Çərxi-fəleyküm “Səudiyyənin pullarını necə
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
N 38(47) 09.10.2015 7
çə si ilə bağ lı bu mu zey dən ha- zır la dı ğım ya zı lar az qa la mə ni də “mu zey ailə si”nin bir üz vü nə çe vi rib. Bu də fə ay rı-ay rı eks po- nat lar dan de yil, ümu miy yət lə, mu ze yə ve ri lən hə diy yə lər dən, eks po nat, əş ya yı ğı mı nın çə tin- lik lə rin dən da nış maq qə ra rı- na gəl dim. İs tiq lal Mu ze yi nə hər gə li şim də fond mü di ri Aida Axun do va ilə ta ri xi mi zin əş ya lar- da “sə nəd lə şən” par ça la rı ba rə də uzun-uza dı da nış saq da, bu də- fə onun la eks po nat la rın mu ze yə gə ti ril mə si haq qın da söh bət ləş- dik. Aida xa nım uzun müd dət dir ki, mu zey də ça lı şır. Ta ri xi miz lə bağ lı olan hər şey çox də yər li dir. Am ma onun la söh bə tə, bu ra da qo ru nan əş ya la ra onun pe şə kar ya naş ma sı nı, mü na si bə ti ni öy- rən mək lə baş la maq is tə dim: - Otuz yed di il mu zey də ça lı- şan bi ri ola raq, de yim ki, mə nim üçün mu zey fon dun da sax la nı- lan hər bir əş ya qı zıl dan da qiy- mət li dir. Biz də da ha çox hə diy yə eks po nat la rı üs tün lük təş kil edir. Mu ze yin adın dan da gö rün dü yü ki mi, bu ra da Azər bay can xal qı- nın is tiq la liy yə ti nə aid eks po- nat lar üs tün lük təş kil edir. Azər- bay ca nın müs tə qil li yi uğ run da ca nı nı qoy muş in san la rın şəx si əş ya la rı nı yı ğı rıq. Si zə de yim ki, bu, baş qa ta ri xi əhə miy yət li əş- ya la rın top lan ma sın dan qat-qat çə tin, mə su liy yət li bir pro ses dir. Çün ki müs tə qil li yi miz lə bağ lı ya xın ta ri xi miz də baş ve rən ha- di sə lər, ya şa dı ğı mız ağ rı-acı la rın ya ra la rı hə lə də qay saq lan ma yıb. 90-cı il lə rin Mey dan hə rə ka tı, 20 Yan var və Xo ca lı ha di sə lə ri, Qa- ra bağ mü ha ri bə si... Tə səv vür edir si niz mi, in san lar əziz lə ri nin dün ya dan köç mə si ni hə lə də qə- bul edə bil mir, mu zey əmək daş- la rı isə ar tıq nə qə dər acı ol sa da on la rın ta ri xin bir par ça sı, yə ni keç miş ol du ğu nu söy lə yir, əş ya- lar is tə yir lər. 20 Yan var şə hid lə- rin dən olan Azər Ələk bə rov və Ağa bəy Nov ruz bəy li nin şəx si əş ya la rı nı özüm gö tür mü şəm. Azər evin ye ga nə oğul öv la dı idi. İn cə sə nət ins ti tu tu nun tə lə- bə si olub. Tank səs lə ri gə lən də ata sı na de yib ki, iki cə də qi qə hə- yə tə bax ma ğa dü şür. Elə bu za- man ona gül lə də yib. Oğ lu nun şəx si əş ya la rı nı ve rən də ana sı- nın əl lə ri nin əs mə yi ni, sə si nin tit rə mə yi ni unut maq müm kün de yil. Ata sı Nə sib müəl lim dən uzun il lər bu əş ya la rı ala bil- mə miş dim. Azə rin ölü mün dən son ra o da san ki ya şa mır dı. O, dün ya dan kö çən dən son ra Azə- rin əş ya la rı nı gə ti rib mu ze yi mi- zə ba ğış la dı. 20 Yan var şə hid lə- rin dən Ağa bəy Nov ruz bəy li nin ata sı Ok tay müəl lim də əv vəl cə oğ lu na aid əş ya la rı ver mək is- tə