Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
etməyə məcbur edə bilir. Nə üçün belədir? Adamlar bir yerdə yaşamağı bacardığı halda öküz və atda bu qabiliyyət yoxdur. Bəs nə üçün insanlar birgə yaşaya bilir? Vəzifələrini böldüklərinə görə? Bu bölgü nəyin hesabına mümkün olmuşdur? Çünki insanlarda vəzifə hissi var. Yalnız öz vəzifəsini yerinə yetirməkdə sevinənlər azad yaşaya bilir. Əgər insan böyük canfəşanlıqla kənd təsərrüfatı ilə məşğul olursa, səma onu kasıblığa məhkum etməyə qadir deyildir. Torpağa ilk çəpər çəkib “bu mənə məxsusdur” deməyə cəsarət etmiş - onun bu sözünə inanan sadəlövh adamlar tapılmışdır-ilk insanı vətəndaş cəmiyyətinin həqiqi banisi hesab etmək olar. Ancaq bu ilk insanın basdırdığı dirəyi qırıb atan və “bu sizi aldadır, ona inanmayın, məhsul hamıya məxsus olsa da torpaq heç kəsə məxsus deyildir” deyən tapılsaydı o, nə qədər cinayətlərin, müharibələrin, bədbəxtliklərin və faciələrin qarşısını almış olardı. Əgər yüz adam bir dovşanı qovursa, bunu həmin dovşanı yüz yerə bölmək üçün etmirlər, ona görə edirlər ki, heç kəsin dovşana olan hüququ müəyyən olunmayıb. Əksinə, əgər bütün bazar dovşanlarla dolu olsa belə oğru onun heç birini götürməyə cəsarət etməz, çünki istənilən dovşan üzərində mülkiyyət hüququ artıq müəj/yənləşdirilmişdir. Cəmiyyət canlı orqanizmdir, onun həyatı dünya quruluşunun universal qanunlarına tabedir və bu qanunu inkar etməyə göstərilən istənilən cəhd dağıntılara, orqanizmin məhvinə gətirib çıxarır. Hökmdar yuxarıda dayanmaqla hörmətdən istifadə edir, xidmətçi aşağıda dayandığından itaət edir, alçaqlıq və ucalıq, cəmiyyətdə tutulan mövqe müəyyən olunmuşdur və onu heç cür pozmaq olmaz. “Ağıllı adamlar başqalarının, axmaqlar isə özlərinin səhvindən öyrənirlər” deyimini insan cəmiy 186 yətinə də şamil etmək olar. Bernad Şou yazırdı ki, “bu işıqlı dünyada nə qədər çox yaşadıqca belə qənaətə gəlirəm ki, Günəş sistemində yer dəlixana rolunu oynayır. Bəlkə də insanlar tam harmoniyanın hökm sürdüyü bir planetə getmək istərdi, ancaq bu planetin harada olduğunu hələlik heç kəs bilmir. Deyirlər ürəkdən arzulamağı bacaranda ona nail olmaq mümkündür”. Cəmiyyətin təbiətini və məğzini daha yaxşı anlamaq üçün ictimai həyatın iqtisadi, siyasi, mənəvi sahələrini araşdırmaq vacibdir. Bunları öyrənmədən cəmiyyətin tam və həqiqi təhlili qeyri-mümkündür. Cəmiyyət həyatının əsas sahələrindən biri iqtisadi sahədir, yəni cəmiyyətin iqtisadi həyatının mövcud olduğu məkandır. İctimai həyatın təbiətini daha dərindən anlamaq üçün biz cəmiyyətin bu və digər sahələrini hərtərəfli və əlaqəli şəkildə öyrənməliyik. Cəmiyyətin iqtisadi həyatının məğzinin fəlsəfi
nöqteyi-nəzərdən təhlili müasir dövrdə daha çox aktuallıq kəsb etmişdir. Belə hesab edirlər ki, K.Marks eəmiyyətin tarixində və həyatında iqtisadi amili hipertrofiya (həddindən artıq böyütmək) etmişdir, ancaq etiraf edək ki, o bu mövqeyində düzdür, çünki cəmiyyətin həyatında iqtisadiyyat mühüm yer oynayır. Hələ antik dövrdə Aristotel bunu göstərmiş və sonrakı dövrlərdə bir çox mütəfəkkirlər bu fikri təkrar etmişlər. Cəmiyyətin iqtisadi həyatının müxtəlif sahələri müvafiq iqtisadi elmlər tərəfindən öyrənilir. Ancaq bir sıra elə məsələlər var ki, sosial fəlsəfi ondan yan keçə bilməz. Bu, ilk növbədə, aşağıdakı məsələlərdir: bütövlükdə cəmiyyət və onun iqtisadi həyatı öz aralarında necə əlaqə yaradırlar və cəmiyyətin inkişafı ona necə təsir edir?, iqtisadi həyatın özünün və onun əsas təzahürlərinin inkişaf mənbəyi hansılardır?, onun obyektiv və subyektiv tərəflərinin
qarşılıqlı əlaqəsi necədir?, iqtisadi şüur özlüyündə necədir və cəmiyyətin iqtisadi həyatına necə təsir göstərir?, cəmiyyətdə mövcud olan iqtisadi münasibətlər və adamların iqtisadi marağı bir-biri ilə necə əlaqələnirlər?, müxtəlif ictimai qrupların, ayrı-ayrı adamların və cəmiyyətin iqtisadi maraqları bir-biri ilə necə qarşılıqlı təsirdə olur? kimi sualların öz fəlsəfi cavabına ehtiyacı var. Cəmiyyətin iqtisadi həyatına, onun inkişafına şüurlu, o cümlədən elmi təsirin mümkün olub-olmaması məsələsi də filosofları düşündürür. Cəmiyyətin iqtisadi həyatının təkamülü və iqtisadi islahatların qarşılıqlı münasibətləri, burada dövlətin rolu haqqında məsələlər izah etmədən keçinnək mümkün deyildir. Bu və bir çox digər problemlər yalnız iqtisadi deyil, həm də sosial-fəlsəfi xarakter daşıyır, bütöv ictimai sistem kimi cəmiyyətin mövcudluğunun əsasını təşkil edir. Cəmiyyətin əsasını müəyyən torpaq sahəsini çəpərləyib “bu mənə məxsusdur, heç kəs ona toxunmasın” deyən güclü kobud adamlar yox, bicliklə ələ keçirdiklərinin güclə alınacağından qorxan və buna görə də əhalinin əzilən təbəqəsini onun bu ədalətsizliyini müdafiə etməyə çağıran hiyləgər siyasətçilər yox, öz şəxsi mənafeyi naminə adamları əzaba, qulçuluğa, yoxsulluğa düçar edən şöhrətpərəstlər yox, məhz müdriklər qoymuşlar. Canlı orqanizm kimi cəmiyyət böhranlı günlərini, şıltaqlıq anlarını, inqilabları yaşayır. Öz həyatını dəyişdirə bilir, o doğulur, böyüyür, ölür, sağlamlıqdan xəstəliyə, xəstəlikdən sağlamlığa keçir, nəhayət bütün insanlar kimi onun da uşaqlıq, yeniyetməlik, ahılbq, qocalıq və ölümü var. Cəmiyyət öz yaşaması, inkişafı üçün həyatının iqtisadi sahəsi ilə daha çox bağlı olduğundan o daha ətraflı təhlil tələb edir.
188 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|