Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həyatın sonlu olub-olmaması məsələsinə
- Yerdə həyatın sonu haqqında məsələ
Hər bir həyatın sonu var və burada dərin məna əks olunur, çünki 0 , birincisi, yeni həyatın başlanğıcıdır, ikincisi zaman keçdikcə ona yol açır. Ayrıca orqanizmin həyatının sonsuz olaraq davam etməsi yeni formaların yaranması və seçilməsi imkanlarını, yəni onun təkmül yolu ilə inkişafını bağlayardı. Hər bir orqanizm fərdi və nadir olsa da, onun üzərində təcrübə keçinnək olar: onlar şəraitə uyğunlaşır, yaşayış mühitinə uyğunlaşaraq həyatını davam etdirə bilirlər. Orqanizmi həyatın özünün keçirdiyi orqanizmə bənzətmək olar: o saysız-hesabsız variasiyalar yaradır, bununla belə yaşayış mühitinin dəyişən şəriatinə daha yaxşı uyğunlaşmanı saxlayır və bölüşdürür. Bu variasiyaların əsas mənbəyi genlərin birləşməsidir ki, mayalanma vaxtı hər bir valideyndən yaranır (cinsi çoxalma vaxtı) və başlıcası, ən müxtəlif səbəblərin təsirindən irəli gələn mutasiya - genlərin dəyişməsidir (məlumdur ki, mutasiya radioaktivliyin səviyyəsinin yüksəlməsi və ya bir sıra kimyəvi birləşmələrin təsirindən yaranır). Ən əsas odur ki, mutasiya istiqamətlənməmiş xarakter daşıyır, yəni «adekvat uyğun dəyişiklik» adlanan dəyişikliyə aparmır, belə olsaydı onda mutasiya ətraf mühitə uyğunlaşmanın daşıyıcısına çevrilərdi. Bu mənada onları təsadüfi adlandırırlar. Mutasiyaların əksəriyyəti ziyanlıdır, ya ümumiyyətlə həyat qabiliyyətli orqanizmin inkişafını mühasirəyə alır, ya da mühitə az uyğunlaşan, eybəcər forma yaradır. Bununla belə mutasiyanm veridiyi materialdan bioloji təkamül seçmə yolu ilə yeni, mühitə daha çox uyğunlaşan və daha çox həyat qabiliyyəti olan orqanizm yaradır. Orqanizmin həyat qabiliyyəti nə qədər çox olarsa onun həyat qabiliyyətli nəsil qoymaq ehtimalı da bir 0 qədər yüksək olur, bu da genetik yolla möhkəmlənir. Belə ki, bir-birindən asılı olmayaraq təsadüfi 176 şəkildə fəali}^ət göstərən ən müxtəlif amillərin birləşməsi (uyğunlaşması) zəruri nəticə kimi yeni canlı forma yaradır. Canlı materiyanın daha çox xarakterik fərqləndirici xüsusiyyətinə, adətən, bizim təsəvvürlərimizin bütün imkanlarını keçən, həqiqətən onların mövcud olduğu saysı-hesabsız çox müxtəlif formalarını da aid edirlər. Sanki eanh aləmdə təbiət rənglərin bütün palitrasından (boya taxtası), çalarlardan, həndəsi fıqurlan və ölçülərin, səslər və iylərin ağlabatan və ağlabatmayan uyğunluğundan, orqanizmin müxtəlif növünün yaşaması üçün yararlı olan xarici aləmin sonsuz diapazonundan istifadə edir. Bu rəngarənglik yalnız insanın hissinə deyil, həm də onun ağlına mənəvi zövq verir, daim dəyişiklikdə olan müxtəlifliyin vəhdətini axtarmağa vadar edir. Canlının, müxtəlifliyinin nizama salınması və təsnif edilməsinə cəhd bioloji idrakın vadaredici (sövqedici) təkanlarından biridir. Müasir biologiya özü də bu müxtəlifliyə həyatın mövcudluğu və davam etməsi üçün zərurət kimi baxır.
yetirmək məqsədəuyğundur. Biosferanm, xüsusi ilə də onların təşkil olunduğu parçalanmış sistemlərin daxil olduğu mürəkkəb təşkilli sistemlər onları parçalayan xarici təsirə cavab olaraq öz-özünü müdafiə etmək, öz-özünü bərpa etmək xassəsinə malikdir. Lakin bu cür xassələr yalnız müəyyən, kifayət qədər məhdud həddə özünü göstərə bilər. Bu həddə çıxmaq dərin keyfiyyətli dəyişikliyə və ya hətta onun dağılmasına aparan selə bənzər dəyişiklik axınına gətirib çıxarır. Canlıya və ya bütövlükdə biosferaya bu cür xarici təsirin mənbəyi ən müxtəlif ola bilər - bu həm radiasiyanın səviyyəsinin onun təbii fonuna nisbətən kəskin artması, həm canlı orqanizmin təkamülünün uy
ğunlaşa bilmədiyi atmosfera, su anbarlarına və torpağa atılan maddələrin kimyəvi tərkibinin fəallığı - ola bilər. Buna görə də yalnız həyatın mütəşəkkilliyi onun özünü necə təşkil etməsi deyil, həm də biosferanm və ümumiyyətlə Yer üzərindəki həyatın kövrəklik (zəriflik) adlanan- ları nəzərə almaq zəruridir. İnsanların müasir nəsli ilk dəfə biosferaya elə bir təsir vasitəsi əldə etmişlər ki, bu biosfe- rada köklü, dönməz dəyişikliklə, hətta onun
mövcudluğunu hədələyən dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Bu vəziyyətin dərk edilməsi insanların dünyagörüşündə mühüm irəliləyişə, onların dəyərli təsir edilməsinə, öz fəaliyyətlərində hansı istiqamətlərə əsaslanmalarına təsir göstəmıəyə bilməz. Əvvəllər demişdik ki. Yerdəki həyatın zamanca başlanğıcı var, ayrı-ayrı orqanizmlərinin yaşaması məhduddur, sonludur. Bəs görəsən bizim planetdə həyat sonlu, yoxsa sonsuzdur? Bu suallar da əvvəllərdə, başlıca olaraq, həm dini, həm də dünyagörüşü - metodoloji əhəmiyyət kəsb edən «dünyanın sonu» haqqında daha ümumi sualın tərkib hissəsi kimi yaranmışdır. Keçmiş əsrdə həyatın sonu problemin aktuallığı «Kainatın istilik ölümü» haqqında hipotezlə həvəsləndirilmişdir. Ancaq bu cür perspektiv milyon illər uzadılmış imkan kimi müzakirə olunur, bununla belə insanın iradə və fəaliyyəti ilə heç bir əlaqə görülmürdü. Yerin hər hansı kosmik cismlə toqquşması nəticəsində dağılması imkanı da, ümumiyyətlə desək, sıfıra bərabərdir. Bu gün Yerdə həyatın sonu haqqında məsələ daha konkret məzmun və məna ilə doldurulmuşdur, insanlar istər düşünülmüş, istərsə də heç bir niyyətsiz həyatı məhv edən vasitələr hazırlamışlar, belə ki, həyatın saxlanılması son anda onların iradə və fəaliyyətlərindən asılıdır. Müasir bəşəriyyət elə bir vəziyyətdədir ki, həyatın sonlu və son
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|