mir di. Am ma eşi dən də ki, biz mu zey də “Da nı şan eks po nat lar” ad lı sər gi təş kil edi rik, Ağa bə yin bü tün əş ya la rı nı yı ğıb sər gi də nü ma yiş olun ma ğa gə tir miş di. O ğ l u n u n ə ş y a l a r ı n ı bağ la ma dan çı xa rar kən ke- çir di yi ağ rı nı, hə yə ca nı heç cür ifa də edə bil mi rəm. Hər də fə də bi zə xa tır la dır dı ki, ha mı sı nı qay tar ma lı sı nız. Am- ma üs tün dən bir il ke çən dən son ra Ok tay müəl lim zəng elə- di ki, Ağa bə yin bü tün əş ya la rı nı mu ze yə hə diy yə et mək is tə yir. Onun or ta mək təb att es ta tın dan tut muş, uni ver si tet də ki mü ha zi- rə dəf tər lə ri nə qə dər, hər şe yi ni gə ti rib bi zə ba ğış la dı. Aida xa nı mın ne cə fə da kar mu zey iş çi si, öz ta ri xi ni, mil lə ti- ni ne cə sev di yi ni duy maq üçün onu uzun il lər ta nı maq la zım de yil, onun səs-küy lü me qa po- li sin mər kə zin də yer lə şən, ço- xu mu za bəl kə də ma raq sız gö- rü nən, nim daş, ar tıq kim sə nin is ti fa də edə bil mə yə cə yi əş ya la- rın ara sın da uzun il lər dir do laş- maq dan yo rul ma yan, da rıx ma- yan vü cu du nun ne cə əs mə si nin, sə si nin ne cə tit rə mə si nin şa hi di ol maq ki fa yət dir. - Qa ra bağ mü ha ri bə si nin qəh- rə ma nı Rus lan Mir zə ye vin hə- yat yol da şı na mü ra ciət et səm də, on il bi zə heç bir əş ya ver mə di. Azər bay ca nın Mil li Qəh rə ma- nı El dar Ta ğı za də mu ze yi mi zin di rek to ru Fə ri də xa nım la bir si- nif də oxu muş du. El da rın ana sı oğ lu nun hər bi ge yi mi ni Fə ri də xa nı mın xət ri nə mu ze yə hə diy- yə elə di. Bu hə diy yə lə ri ver mək də, al maq da psi xo lo ji cə hət dən çox ağır dır, bu nu si zə heç cür izah edə bil mi rəm. Bun lar bi zim bil di yi miz bəx şiş lər dən de yil. Da ha bir Mil li Qəh rə ma nı mız - Hik mət Nə zər li nin ana sı Mən- su rə xa nım dan onun əş ya la rı- nı ol duq ca çə tin lik lə ala bil dik. Şə hid ana- la rı na, ata- la rı na ta rix yaz mış öv- l a d l a r ı n a m ə x s u s ə ş y a l a r ı beş-on nə- fər qo hum- q o n ş u n u n de yil, yüz-
lər lə, min lər lə in sa nın gör mə- si nin va cib li yi ni izah et mək üçün bə zən bi zə il lər gə rək olur. Bu pro ses beş il də çə kib, on il də, on beş il də. Elə ailə lər var ki, hə- lə də on la rı di lə tut ma ğa ça lı şı rıq. Səy lə ri mi zin nə ti cə si olur; Şə hid El man Hü sey no vun əş ya la rı nı oğ lu bu gün lər də mu ze yə ba ğış- la yıb.
- Xo ca lı soy qı rı mı şa hid lə ri ilə hər gö rü şüm mə nə baş qa bir dəh şə ti ya şa dır. Bir də fə yaş lı bir qa dın mə ni ol duq ca aq res siv qar- şı la dı. Tə səv vür edin, mən ona de yən də ki, mu ze yə şə hid lə bağ lı nə hə diy yə ve rər si niz, - qar şı ma ona ya xın şə kil dü züb sa da la ma- ğa baş la dı: “Bu mə nim ərim, bu mə nim ba cım, bu mə nim ba cım oğ lu, bu qar da şım... han sın dan əş ya ve rim? Ne çə sin dən xa ti rə is- tə yir si niz?” Ora dan ay rı lan da elə bil dim də li ola ca ğam.
