D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Feyzullah Hoca
75 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ edilip görevinden uzaklaştırılır. Bundan sonra Semerkand Müftüsü olan Mahmud Hoca Behbudi ile birlikte Türkistan’da “Hurşid”, “Terakki”, “Sada-yi Türkistan” gibi Türkçe gazeteler çıkarır. Behbudi ile Kari, daha sonra dernek kurup Türkiye’ye öğrenci gönderir. “Cemiyet-i Hayriye” adlı bu derneğin Türkiye’ye gönderdiği öğrenciler arasında Abdurrauf Fıtrat ve Azerbaycan’da 1938 yılında öldürülen Türkolog Halid Seyid Hocayev de vardır. Türkistan’da 1916’da başlayan ayaklanmayı 19 Mahmud Hoca Behbudi’nin evinde yapılan bir toplantı ile organize ederler. Kari, devrim yıllarında Türkistan Merkezi Şurası’nı oluşturur. Bu Şura, Türkistan’da muhtariyet ilan edilmesinde en çok emeği geçen örgüttür. Daha sonra Şura, bütün Türkistan’ı içine alacak olan bir cumhuriyet kurma yoluna gider. Ancak Rusların Muhtar Cumhuriyetleri istila etmesi üzerine bu proje gerçekleşmez. Kari, 1918’den sonra Bolşevik Partisi’ne girer. 1920-1922 yılları arasında Türkistan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Eğitim İşleri Halk Komiseri olur. Bu görevi, 1922’den sonra Ahmet Baytursun yürütür. Türkistan’daki Rıskulovcular grubunun görünmeyen lideri konumundaki Münevver Kari, Türkistan’daki bağımsızlık hareketleriyle eğitim alanındaki yeniliklerde en çok emeği geçen kişilerden birisi olmuştur (Coşkunarslan 1999a: 65). Türkistan’daki yenileşme hareketleriyle bağımsızlık mücadelesinin en önemli isimlerinden olan Münevver Kari, Sovyet idaresi tarafından kurşuna dizilerek öldürülmüştür. Baymirza Hayit’e göre, 1924-1933 yılları arasında hapiste kalmış ve işkencelere maruz kalmıştır (Hayit 1975: 245-246). Yine Hayit’in ifadesine göre, kurşuna dizilerek öldürüldüğü tarih, 02. 07. 1934’tür. Kari’nin ölüm tarihi hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür. Hakkında bilgi veren kaynakların önemli bir kısmı, onun 23 Mart 1931’de kurşuna dizilerek öldürüldüğünü yazmıştır. Feyzullah Hoca Türkistan’ın yetiştirdiği önderler arasında Feyzullah Hoca’nın önemli bir yeri vardır. 1896’da Buhara’da milyoner bir tüccarın oğlu olarak dünyaya gelen Feyzullah Hoca, eğitimini Petersburg’da almıştır. Buhara’ya döndükten sonra “Genç Buharalılar” teşkilatına üye olmuştur. Bu teşkilatın kurucularının çoğunluğunu Türkiye’de eğitim almış gençler oluşturmaktaydı. Bu gençlerin en başında geleni ise Abdurrauf Fıtrat idi. Yukarıda da ifade edildiği üzere, bu gençler, Behbudi ile Münevver Kari’nin kurduğu “Cemiyet-i Hayriye” tarafından İstanbul’a okumaları için gönderilmiştir. Bu gençler, İstanbul’da eğitim aldıkları sırada “Genç Türkler Türkistan’daki ye- nileşme hare- ketleriyle bağım- sızlık mücadele- sinin en önemli isimlerinden olan Münevver Kari, Sovyet idaresi tarafından kurşu- na dizilerek öldü- rülmüştür. 76 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z hareketine olan sempatileri ile teşkilatlarına “Genç Buharalılar” adını vermişlerdir. Başlıca hedefleri Buhara’daki Emir baskısını kırmak ve Cedid hareketini yaymak olan bu teşkilatın elemanları daha sonra Emir tarafından çeşitli katliamlara maruz kalmış ve Türkistan’ın diğer şehirlerine kaçmışlardır. Buhara Emirini devirmek amacıyla Sovyetlerle işbirliğine girerek Buhara’ya Rus ordularının yardımıyla girebilmişlerdir. 6 Ekim 1920’de Buhara Halk Cumhuriyeti’nin ilan edilmesinden sonra Feyzullah Hoca, Başbakan ve Dışişleri Bakanı olmuştur. Cumhurbaşkanlığına ise daha sonraları Türkiye’ye göç eden Osman Kocaoğlu getirilmiştir. Genç Buharalılar, iktidara gelir gelmez, Münevver Kari, Sadullah Hoca ve Übeydullah Hoca gibi Cedit Hareketinin önde gelen isimlerini Buhara’ya çağırarak çeşitli görevlere tayin etmişlerdir. Geleceğin kadrolarını oluşturabilmek, üzerinde en çok durulan hedeflerden birisi olmuştur. Genç Buharalılar hareketinin ideolojik önderi olan Fıtrat, eğitim konusuyla bizzat ilgilenmiştir. Türkçe (Çağatay Türkçesi) resmi dil olarak ilan edilmiş, Türkiye ve Avrupa ülkelerine öğrenci gönderme programları hazırlanmıştır. Millî Mücadele yıllarında Moskova’dan Ankara Hükûmeti’ne gönderilen paralar da yine Lenin’in talimatıyla Osman Kocaoğlu ve Feyzullah Hoca önderliğinde Türkistan’dan 100 milyon altın ruble miktarında toplanmış ve Moskova’ya teslim edilmiştir. Moskova ise, bu paranın sadece 8 milyonunu Ankara Hükûmeti’ne göndermiştir (Yardım konusunda bk. Andican 2003: 86-89). Buhara Halk Cumhuriyeti, Ankara Hükûmeti’ne yardım etmekle kalmaz, Mustafa Kemal’le diplomatik ilişkiler de kurar. Sakarya Zaferi’ni kutlamak üzere, 17 Ocak 1921’de Buhara Halk Cumhuriyeti’nden bir heyet Ankara’ya gelir ve Mustafa Kemal’le görüşür. Feyzullah Hoca, Buhara Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra Harbiye Mektebi, Polis Okulu ve Öğretmen Okulu açtırarak bunların başına Türkiyeli subayları getirtmiştir. Ruslar bu durumdan rahatsız olmuşlar ve Harbiye Okulu’nun kapatılarak Türkiyeli subayların Buhara’dan çıkarılmasını istemişlerdir. Bununla kalmayan Ruslar, Ankara Hükûmeti’nin Buhara’ya gönderdiği elçilik heyetini Buhara’ya geçirmemişler, Ankara’ya giden Buhara elçilerini, yani, Recep Bey ile Nazıri Bey’i Moskova’ya çağırarak idam etmişlerdir. Millî Mücadele yıllarında Mosko- va’dan Ankara Hükûmeti’ne gön- derilen paralar da yie Lenin’in talimatıyla Osman Kocaoğlu ve Feyzullah Hoca önderli- ğinde Türkis- tan’dan 100 mil- yon altın ruble miktarında top- lanmış ve Mosko- va’ya teslim edil- miştir. Moskova ise, bu paranın sadece 8 milyo- nunu Ankara Hü- kûmeti’ne gön- dermiştir. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|