D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
184 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Yayınları: 172. HAYİT, B. (1995), Türkistan Devletlerinin Millî Mücadele Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. HAYATİ, B. (2004), “Türkistan”. Millî Türkistan Hürriyet Davası. (Editör: Timur Kocaoğlu) Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları: 304, s. 118-127. KARÎ. M. Abdurashidxono’g’li (1906), “Isloh Ne Demakdadur”. Xurşid, Taşkent: 28 Eylül 1906. KASIMOV, B. (2002), Millî Uyanış. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 366. (1993), “Cedidçilik (Bazı Mülahazalar)”. (Aktaran: Veli Savaş Yelok), Ankara: Gazi Türkiyat, Bahar 2010, 6: 340.(1995), “XX. Yüzyıl Başlarında Türkistan’daki Ceditçilik Akımının Başlıca Özellikleri”. Avrasya Etüdleri II, 3: 88. KOCAOĞLU, T. (2002), “Sovyetler Birliği’nin Yayılma Siyaseti / Komünist İhtilâl ve Türk Halkları Rus İhtilâlleri ve Türk Halkları / Sovyetler Birliği’nin Yayılma Siyaseti. (1905-1991)”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, c. 18, s.741-759. KURAT, N. A. (1966), “Kazan Türklerinin Medenî Uyanış Tarihi”. DTCF Derg. XXIV (3-4): 95-194. PİPES, R. (1968), The Formation of the Soviet Union. Communism and Nationalism: (1917-1923), New York: Atheneum. TAYMAS, A. (1966), Kazan Türkleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 15. TOGAN, Z. V. (1927), “Türkistan İsmi Sınırları ve Yüzölçümü Hakkında”. Yaş Türkistan (5 Haziran 1927). TOKTAMIŞOĞLU, A. O. (2006), “Türk Gazeteciliği”. Yaş Türkistandan Seçilmiş Makaleler (editör)Ahat Andican, İstanbul: Ayaz Tahir Türkistan İdil Ural Vakfı Yayınları, 271. 185 K azak Türkleri Sakalar; sonra Türgiş, Karluk ve Töles boyları, 9.-11. yüzyıldaki Oğuz ve Kimek boyları; 12. yüzyıldaki Kidan, Nayman, Kıpçak, Argın, Kanglı, Kerey boylarının 1 birleşmesinden oluşmuştur. 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren etnik oluşumlarını tamamlayan Kazaklar yaşadıkları coğrafyanın doğal özelliklerine, bu bölgelerde eskiden beri yaşayan boyların uğraş ve siyasi durumlarına göre üç jüze ayrılıp tarih sahnesinde yer almaya başlarlar. 2 Her jüz birbiriyle ilişkili bir siyasi idare olarak yapılanmıştır. Ana hatlarıyla Ulı jüzü (büyük cüz) şimdiki Kazakistan’ın doğu tarafları, Orta jüzü (orta cüz) Kazakistan’ın orta ve güney gölgeleri, Kişi jüzü (küçük cüz) ise Kazakistan’ın batı bölgeleri oluşturmaktadır. 17. yüzyılın sonlarında Tévekel Han, Kazak Hanlığındaki Kazak Türklerinin idaresini kanunî esaslara göre bir kez daha tanzim etmek için Jeti Jargı 3 olarak adlandırılan kanunları yayımladı. Onun zamanında her üç jüzün yaylak ve kışlakları tespit edilmiş, her birine ayrı ayrı damgalar verilmiştir. 4 Bu yüzyılın yirminci yıllarında bir Moğol kavmi olan Oyratlar, Kazakistan’ın kuzeyinde yer alan Ob, Tobıl, Esil ve İrtiş gibi yerleşim bölgelerine göçerler. 17. yüzyılın sonlarında Kazak Hanlığına, yine bir Moğol kavmi olan Cungarların saldırısı artar. 1724-1725 yıllarında Cungarlar, Türkistan ve Taşkent şehirlerini işgal ederler. Bu bölgelerde yaşayan Kazaklar Orta Asya ve batıya Embi, Jayık, Elek bölgelerine çekilir. 