozori uchun:
.
Raqobatlashgan bozor sharoitida chekli
daromad bozor narxiga teng, ya`ni
bo`lgani uchun, chekli mehnat daromadliligi quyidagicha aniqlanadi:
(2)
CHekli daromadning kamayish qonuniga ko`ra, mehnatning chekli
mahsuloti ish vaqti uzayishi bilan kamayib boradi. Demak, chizig`i narx
o`zgarmasa ham pastga qarab yo`nalgan bo`ladi (16.1-rasm).
MR
MP
MRP
t
t