D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
205 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ bulunması çok anlamlıdır. 31 Bu dergilerin onun millî kimlik bilincinin ve dolayısıyla milliyetçiliğinin oluşmasında önemli payı olmalıdır. Abdulhaluk Uygur milliyetçi şairdir. Milliyetçilik bir milletin inşasının, birliği ve devamına, kendi kendini yönetmesine, dâhili ve harici millî çıkarlarının savunulmasına yönelik bir ideolojik harekettir. Fransız İhtilalinden sonra özgürlük, eşitlik, demokrasi ve ulus devlet söylemleriyle birlikte etkin bir boyut kazanmış, sömürge halklarının sömürgeciliğe ve emperyalizme karşı mücadelelerinin ideolojik dili ve yöntemi olmuştur. Doğu Türkistan’da 1933 ve 1944 yıllarında kurulan cumhuriyetler ceditçilik hareketiyle uyanan halkın sömürgecilere karşı özgürlük, eşitlik, demokrasi ve bağımsızlık mücadelesinin sonucuydu. Ceditçiliğin politik boyutlarından birini teşkil eden milliyetçilik Abdülhaluk Uygur’un davranış tarzında, edebi yaratıcılığında hâkim ideoloji olmuştur. Onun kendine mahlas olarak kullandığı “Uygur” rastgele seçilmiş bir sözcük değildir. Tarihi, kültürel ve siyasi aklın bir telkini, millî şuur ve millî kimliğin bir tezahürüdür. Milletle özdeşleşme, milletle bir olma istek ve eğiliminin bir yansımasıdır. “Uyan”, “Bardur”, “Açıl”, “İstemes” adlı ünlü şiirleri onun milliyetçilik anlayışını en güzel şekilde yansıtır. 32 Ey pekır Uyġur oyġan uykuñ yéter, Ey fakir Uygur, uyan, uykun yeter, Sende mal yok emdi ketse can kéter, Sende mal yok, şimdi gitse can gider. Bu ölümdin özüñni kutkuzmısañ, Bu ölümden kendini kurtarmasan, Ah seniñ haliñ heter, haliñ heter. Ah! Senin hâlin beter, hâlin beter. Kop! dedim beşiñ kötür! Uykunnı aç! Kalk! dedim, başını kaldır, gözünü aç, Rekıbıñ başını kes, kanını saç, Rakibin başını kes, kanını saç. Köz eçip etrapka obdan bakmısañ, Göz açıp etrafa iyice bakmasan, Ölisen armanda bir kün na’ilaç. Ölürsün armanda bir gün yok ilaç. Abdulhaluk Uygur ısrarla milletini uyanmaya, rakibin başını kesmeye, kanını saçmaya çağırır. Onun kültürel ve siyasi akılla beslenen milli vicdanı mensubu olduğu asil milletin yok olmasına izin vermez. Abdulhaluk Uygur’un milliyetçiliği şiirlerinde kullandığı imgelere de yansımıştır. O kendi milletini “ay” ve “yâr”a benzetirken, düşmanlarını “yecuci-mecuci”, “yalmavuz”, “cin”, “ejderha”, “köpek” ve “yaban domuzu”na benzetmektedir. Doğu Türkistan’da 1933 ve 1944 yıllarında kurulan cumhuriyetler ceditçilik hareketiyle uyanan halkın sömürgecilere karşı özgürlük, eşitlik, demokrasi ve bağımsızlık mücadelesinin sonucuydu. 206 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Milliyetçilik Abdulhaluk Uygur’un siyasi faaliyetlerinde de belirleyici etken olmuştur. O 1931 yılında Kumul’da patlayan millî ayaklanmanın önderi Hocaniyaz Hacı’ya ganimet alınan modern silahların kullanımı ve tamirini öğretmesi için Urumçi’den bir Tatar teknisyen göndermiştir. 33 Onun 1931 yılında 17 kişilik bir örgüt kurarak yönetime karşı millî ayaklanma girişiminde bulunması politik milliyetçiliğin pratik boyutunu ifade eder. Abdulhaluk Uygur da pek çok ceditçi gibi egemen güçler tarafından 1932 yılında genç yaşındayken şehit edilmiştir. Ama onun milliyetçiliği günümüz Uygur gençleri için ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Ceditçilik hareketinin sadece eğitim ve edebiyat değil, yayıncılık alanında da önemli temsilcileri olmuştur. Kutluk Şevki bunlardan birisidir. Uygur Türkleri arasında şair ve yayıncı kişiliğiyle tanınmıştır. 1876 yılında Kaşgar’da doğmuştur. İlk tahsilinden sonra babasıyla hacca gitmiş, sonra Mısır’daki Cami’ul-Ezher Darilulum’da okumuş, ardından da İstanbul’da ilim tahsil etmiştir. Kaşgar’a döndükten sonra, 1910 ve 1920’li yıllarda Abdülkadir Damollam gibi ceditçilerle birlikte eğitim, yayıncılık ve kültür alanında yoğun faaliyetlerde bulunmuştur. 1918 yılında “Añ” (Şuur) gazetesini, 1933 ve 1934 yıllarında yine “Şerqiy Türkistan Hayatı”, “Erkin Türkistan” ve “Yeñi Hayat” (Yeni Hayat) gazetelerini çıkarmış, bu gazetelerde kendisi de “Şevki” mahlasıyla şiir ve makaleler yazmıştır. 34 Bir qiliç berse Xuda, kes dep unıñġa buyrısam, Üzse xelqniñ boynidin xarliq kişen-zencirini. Ger xarabken el-veten, kallamnı üzsun u qiliç, Körmisun Şevki közi qullukta el teqdirini. 35 (Bir kılıç verse Allah, kes diye ona buyursam, Kırsaydı halkın boynundaki horluk zincirini. Eğer harap ise il-vatan, kellemi koparsın o kılıç, Görmesin Şevki gözü kullukta halkın kaderini.) Kutluk Hacı’nın editörlüğünü yaptığı gazetelerin diline baktığımız zaman, ceditçilerin bütün Türk dünyası için oluşturmak istediği ortak Türkçenin özellikleri yoğun olarak görülür. “Şerqi Türkistan Hayati”, “Erkin Türkistan”, “Yeñi Hayat” gazetelerinin dili Çağatay Uygur Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Tatar Türkçesi, Özbek Türkçesine ait unsurlardan oluşturulmuş karma dil özelliği göstermektedir. Abdulhaluk Uygur da pek çok ceditçi gibi egemen güçler tarafından 1932 yılında genç yaşındayken şehit edilmiştir. Ama onun milliyetçiliği günümüz Uygur gençleri için ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|