- Açı ğı, əş ya la rı ge ri is tə yən ol- ma yıb. Am ma de yib lər ki, si zə çox şey ver mi şik, am ma sər gi də on la rın çox az his sə si nü ma yiş et- di ri lir. Biz də on la ra izah et mə yə ça lı şı rıq ki, bü tün dün ya da be lə bir ten den si ya var, fond da sax- la nı lan eks po nat la rın on-on beş faizi nü ma yiş olu na bi lir sə, bu, bö yük bir iş sa yı lır. Bir də fə mu- zey lər lə bağ lı “UNES CO”nun təş kil et di yi bir konf rans da iş ti rak edir dik. Ora da Er mə nis tan dan da nü ma yən də lər var dı. On lar çı xış- la rın da de yən də ki, fond la rın da bir mil yon iki yüz min eks po nat var, mə nim əh va lım po zul du. De dik lə ri nə gö rə, bu kol lek si ya nı xa ric də ya şa yan er mə ni lə rin he- sa bı na yı ğıb lar. On lar ev lə rin də, qo hum la rın da olan ta ri xi əhə miy- yət li bü tün əş ya la rı mu zey lə ri nə tə mən na sız gön də rir lər. Xa tır la dım ki, Azər bay ca nın ilk döv lət mu ze yi də məhz İs tiq lal Mu ze yi olub. 1919-cu il de kab rın 7-də Azər bay can Xalq Cüm hu riy- yə ti par la men ti nin ya ran ma sı nın bi rin ci il dö nü mü mü na si bə ti lə elə par la men tin bi na sın da təş kil olu nan İs tiq lal Mu ze yi cə mi si bir ne çə ay fəaliy yət gös tə rib. 1920-ci ilin 28 ap re lin də Azər bay can da so vet ha ki miy yə ti qu rul duq dan son ra mu zey fəaliy yə ti ni da yan- dı rıb. Biz də mu ze yin ilk eks- po nat la rı nın da si ya hı sı var. O vaxt kı par la ment üzv lə ri öz ev- lə rin dən şəx si əş ya la rı nı - ki mi si Qu ran, ki mi si mö hür lər, so yuq si lah lar, ki mi si də gü müş dən olan bə zək və məişət əş ya la rı nı gə ti rib mu ze yə ba ğış la yıb. Təəs- süf ki, Cüm hu riy yət dev ri lən dən son ra hə min eks po nat lar itib. De- yi lə nə gö rə, o əş ya la rın bə zi lə ri sə nəd lə ri ilə bir lik də Mosk va mu- zey lə rin də sax la nı lır. Biz bir ne çə də fə hə min eks po nat lar la bağ lı Mosk va mu zey lə ri nə mü ra ciət et sək də, bi zə tək zib ca va bı gön- dər di lər və tək lif et di lər ki, on la rı fond lar da ax tar maq üçün özü- müz hə min mu zey lə rə yol la naq. Bi zim ta ri xi miz lə bağ lı ol duq ca də yər li əş ya la rı mız dün ya nın müx tə lif öl kə lə ri nin mu zey lə rin- də sax la nı lır. Axı, han sı iş ğal çı döv lət öz “qə ni mət”ini son ra dan ge ri qay ta rır?
- Bi zə tək cə Mil li Qəh rə man və şə hid ailə lə ri de yil, sa də və tən- daş lar da hə diy yə lər edir,- de- yə rək, söh bə ti nə da vam elə di. - Mə sə lən, Cə nu bi Azər bay ca nın ta ri xi ilə bağ lı ki fa yət qə dər eks- po nat ba ğış la yan lar olub. “21 Azər” hə rə ka tı haq qın da yaz maq is tə yən lər müt ləq bi zim fon du- mu za baş çə kir.
