Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi-texniki tərəqqi və ekologiya
edən oksid), 20 milyon tona qədər oksidləşmiş azot, milyon tonlarla ftor (rəngsiz qaz) xlor və kükürd atılır. Bütün bunlar məcmu şəkildə planetdə temperaturun yüksəlməsinə, atmosferin və təbii suların çirklənməsinə, ozon qatının dağılmasına, iqlim yağışlarına və təbiət və insan üçün öldürücü olan digər məhvedici nəticələrə gətirib çıxarır. Əkinçilik də təbiətə hiss olunacaq dərəcədə ziyan vurur. Kənd təsərrüfatı işlərinin gedişində adamlar hər il torpağın üst qatını çevirməklə iş görür və üç il ərzində görülən bu işlər torpağın məhsuldar hissəsinin bir santimert təbəqəsini məhv edirlər - təbiət bu qatı yaratmaq üçün üç yüz il zəhmət çəkmişdir. «Roma klubu» alimlərinin hesablamalarına görə bəşəriyyət artıq indi təbii mühitdən on dəfələrlə məhsuldar olan süni mühit yaratmşdır. Süni mühit tədricən və geri çəkilmədən təbii mühitə tərəf irəliləyir və çox güman ki, yaxın gələcəkdə onu tamamilə udacaqdır. İnsan bioloji növ olduğu üçün, bütün digər bioloji növlər kimi, o yalnız həyat üçün əlverişli şəraitdə yaşaya bilər. Eyni zamanda bu şərait heç də uzaq keçmişdə yox, lap yaxın gələcəkdə, artıq XXI əsrin ortalarında dəyişəcəkdir. 1992-ci ildə Braziliyada BMT-nin bayrağı altında keçirilən beynəlxalq konfransda iştirakçılar aşağıdakı nəticəyə gəlmişdilər: əgər bu gün iqtisadi və texnoloji münasibətlər cəhətdən geridə qalan ölkələr Avropa və Amerikanın inkişaf etmiş ölkələrinin yolu ilə getsələr, onda, yaxın gələcəklə ekoloji fəlakətdən qaçmaq mümkün olmayacaqdır. Görəsən bu pessimist nəticə nəyə əsaslanır? İnkifaş edən bəşəriyyətin yaxın gələcək üçün əldə edəcək faydaya meyl edərək təbii ehtiyatlardan necə gəldi istifadə etməsi onun üçün olduqca ağır nəticələrə gətirib
çıxarmışdır, müxtəlif ölkələrdə «yaşıllıq» hərəkatı yaranmış, ətraf mühiti qorumaq üçün dövlət orqanları fəaliyyət göstərir. Bu gün bütün dünyada ekoloji problemə böyük diqqət yetirilir. Bu problem BMT səviyyəsində müzakirə olunur, ayrı-ayrı ölkələr öz aralarında ekoloji problemlərlə bağlı birgə əməkdaşlıq haqqında müqavilə imzalayır, azon qatının deşilməsi probleminin həllinə istiqamətlənən addımlar atılır, iqlimin dəyişməsi, dünya okeanının ehtiyatlarının tükənməsi ilə bağlı narahatlıq hamının diqqətini ekoloji problemə yönəltmişdir. Ekoloji çətinliklərdən çıxmaq üçün fəlsəfədə yaranan mövqeləri qeyd etmək məqsədəuyğundur. Bu fəlsəfi mövqelər arasında russoist və ya neorussoist konsepsiyaları ayınnaq yerinə düşər. «Geriyə, təbiətə doğru!» şüarından həvəslənən bu konsepsiyanın tərəfdarları öz konsepsiyalarında öz məğzinə görə ədalətli olan insan və təbiətin vəhdəti haqqında tezisdən uzaqlaşırlar. Lakin bu tezisi mütləqləşdirərək, insanın təbiətə passiv uyğunlaşması ilə deyil, fəal şəkildə onu dəyişdirmək yolu ilə insan olaraq qalması şəraitini inkar edərək səvh nəticəyə gəlib çıxırlar: vəhşi, düzəldilməyən təbiətin qarşısında ibadətin ağıllı həddindən çıxaraq onlar mədəniyyətə münasibətlərini dəyişmiş, insana, onun yaradıcı qüvvəsinə, onun ağlına inamsızlıq həddinə gəlib çatmışdırlar. Ona görə də russoist konsepsiyasından çıxan nəticə və ekoloji problemin əsaslandırılması ilə bağlı onların nəticələri irticaçı utopik, birtərəfli qadağası olan xarakterdədir. Son nəticədə bu cür konsepsiya antihumanist xarakter daşıyır, belə ki, təbiəti və onun təbii dəyərlərini saxlamaq üçün bəşəriyyətin mədəni təbəqəsini məhdudlaşdırmağın zəruriliyini qeyd edirlər. Bununla yanaşı bu konsepsiyanın məzmununda
olan müsbət tərəf kimi onu da qeyd edək ki, onlar insanı demiurq (yaradıcı) kimi, təbiət üzərində dayanan, onu fəth edən, təbiəti özünə tabe etməyə çalışan kimi qəbul etmirlər. Bu baxışlarda insanın azadlığı anlayışı təhrif olunur, russoist konsepsiyasının elmə və texnikaya qaışı düşmən münasibəti açıq görünür. Ekoloji problemin antitexniki şərhi üçün xarakterik olan cəhət ondan ibarətdir ki, insan və təbiətin qarşılıqlı fəaliyyəti prosesində elm və
texnikanın nailiyyətlərinin istifadə olunması sivilizasiya üçün olduqca qorxuludur. Lakin bu baxışlarla barışmaq cəmiyyəti durğunluğa məhkum etmək olardı, elm və texnika sahəsində, hütöv mədəniyyətdə inkişaf dayanardı. Diqqətlə araşdırdıqda bu baxışların kifayət qədər əsassız olduğu açıq görünür. Doğrudur, insanın
təbiətlə qarşılıqlı münasibətin harmoniyasının məhz bu qarşılıqlı fəaliyyətin elmi-texniki fonnası ilə bağlıdır; lakin bu zəruri haldır, cəmiyyət öz inkişafının müəyyən mərhələsində elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərindən öz inkişafı naminə mütləq istifadə etməlidir.
diqqətimizi yönəltmək məqsədəuyğundur. Ətraf mühitin pisləşməsində yalnız elmi-texniki tərəqqini günahlandıran russoist konsepsiyadan fərqli olaraq bu gün biz əmin oluruq ki, yüksək texnologiyanın tətbiqi ekoloji cəhətdən olduqca əlverişlidir və müasir cəmiyyətdə müasir texnikanın tətbiqinə daha çox üstünlük verilir. İndi alimlər hazırladıqları layihələrdə gələcək işlərinin ekoloji xarakterinə diqqət yetirirlər, cəmiyyət son vaxtlar özünün təbiətlə olan münasibətinin daha çox qayğısına qalır, təklif olunan layihələrin ekoloji cəhətdən əlverişli olub-olmaması ön plana keçirilmişdir. Son vaxtlar ekoloji problemin həllində elmi-texniki tərəqqinin rolu əhəmiyyətli dərəcədə
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|