D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
187 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ Ruslara verildi. Bütün bunlar daha ziyade hayvancılıkla geçinen Kazakların bölgesel veya genel ayaklanmalarına sebep olmuştur. Bu ayaklanmaların en etkilileri Sırım Batur, Jolaman Tilenşe, İsatay Tayman ve Kenesarı Kasımulı 12 ayaklanmalarıdır. Ruslar işgal ettikleri toprakları, fakir Rus köylüleri göç ettirmekle tam olarak Ruslaştırmayacaklarının farkındadırlar. Bu coğrafyanın tam Ruslaşmasının ancak oralarda yaşayan Türklerin eğitim yoluyla kültürel Ruslaştırılmasıyla mümkün olacağı düşüncesi bazı Rus siyasetçi ve eğitimcilerde bulunmaktadır. Bu düşüncenin en tanınmış kuramcısı ve uygulayıcısı Nikolay İ. İlminskiy (1822-1891)’dir. Nikolay İvanoviç İlminskiy 1822 yılında Rusya’nın Penza vilayetinde Hıristiyan ailede dünyaya gelmiş ve dindar olarak yetişmişti. 1846 yılında Kazan Dini Akademisi’nden mezun olduktan sonra aynı akademide “Müslümanlık Karşıtı Bölümünde (Protivomusulmanskoe otdeleniye) bölüm başkanı olarak çalıştı. Akademide Tatar ve Arap Dili derslerinin yanı sıra teoloji derslerine girdi. 1847 yılında misyonerlik amacıyla kurulan Tercüme Komitesi’nin başkanlığına seçildi. Bu komitenin amacı Hristiyanlıkla ilgili dini kitapları Rus olmayan halkların diline aktarmaktı. 1858’de İlminskiy Orenburg Bölge Komisyonluğuna üye olarak seçildi. 13 Bu döneme kadar misyonerlik faaliyetlerinde daha çok Tatarlar üzerinde duran İlminskiy, bundan sonra Kazaklara yönelmeye başladı. 1861’de yakın arkadaşı olan P.S. Savelev’e yazdığı mektubunda bunu şöyle dile getiriyordu: “Ben size bir sırımı söyleyeceğim: bugünlerde Tatarları eskideki gibi sevmiyorum. Artık bütün kalbimle Kazaklara yönelmeye başladım. Bundan sonra benim kıblem Kazan değil, Ural bölgesi olacak.” Onun bu “kıble” değiştirmesinin sebebi Kazakların Tatarlara nazaran daha az dindar olmalarıydı. Çünkü Kazaklarda Tatarlardaki gibi dini fanatizm yoktu. Bu da onun misyonerlik işini kolaylaştıracaktı. 14 İlminskiy, misyoner kimliğine uygun olarak Rus ve Hristiyan olmayan halkları, Hristiyan yapmak için uzun süreçli bir eğitim programı hazırlamıştır. Sistemin özelliği halka yönelik olmasıdır. Yani her bir millete eğitim kendi dilinde verilecekti ve bu özelliğiyle bölgelerde açılmış olan Rus okullarının medreselere nazaran beğeni kazanacağı düşünülüyordu. Bu sisteme göre Rus eğitimi bu halkların millî şeklini alacak, onların kalbine ve zihnine yerleşecekti. Bu okullardaki öğretmenler de aynı milletten tayin edilecekti. Sistemin asıl silahı milletin ana dili olacak, eğitim ana dilde verilecek, Rusça ise sadece bir ders olarak programda yerini alacaktı. Ancak öğrenciler Rusça öğrendikten sonra ancak dersler bu dilde verilmeye başlanacaktı. Öğrencilerin Rusçayı kolay ve çabuk öğrenmeleri için ana dillerinin yazılışında Rus alfabesi kullanılacaktı. Bu bir taraftan öğrencileri Kur’an alfabesinden ve İslam medeniyetinden uzaklaştıracaktı. 