161
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
şəhər” anlamında olması fikrindəyik
Sukak yolu. Bu toponim MÇ abidəsində (35) işlənmişdir.
Sukak yolu toponimi Abakan ətrafında ərazilərdən birinin adıdır.
Bu toponimin apelyativi M.Kaşğarinin “Divanü lüğat-it-türk”
əsərində işlənmiş və ceyranabənzər heyvanın adını ifadə etmişdir
(44, s.214). Çox güman ki, bu ərazidə o heyvanın çox olması ilə
bağlı olaraq həmin yerə Sukak yolı adı verilmişdir.
Beləliklə, Orxon-Yenisey abidələrinin tədqiqi nəticəsində
müəyyən edilir ki, bu abidələr onomastik vahidlərlə zəngindir
və bu onomastik vahidlərin tədqiqi türk xalqlarının tarixini,
etnogenezini və etnoqrafiyasını öyrənmək üçün zəngin fakti-
ki material mənbəyi kimi olduqca əhəmiyyətlidir. Araşdırma
nəticəsində məlum olur ki, abidələrdə qeyd olunan onomastik
vahidlərin əksəriyyəti qədim türk mənşəlidir. Bu coğrafi adların
(toponimlərin, hidronimlərin, etnonimlərin və s.) tərkibində mü-
asir türk dilləri üçün arxaik hesab edilən qədim türk sözləri möv-
cuddur. Orxon-Yenisey abidələrində rast gəlinən toponimlərin
yaranmasında iştirak edən leksik vahidlərin bir qismi Cənubi
Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda bəzi toponimlərdə öz əksini
tapmışdır. Maraqlıdır ki, abidələrdəki onomastik vahidlərin ya-
ranması qanunauyğunluqları Azərbaycan onomastikasında da
mövcuddur.
Orxon-Yenisey abidələrinin onomastik vahidlərinin
öyrənilməsi türk xalqlarının dilinin, yazısının, etnoqrafiyasının,
mənşəyinin çox qədim və şərəfli bir tarixə malik olduğunu bir
daha sübut edir.
Qeyd edək ki, Orxon-Yenisey abidələri tarixi onomastik
vahidlərin toplandığı qiymətli bir xəzinədir, onun üzərində bir
çox alimlərin tədqiqat aparması heç də yetərli ola bilməz, odur ki,
bu abidə digər araşdırıcılarını da gözləyir.
162
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
Ədəbiyyat
1. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. Bakı,
2007.
2. A.Məhərrəmov. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı,
1976.
3. A.Paşayev, A.Bəşirova. Azərbaycan şəxs adlarının izahlı
lüğəti. Bakı, 2003.
4. A.Qasımov. “Kəngər” sözü və kəngərlilər. AOP-yə dair
konfransın materialları, Bakı, 1986, s. 89-91.
5. Altayca-türkce sözlük. Ankara, 1999.
6.B.Budaqov, Q.Qeybullayev. Ermənistanda Azərbaycan
mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti. Bakı, 1998.
7. B.Budaqov, Q.Qeybullayev. Gürcüstanda türk mənşəli
toponimlərin izahlı lüğəti. Bakı, 2002.
8. Баскаков Н.А. Русские фамилии тюркского проис-
хождения. Баку, 1992.
9. C.İsmayıloğlu. XI yüzilliyin tarixi onomastik leksika-
sı (M.Kaşğarlının “Divanü lüğat-it-türk” əsəri əsasında). Bakı,
2008.
10. C.Cəfərov. Bəzi damğa və işarələrin etimoloji izahı. Bakı,
19987.
11. Донидзе Г.И. Гидронимические термины в тюркских
языках. «Ономастика». М., 1969.
12. Древнетюркские словарь. Л., 1969.
13. Ə.Tanrıverdiyev. Qədim türk mənbələrində yaşayan şəxs
adları. Bakı, 2009.
14. Ə.Tanrıverdiyev. Türk mənşəli Azərbaycan antroponim-
ləri. Bakı, 1996.
15.Ə. Şükürlü. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı,
1993.
16. Ə.Rəcəbli. Göytürk dilinin leksikası. I c., Bakı, 2004.
163
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
17. Ə.Rəcəbli. Göytürk dilinin leksikası. II c., Bakı, 2004.