5 Bu ağır şartlarda birlik oluşturan Kazaklar, Añırakay ve Bulantı Savaşlarında Cungarları 20. Yüzyılın Başlarında M İ ll İ yetç İ kazak Aydınlanması K İ ş İ ler, Yayın Organları ve s İ yas İ part İ Yrd. Doç. Dr. Murat Cer İ toğlu * * Gaziantep Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi. 186 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z yendiler. Ancak Büyük Han olma hevesindeki Hanlar arasında tam ittifakın olmaması, esas galibiyeti geciktirir. Bunun üzerine zorda kalan Kazakların Kişi jüzünün başı Ebu’l-Hayr Han 1726 ve 1730 yıllarında Rus çarına gönderdiği elçiler vasıtasıyla Cungarlara karşı yardım istedi. 6 Bu Ruslar için bulunmaz bir fırsat oldu. Derhal bir elçiyi Kazaklara (Ebu’l Hayr Han’a) gönderen Rus makamları yapılacak yardıma karşılık Or ve Ural nehirlerinin en çok yaklaştığı noktada bir kale inşasını istemişler ve çaresizlik içindeki Kazaklar (Ebu’l Hayr Han) buna evet deyince de 1735’te zikredilen yerde Orenburg Kalesi’ni yapmışlardır. 7 Orenburg Kalesi’nin inşa edilmesi Kazakistan’ın ve Orta Asya’nın Ruslar tarafından işgal edilmesinin önemli bir adımı olmuştur. Orenburg Kalesi’nin inşasıyla başlayan Rusların Kazakistan’ı işgal süreci 1854’te Almatı (Vernyi) Kalesi’nin kurulmasıyla nihayete erdi. Rus Çarı I. Nikola, 22 Haziran 1854’te bir ferman yayınlayarak Kazak topraklarının Rus hâkimiyeti altına geçtiğini ve Kazak Türklerinin Rus kanunlarına tâbi olduklarını ilan etti. 8 Ruslar askeri olarak işgal ettikleri topraklarda otoritelerini yerleştirmek için idari teşkilatlanmada da düzenlemeler yapmışlardır. 1824 yılında çıkarılan kanunla Kazakistan’ın Turgay ve Ural bölgelerinin yönetimi Orenburg Genel Valiliğine, Akmola ve Semey bölgeleri Batı Sibirya Genel Valiliğine devredilmiştir. Bu dört bölge daha sonraki yıllarda Omsk merkez kabul edilerek Step Genel Valiliği adı altında birleştirilmiştir. Kazakistan’ın güneyinde kalan ve Kazakların yoğun olarak yaşadıkları Sirderya ve Semireçi eyaletleri ise bu bölgede kurulan Türkistan Genel Valiliği yönetimine bırakılmıştır. 9 Ruslar işgal ettikleri Kazak topraklarında varlıklarını sürekli kılabilmek için, hem işgal sürecinde hem de işgal süreci tamamlandıktan sonra iskân siyaseti uygulamıştır. Ruslar iskân siyasetlerini uygulayabilmek için, öncelikle kale inşaatlarını bahane ederek Kazak arazilerini devletleştirmişler, daha sonra Rusya’dan göç ettirilen fakir Rus köylüleri için tarım arazisi açma bahanesiyle hayvancılıkla uğraşan Kazakların kullandıkları otlakları ellerinden alarak Rus köylüleri buralara iskân ettirmişlerdir. 10 1891’de Kazakistan idari sistemine, Kazakistan toprakları ile ilgili bir madde daha eklendi. Rus yetkililere istedikleri takdirde topraklarını işlemeyen köylülerin ellerinden bu toprakları alma yetkisi verildi. Halkın çoğu hayvancılıkla meşgul olduğu için toprağı işlemiyordu. 11 Bu madde gerekçe gösterilerek sadece hayvan otlatmakta kullanılan topraklar Kazaklardan alınıp Rusya’dan göç ettirilen fakir Rus köylüleri için tarım arazisi açma bahanesiyle hayvancılıkla uğraşan Kazakların kullandıkları otlakları ellerinden alarak Rus köylüleri buralara iskân ettirmişlerdir Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|