15 Diğer taraftan da yavaş yavaş Ruslaşmaya ve Hristiyanlaşmaya başlayacaklardı. İlminskiy kendi eğitim sistemini Kazaklar üzerinde uygulamak için, kendisine yazdığı son mektuplarını “Şın jüreginen sıylaytın bagınıştı pendeñiz I. Altınsarin; Ülken kürmetpen sizge şın berilgen kızmetşiñiz I. Altınsarin” 16 diye bitiren Ibıray Altınsarin’den yararlanacaktır. 188 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında Rusların işgal ettikleri topraklardaki Türkleri Hristiyanlaştırıp Ruslaştırma niyetleri ve bu amaçla yürüttükleri çalışmalar Türk aydınlanma hareketi için bir etki olmuştur. Bir toplumun millet olarak var olmasında ve daha iyiye doğru yönelmesinde kültür, eğitim ve ana dili önemli unsurlardır. Kültür insan yığınını millet yapan soyut veya somut genellikle tecrübelere dayalı değerler bütününü, eğitim bu değerlerin millete aktarılma ve bu değerlere katkıda bulunma sürecini, ana dili ise bu değerleri taşıma ve aktarma aracını ifade etmektedir. Kültür aktarımının eğitim sürecinde ana dili aracılığıyla olduğunun bilincinde olan düşünürler, yöneticiler bu konulara ayrı önem vermişlerdir. Rusların işgal ettikleri topraklardaki Türkleri Hristiyanlaştırma ve Ruslaştırma çalışmalarının da özetle bu esasta gerçekleştirildiği görülmektedir. Mensubu olduğu milletin varlığının siyasal ve kültürel dış etkiler sebebiyle tehlikeye girdiğini gören aydınlar da eğitim kurumlarına, eğitim kurumlarında ana dille eğitim ve öğretim yapılmasına büyük önem vermişlerdir. Çarlık Rusyası idaresindeki Türklerin teknolojik geri kalmışlığından, kültürel yozlaşmaya tâbi tutulmasından ve dağınıklığından rahatsızlık duyduğu için çalışmalar yapan kişilerden ilk akla gelen Gaspıralı İsmail Bey’dir. Gaspıralı İsmail Bey, Osmanlı Türkçesini yazı dili olarak kullanıldığı Tercüman gazetesini 10 Nisan 1883’te yayımlamaya başlar. O, bu gazete aracılığıyla Türk Dünyasında ortak bir yazı dili oluşturmayı ve hem de durumlarından rahatsız olduğu Türklerin atılım yapabilmesi için yapılması gerekenleri anlatmayı planlıyordu. Gaspıralı İsmail Bey, usul-ı kadimle öğretim yapan mektep ve medreseleri, Türklerin geri kalmışlığının temel sebebi olarak görmektedir. Usul-ı kadimle öğretim yapan mektep ve medreselerde eğitim dili Arapça, müfredat da dinî ilimlerdi. 17 Müfredatını kendisinin hazırladığı ve Usul-ı cedidle öğretim yapacak mektep medreselerin eğitim öğretim dili Türkçe olacaktır. Mekteplerde ders olarak Arapça ve Türkçe okuma yazma, hat, tartışmalı ders, Türkçe gramer ve aritmetik 18 , medreselerde ise dinî ilimler, Türk dili ve edebiyatı, Arap dili ve edebiyatı, İslam tarihi, tarih felsefesi, umumi tarih, coğrafya, tabiat bilgisi, matematik, fizik, kimya, psikoloji, pedagoji, sağlık bilgisi, hat, Rusça ve Fransızça 19 olarak belirlendi. 19. yüzyılın ikinci yarısında Rusların işgal ettikleri topraklardaki Türkleri Hristiyanlaştırıp Ruslaştırma niyetleri ve bu amaçla yürüttükleri çalışmalar Türk aydınlanma hareketi için bir etki olmuştur. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|