18. Ə.Rəcəbli, Y.Məmmədov. Orxon-Yenisey abidələri, Bakı,
1993.
19. Ə.Rəcəbli. Qədim türk yazılı abidələri. I c., Bakı, 2009.
20. Ə.Rəcəbli. Qədim türk yazılı abidələri. II c., Bakı, 2009.
21. Ə.A.Quliyev. Qədim türk onomastikasının leksik-seman-
tik sistemi. I-II hissə, Bakı, 2001.
22. Ə.A.Quliyev. Əski türk onomastik sözlüyü. Bakı, 1999.
23. Ə.Muxtarov. Türk xalqlarının tarixi. Bakı, 1999.
24. F.Zeynalov. Türkologiyanın əsasları. Bakı, 1981.
25. F.Cəlilov. Azərbaycan dilinin morfologiyası. Bakı, 1988.
26. F.Ağasıoğlu. Azər xalqı. Bakı, 2000.
27. F.Sümer. Eski türklerde şeherçilik. Ankara, 1994.
28. F.Sümer. Oğuzlar. Bakı, 1990.
29. F.Rəşidəddin. Oğuznamə. Bakı, 1992.
30. История Тувы. М., 1964.
31. İ.Cəfərsoylu. Türklər rusların soykökündə. Bakı, 1995.
32. J.Qəribova. Tegin yoxsa dıhkan. AEA “Xəbərləri”, Ədə-
biyyat, dil və incəsənət seriyası, 1992, N 1-2, s. 86.
33. Кляторный С.Т. Древнетюркские рунические памят-
ники. М., 1964.
34. Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических
памятников. Л., 1980.
35. Кононов А.Н. Радословное туркмен. М.-Л., 1958.
36. Кононов А.Н. Показатели собирательности-множес-
твенности в тюркских языках. Л., 1969.
37. Караев С.Л. Древнетюркские топонимы Средней
Азии, Советская тюркология, 1985, № 6, с. 34-39.
38. Крюков М.В. «Люди», «Настоящие люди» (к проблеме
исторической типололгии этнических самоназваний).
Этническая ономастика. М., 1984, с. 6-12.
39. Г.Гейбуллаев. К этногенезу азербайджанцев. Баку,
164
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
1991.
40. Г.Гейбуллаев. Монголские топонимы в Азербайджане.
Известия АН Азерб.ССР. Серия истории, философии и права,
1981, № 3, с.75.
41.L.Qumilyov. Qədim türklər. Bakı, 1993.
42. L.Rasonyi. Türklükte kadın adları. TDAYB, 1963, Anka-
ra, 1988.
43. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности.
М.-Л., АН СССР,1951.
44. M.Kaşğari. Divanü lüğat-it-türk. I h., Bakı, 2006.
45. Мурзаев Э.М. Очерки топонимики. М., 1974.
46. Мурзаев Э.М. Тюркские географические названия.
М., 1996.
47. Мурзаев Э.М. Словарь народных географических
терминов. М., 1984.
48. M.Qıpçaq. Kəmiyyət anlayışının dildə ifadəsi. Bakı,
2000.
49. Махпиров В. Тюркские топонимы в «Дивану лугат-
ит-тюрк», Советская тюркология, 1983, № 6, с.34-39.
50. M.Novruzov. Orxon-Yenisey abidələrində kəmiyyət ka-
teqoriyası. Türk dillərinin yazılı abidələrinə dair tədqiqlər. ADU,
Bakı, 1985, s. 57-60.
51.N.Xudiyev. Azərbaycan antroponimlərinin təşəkkülü və
inkişafı. Bakı, 2005.
52. Насилов В.М. Древнеуйгурский язык. М., 1963.
53. R.Eyvazova. Əfqanıstanda türk mənşəli toponimlər. Bakı,
1992.
54. R.Eyvazova. M.Kaşğarinin “Divanü lüğat-it-türk”
əsərindəki bir neçə etnonim və toponimlərin arealları. Orta əsr
əlyazmaları və Azərbaycan mədəniyyəti tarixi problemləri. III
Respublika elmi-nəzəri konfransın materialları. Bakı, 1992, s.73.
54. Sertkaya O.F. Göy türk tarihinin meseleleri. Ankara,
Dostları ilə paylaş: |