- Siz nə da nı şır sı nız? - de di. - Mu zey bir dün ya dır, ora da da- rıx maq müm kün de yil. Bi lir si niz ne cə dün ya dır? - Aida xa nım du ru xur, ani ola raq bir nöq tə yə zil lə nən göz lə ri do lur:- Mu zey- də dün ya nın hər üzü nü gö rə bi- lir sən.
- Mən fon du çox se vi rəm. Ne- cə ki, ev də, ailə də, gə li ni evin sü tu nu ad lan dı rır lar, ey ni mi sa lı mu zey haq qın da da de mək is tə- yi rəm. Fond lar mu zey lə rin bül lur sü tün la rı dır. Fond da kı əş ya la ra to xu nan da ürə yi miz əsir. Mən bə zən əmək daş la ra de yi rəm ki, bu ra da kı ki tab la rın, əl yaz ma la rın və rəq lə ri ni çe vi rən də o qə dər eh- ti yat lı olun, o qə dər in cə to xu nun ki, san ki zə rif qız əlin dən tu tur su- nuz.
İs tiq lal mu ze yi nə də fə lər lə gəl mə yi mə bax ma ya raq, ora ge- dən yol mə ni yor mur, iş çi lə rin otaq la rı na apa ran dar dəh liz lər, köh nə ava dan lıq la rın yer ləş di yi otaq lar mə ni sıx mır. Am ma bir qə ri bə mə qam var ki, onu müt- ləq pay laş ma lı yam. Bu ra da öz lə- ri nin, ya xın la rı nın əş ya la rı sax- la nı lan in san la rın bu mu zey lə, mu ze yin əmək daş la rı ilə bir qə- ri bə bağ lı lıq la rı var. Bu ra, san ki on la rın ikin ci ev lə ri dir. Mə nə elə gə lir ki, o in san la rı bu ra, ba- ğış la dıq la rı əş ya lar dan da ha çox, gör dük lə ri sə mi miy yət, xoş mü- na si bət və və tən sev gi si gə ti rir. - On lar bu ra öz qo hum la rı- nın ev lə ri nə gə lir miş ki mi, ərk lə gə lir. Dərd lə rin dən da nı şır lar. Mə sə lən, So na xa nım Qa ra bağ mü ha ri bə sin də şə hid ol muş Röv- şən Cə fə ro vun ana sı dır. Yaş lı bir qa dın dır. Hər gə lən də de yir get- miş dim oğ lu mun ya nı na, Şə hid- lər Xi ya ba nı na, söh bət elə dim, gəl dim əş ya la ra da ba xım, si zi də gö rüm qa yı dım. Bü tün bay- ram lar da biz də əş ya la rı qo ru nan şə hid lə rin ailə üzv lə ri ni təb rik edi rik. Fə ri zə xa nı mın, Hik mət Nə zər li nin ana la rı ilə çox is ti mü- na si bə ti miz var. Xo ca lı ha di sə- lə ri ni ilk də fə çək miş ka me ra nın sa hi bi Se yi da ğa Möv süm lü, Ge- ne ral Cə fər Ka vianın oğ lu Marks Ka vian da bi zim mu zey də tez-tez qo naq olur lar. Mu zey lə rə get mək la zım dır, tək cə ta ri xin hər üzü nü gör müş əş ya la rın sər gi lən mə si nə bax- maq üçün yox, həm də və tən sev gi si, qa li biy yət ar zu su da- şı yan bu əmək daş la rı gör mək, on la rı din lə mək üçün. On lar da əsl fə da i lər dir, mu zey fə- dailə ri. FEY ZİY YƏ
öl kə nin ic ti mai hə ya tın da fəal iş ti rak edək. Məq sə di miz cə miy yə ti miz də ru- hən bir-bi ri nə ya xın olan in san la rın bir ləş di yi bir mər kə zə çev ril mək dir”. Bu fi kir lə ri Azər bay can İs tiq lal Mu ze yi- nin di rek to ru Fə ri də Şəm sin mü sa hi bə- lə ri nin bi rin də oxu muş dum. Ağrılı-acılı hədiyyələrin muzey ömrü Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|