Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirliyinin 07. 05. 2012-ci IL tarixli
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 77 Daxili və xarici vəsait, amortizasiya, gəlir, sığorta fondları, investisiya lizinqi, səhmlər, istiqrazlar, kredit. 1. Maliyyələşdirilmənin mahiyyəti və mənbələrin təsnifatı nvestisiya layihələrinin və proqramlarının reallaşması üçün lazım olan resursların cəlb edilməsi məsələsi, müəssisənin investisiya fəaliyyətinin planlaşdırılmasında mühüm yer tutur və investisiya müəssisələrinin texniki-iqtisadi ə saslandırılmasının əvəzolunmaz elementi kimi çıxış edir. Planlaşdırmanın bu aspekti aşağıdakı məqsədlərə tabedir: - investisiya fəaliyyətinin fasiləsiz maliyyələşdirilməsinin təmin edilməsi; - müəssisələrin şəxsi vəsaitlərindən daha səmərəli istifadə edilməsi; - ayrı-ayrı layihələrin iqtisadi səmərəliliyinin və ümumilikdə firmanın dəyərinin qaldırılması; - ayrı-ayrı layihələrin, eləcə də, onların reallaşdırıldığı, fəaliyyətdə olan müəssisənin maliyyə dayanıqlılığının təmin edilməsi. Kapitalın cəlb edilməsi problemini iki əlaqəli istiqamət: maliyyələşmənin mənbəyi və metodları üzrə tədqiq etmək lazımdır. Bu zaman həll olunmalı məsələlər kompleksi nəinki investisiya, eləcə də maliyyə menecmentinin vacib tərkib hissəsi olaraq, yüksək peşəkarlıq tələb edir. Bu da – layihədə külli miqdarda xərc tələb edən müasir texnika, uğurlu bazar istiqamətlənməsi və digər tədbirlər hesabına deyil, investisiya və maliyyə idarəetməsinin müasir metodlarını mükəmməl bilən istedadlı menecer hesabına daha səmərəli həyata keçirilə bilər. Müəssisənin öz aktivlərinin uzunmüddətli investisiya maliyyələşdirilməsinin mənbələri aşağıdakılardır: 1) daxili vəsaitlər: amortizasiya, gəlir, sığorta fondlarında toplanan və artıq aktivlərin satışından gələn vəsaitlər; 2) müəssisəyə kənardan daxil olan vəsaitlər, yəni: Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 78 - borclar: bankların uzunmüddətli kreditləri; müəssisənin istiqrazlarının emissiyası; qaytarılmaq şərti ilə təqdim olunan müxtəlif səviyyəli büdcə vəsaitləri; investisiya lizinqi. - cəlb edilən vəsaitlər: imtiyazlı və adi səhmlər emissiyası; nizamnamə fonduna qoyulan yerli və xarici investorların digər ödəmələri. Belə bölgü prinsipi kifayət qədər sadədir: borc vəsaitləri üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilməsi vacibdir və sahibkarlıq fəaliyyətinin nəticələrindən asılı deyil. Cəlb edilmiş vəsaitlər dividendlərin ödənilməsini nəzərdə tutur, lakin bu, hətta müəssisə rentabelli olsa belə, məcburi deyil. Bu mənada, cəlb olunan vəsaitlər daxili mənbələrə yaxındırlar, onları asanlıqla idarə etmək olar. qtisadi ədəbiyyatda və mühasibatlıq təcrübəsində onlar «şəxsi kapital» anlayışı ilə birləşirlər. Layihəni təklif edən, onun lap başlanğıcında, bir qayda olaraq, müəyyən şəxsi vəsaitə malik olur. Müasir təcrübə göstərir ki, bu və ya digər layihənin dəstəklənməsi məsələsinə baxılarkən, kommersiya bankları, dövlət strukturları həmin vəsaitlərin minimal həcminin müəyyən edilməsi şərtini mütləq irəli sürürlər. Əgər layihə, fəaliyyətdə olan müəssisə çərçivəsində həyata keçirilirsə, onda bu vəsaitlər – öncədən göstərilən şəxsi vəsaitlər mənbəyidir. Sonradan, layihənin investisiya mərhələsindən istismar mərhələsinə keçdikdə, investisiya obyekti özü maliyyə vəsaitlərinin mənbələrini generasiya edir, və onlar həmin layihənin gələcək inkişafını yenidən maliyyələşdirilə bilərlər. Şəxsi mənbələr firma üçün çox vacibdir. Xaricdə, iri və orta kompaniyalarda bu vəsaitlərə maliyyələşmənin 2/3 hissəsindən çoxu düşür. Maliyy'>2. Maliyyələşdirilmənin daxili mənbələri Şə xsi vəsaitlər, və hər şeydən əvvəl amortizasiya, digərləri ilə müqayisədə, müəyyən üstünlüklərə malikdirlər. Amortizasiya – ən etibarlı və ən ucuz mənbədir. Amortizasiya - istismar müddətində əsas fondların dəyərinin mütəmadi istehsal olunan məhsulun üzərinə keçirilməsi prosesidir. Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 79 Digər bir maliyyə mənbəyi – xalis gəlirdir. Onun məbləği ümumi gəlirdən vergilər ödəniləndən sonra qalan hissəsidir. Xalis gəlir müəssisənin inkişafına yönəlir və xüsusi fondlarda (ehtiyat, istehlak, məqsədli fondlarda) toplanır. Daxili maliyyələşdirmə mənbələrinin cəlb edilməsi məsələlərini araşdırarkən, onlara məxsus bir sıra çatışmazlıqları da nəzərə almaq lazımdır. Onlardan ən əsası – həcmin məhdud olmasıdır ki, bu zaman da, investisiya bazarının konyunkturası ə lverişli olduğu zamanı belə investisiya fəaliyyətini kifayət qədər genişləndirmək imkanları olmur. 3. Maliyyələşdirilmənin xarici mənbələri nvestor borc maliyyələşməsindən istifadə edərək (kreditlər və borclar, o cümlədən istiqrazlardan), vergi ödəmələrinə qənaət edir. Belə hesablama variantında vergi ödəmələrinin həcminin azalması vergi müdafiəsi adlanan mexanizmdən istifadənin nəticəsidir. Vergi müdafiəsi – xərclərin artması ilə əlaqədar, vergi ödənilən gəlirdən tutulmalı olan kompaniyanın vergi ödəmələrinin həcmini azaltmağa imkan verən, qanunla təyin olunmuş bir alətdir. Vergi müdafiəsinin həcmi belə xərclərin artımına vurulmuş vergi dərəcəsinə bərabərdir. Kənardan maliyyələşməyə tələbat, layihənin hazırlanması və istismara başlanması mərhələsində daha çox hiss edilməyə başlayır. Metodiki planda, cəlb edilən xarici maliyyə resurslarının lazımi həcminin müəyyən edilməsi, investisiya- maliyyə büdcəsinin müxtəlif variantlarının işlənməsi prosesində daha uğurla həll olunur. Müxtəlif cəlb edilmə mənbələrinə malik olan investisiyalara tələbatın balanslaşdırılmasına əsas nəzarət etmə parametri kimi, hesablama müddətinin hər addımında sərbəst pul vəsaitlərinin miqdarı çıxış edir və o, müsbət kəmiyyət olmalıdır. Əks təqdirdə, müəssisə, avadanlıqların, materialların alınmasında, əmək haqqının verilməsində vəsait çatışmazlığı ilə qarşılaşacaq, özünün maliyyə öhdəliklərini ödəyə bilməyəcək ki, bu da layihənin Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 80 faktiki müflis olduğunu göstərir. Bütün sonrakı hesablamalar, hətta onlar layihənin səmərəli olduğunu göstərsələr də, faydasızdırlar. Belə hallarda, əlavə maliyyə resurslarının cəlb edilməsi variantlarını fikirləşib, onları sərbəst pul vəsaitlərinin müsbət kəmiyyətləri ilə uzlaşdırmaq lazımdır. Xarici mənbələrin ən vaciblərindən, bank kreditlərini xüsusilə qeyd etmək olar. Kreditlərin cəlb edilməsi mümkünlüyü gələcək müəssisənin xarakteri, onun səmərəliliyi, eləcə də, bankın investisiya layihələri ilə iş təcrübəsindən asılıdır. Kreditlər iki istiqamətdə xərclənə bilər: investisiya məqsədlərinə və təsərrüfat məqsədlərinə. Birinci istiqamət uzunmüddətli kreditləri nəzərdə tutur və avadanlığın alınmasına, binaların, qurğuların tikilməsinə, dövriyyə vəsaitlərinin pul hissəsinin artırılmasına çəkilən xərclərlə ə laqəlidir. Digər, təsərrüfat məqsədli kreditlər, maddi resursların alınması, istehsalat ehtiyatlarının artırılması ilə ə laqəlidirlər. Bu kreditlər adətən qısamüddətli olur. Kreditlərdən istifadəyə görə faiz, qanunla təyin edilmiş həddə, məhsulun maya dəyərinə daxil edilir. Kreditlərin ödənilməsi sxemi layihənin sonrakı səmərəliliyinə böyük təsir göstərir. Çox vacibdir ki, müəssisə, öz fəaliyyətinə başlamazdan əvvəl, borclar üzrə ödəmələr etməyə məcbur olmasın. Layihənin reallaşmasının ilk dövrü ərzində aparılan maliyyə xərclərinin kapitallaşması və yeni istehsal gücünün istismarı nəticəsində əmələ gələn nağd vəsaitlərdən borcun ödənilməsi – adi proseduradır. Yeni layihə üçün, eləcə də, müəssisələrin genişləndirilməsi layihələri üçün, iki əsas kredit ödəmə sxemi mövcuddur: 1) bərabər paylarla borcun əsas məbləğinin müəyyən dövrlər ərzində ödənilməsi və faizlərin tədricən azaldılması; 2) bərabər paylarla əsas borcun və faizlərin müəyyən müddət ərzində ödənilməsi. Birinci sxem daha az ümumi maliyyə xərcləri tələb edir, lakin burada, layihə başa çatdırıldıqda, ümumi ödəmənin Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|