2 soat Mehnat bozori, raqobatlashgan mehnat bozori

16.9-rasm. Daromad samarasi o`rnini bosish samarasidan ortiq bo`lgan 
hol, 0
t
0
, 0
t
1
, 0
t
2
 lar bo`sh vaqt, 
t
0
N
, 
t
2
N
 va 
t
1
N
 lar ish vaqti. 
SHaxsning bo`sh vaqti esa dan ga o`sadi. Bo`sh vaqt qimmatini ortishi, ish 
haqi oshganda individual shaxsning mehnat taklifi chizig`i manfiy yotiqlikka ega 
bo`ladi (13.10-rasm). 
M
1
E
1
A
R
1
M
U
1
E
0
R
0
E
2
R
2
U
2
t
2
t
1
0
t
0
B
N
Умумий ва=т, 
соат/кун
Даромад, 
сўм
W
, 
сўм/соат
S
L
W
2
W
1
Бир кундаги иш 
соатлари
T
2
T
1

---

 
 
 
 
16.10-rasm. Ish haqi oshganda ish kunini qisqarish
taklif chizig`i yotiqligi. 
 
Ish haqi o`sishining dam olish vaqti bilan ishlash vaqti o`rtasidagi 
nisbatga ta`siri. 
Odatda ish haqi oshganda, ko`pchilik ko`proq ishlab, ko`proq 
daromad olishga harakat qiladi. Lekin, ish vaqti oshgan sari bo`sh vaqtning ham 
qimmati oshib boradi. Inson ma`naviy o`sishga ham intiladi. Demak, ish vaqtining 
o`sishi o`z chegarasiga ega. Nima uchun deganda, insonlar, ishlab topgan 
daromadini ko`proq zavq olish uchun, dam olishga sarflaydilar. 
Ish vaqti ma`lum vaqtgacha o`sgandan keyingi ish haqining o`sishi, ish 
vaqtini qisqarishiga olib keladi. Ish haqi oshganda o`rnini bosish samarasi hamda 
daromad samarasi mavjud bo`ladi. O`rnini bosish samarasida yuqoriroq ish haqi, 
ishchining real daromadini oshiradi. Ishchi ko`p daromad olganda, u ko`proq 
ne`matlarni sotib oladi, ushbu ne`matlardan biri, yaxshi dam olishdir. 
Agar ishchi dam olishga ko`proq mablag` sarflasa, daromad samarasi 
(daromadning oshishi), uni kamroq ishlashga undaydi. Daromad samarasi juda 
ham katta bo`lganda, ishchi ish vaqtini qisqartiradi va mehnat taklifi chizig`i 
pastga yotiq bo`ladi. 
Quyidagi rasmda (16.11-rasm) ish haqi o`sishining uch bosqichi 
ko`rsatilgan.