Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §4. Canlı və cansız təbiət. İnsanın canlıya münasibəti haqqında müasir baxışlar.
münasibətlərinə nəzər salmalı, onu yeni qaydalar əsasında qurmağı öyrənməlidir. Müasir ekoloji vəziyyətin sivilizasiyalı həlli mütərəqqi qüvvələrin yetkinlik səviyyəsindən asılıdır. Bütün planet miqyasında bu qüvvələrin birləşməsi - axı vəziyyətin özü belə planetar xarakter daşıyır - təbii mühitin sağlamlaşdırılması sahəsində böyük işlər görməyə imkan verər, silahlanma sahəsindəki işləri dayandıra, beynəlxalq iqtisadi qaydaları dəyişdirə, bütün xalqların və ölkələrin bərabər səviyyədə inkişafını tarazlaşdıra bilər. Lakin bəşəriyyətin özünü saldığı ekoloji dalandan çıxmasında xeyli çətinliklər də var. «Roma klubunun» prezidenti Anrilio Peççei bu çətinliklər haqqında yazırdı; «İnsanın həqiqi problemi indiki vəziyyətində onunla bağlıdır ki, insan dünyada yaratdığı dəyişikliklərlə ayaqlaşa bilmir. İnsanın inkişafının indiki böhranlı anında problem kənarda deyil, onun daxilində yaranmışdır, ona görə də onun həllini də insanın daxilində axtarmaq lazımdır». Ona görə də bəşəriyyət öz keyfiyyətini yüksəltməli, ədaləti bərpa etməyə çalışmalı, cəmiyyət və təbiət münasibətlərini yeni qaydalarla qurmaqdır. Əgər bu gün təbiətə istehlak - texnoqrafık yanaşmadan əl çəkməsək, onunla harmoniya yolu tapmasaq bəşəriyyətin sabahı olduqca təhlükəlidir. Bunun üçün istehsalın ekologiyalaşdırılması üzrə xeyli işlər görülməlidir: təbiəti qoruyan texnologiya hazırlanmalı, yeni yaranan layihələr ekoloji yoxlamadan keçməli, tullantıların miqdarı aşağı salınmalı, bağlı dövrə üzrə tullantısız texnologiya hazırlanmalıdır. İnsan və təbiətin qarşılıqlı münasibətinin yaxşılaşdırılması üçün həyata keçiriləcək digər tədbir təbii ehtiyatlardan, xüsusi ilə enerji mənbələrindən (neft, kömür) ağıllı istifadə olunmasıdır, axı
onların həyat üçün əhəmiyyəti əvəzsizdir. Beynəlxalq ekspertlərin hesablamalarına görə, indiki istehlak səviyyəsində təbii sərvətlərdən istifadə davam etsə onda kömür hələ 430 il, neft 35 il, təbii qaz 50 il kifayət edəeəkdir. Neftlə bağlı vaxt o qədər də böyük deyildir. Ona görə də dünya enerji balansında ağıllı struktur dəyişiklikləri vaeibdir. Aneaq istənilən nəticələrə nail olmaq üçün bütün ölkələrin təbiəti xilas etmək üçün qüvvələrini birləşdirilməsi zəruridir. Bu cür beynəlxalq birlik yaratmağa ilk cəhd 1913-cü ildə olmuşdur; dünyanın 18 iri dövlətləri təbiəti qorumaq şüarı altında İsveçrəyə beynəlxalq müşavirəyə toplaşmışdılar. İndi əməkdaşlığın yeni formaları yaranır - ətraf mühiti qorumaq üçün beynəlxalq konvensiyalar bağlanır, birgə işlər həyata keçirilir. Lakin ölkələrin inkişaf səviyyəsi müxtəlif olduğundan ekoloji sahədə əməkdaşlıq da yetkinlikdən hələ xeyli uzaqdır. Bu gün ən vacib məsələ ekoloji şüurun formalaşmasıdır. Cəmiyyətdə ekoloji tərbiyə və ekoloji təhsil dövlət səviyyəsində həyata keçirilir və insanın bütün davranışı təbiətlə hamoniya səviyyəsində reallaşmalıdır. §4. Canlı və cansız təbiət. İnsanın canlıya münasibəti haqqında müasir baxışlar. Hər dəfə insan ona yad olan obyektlə qarşılaşanda onun həyata keçirdiyi ilk fikir əməliyyatı bu obyektin canlı və ya
arasındakı fərq ən mühüm məsələlərdən biridir, xarici aləmi qavramaq üçün olduqca mühüm rol oynayır. Doğrudan da, bütün dövrlərdə bütün tayfalar və xalqlar bu və ya digər dərəcədə canlı və cansızı fərqləndimıəyə
məcbur olmuşlar, düzdür bu ayrılmalar müxtəlif üsullarla həyata keçirilmişdir. Belə ki, ibtidai xalqlar üçün animizm xarakterik olmuşdur - bu baxışlara görə hər şeyin - insanın, heyvanın, ağacın, daşın öz ruhu var və onların hamısı o vaxta qədər yaşayır ki, ruh onların bədənində olur. Fikir tarixində digər baxışlar sistemi də mövcud olmuşdur - hilozoizm adlanan bu baxışa görə bütün olanların hamısı canlıdır, bu yolla onlar həyat və varlığı eyniləşdirirdilər. Bu mənada, sanki canlı və cansız arasında olan fərq öz mənasını itirir; əslində isə bu fərq burada da aparılır, axı reallıq kimi yalnız həyat yox, hətta ölüm də qəbul edilir, ölüm qeyri-varlıq kimi qəbul edilir. Dini kitablarda da eanh və eansız arasındakı fərqlər dünyanın yaranması mənzərəsinin təsvirində verilir; iki min il əvvəl yaşamış xalqların baxışlarında bu ideya özünü möhkəmləndirmişdir. Dini kitablarda verilən fikirlərə görə, əvvəleə hərəkətsiz, eansız materiya, sonra canlı materiya və nəhayət insan yaranmışdır. Bəşəriyyətin bütün tarixi ərzində eanh və eansız arasındakı fərqin əhəmiyyətinin azalmaması nə ilə izah olunur? Bu, ilk növbədə, onunla bağlıdır ki, bu eür fərq olmasa insanın gündəlik təlabatınm ödənilməsinə yönələn praktiki fəaliyyət də mümkün olmazdı. İnsan özünün bu fəaliyyətində canlı və cansızdan müxtəlif cür istifadə edir. Canlı - insanın qidalandığı, eyni zamanda ovçuluq, balıq tutmaq, yığım, həm də hecərmə obyektləridir. Canlı həm də insanın soyuqdan, yağışdan, qardan qonamaq üçün hazırladığı paltar üçün istifadə etdikləridir. Bununla belə yemək uğrunda mübarizədə qorxulu rəqib olan iri heyvanlardan müdafiə olunmaq lazım idi. İnsana düşmən kəsilən heyvanlar da canlıya aiddir. Nəhayət, insan özünü həyat verilən varlıq kimi dərk edir və buna görə də bütün 163 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|