Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 3,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
119 mulatın is-tismar şərtləri ilə müəyyən olunur. Bununla əla- qədar olaraq, iqtisadi göstəricilərin hesablanması ekspert komissiyaları tərəfindən aparılmalıdır ki, bunların da tər- kibinə bazarın konyukturasına sahib olan xarici ticarət təş- kilatlarının nümayəndələri daxil edilməlidir. Rəqabət qabiliyyətliyi səviyyəsinin kompleks qiy- mətləndirilməsi metodlarından biri qiymətləndirilən və ba- za məhsulunun keyfiyyətinin inteqral göstəricilərinin qarşı-qarşıya qoyulmasına əsaslanır. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, əgər məhsulun keyfiyyəti hər hansı bir anda onun xüsusiyyətlərinin özlü- yündə hətta müəyyən bir məcmunu təmsil edirsə, onda məhsulun rəqabət qabiliyyətliliyi, məsələn; satış şəraiti, tə- ləbat və təkliflər kimi müxtəlif xarici amillərin dəyişilməsi ilə əlaqədar olaraq, əhəmiyyətli surətdə dəyişilə bilər. Rəqabət qabiliyyətliyinin qiymətləndirilməsi lüzu- mu əksər hallarda hələ məhsul meydana çıxana kimi, yəni onun layihələndirilməsi və işlənib hazırlanması mərhələ- sində əmələ gəlir. İş burasındadır ki, rəqabət qabiliyyətli- yinin ən çox istifadə edilən göstəricilərindən biri kimi, is- tehlak (tələbat) və işlənib hazırlanma dövründə xərclərin səviyyəsinin 80%-dən artıq bir hissəsi məmulatın işlənib hazırlanmasının müxtəlif mərhələlərində nəzərdə tutulan xarakteristikalarından asılıdır. İşçi layihələndirmə və təcrübi nümunənin hazırlan- ması mərhələsində konstruktor həmin xərclərin ən çoxu 15% aşağı salınmasına təsir göstərə bilər, məmulatın isteh- salı başlandıqdan sonra isə həmin göstəricinin yalnız cə- misi 5% -ə qədər dəyişilməsinə nail olmaq mümkündür. Qiymətləndirilən məhsulun baza məhsulu ilə müqa- yisəsi nəticəsində aşağıdakı qərarlardan biri çıxarılır: 120 - məhsul yüksək (yaxud lazımi qədər yüksək) rəqabət qabilliyyətliyinə malikdir; - məhsulun rəqabət qabiliyyətliyi lazımi qədər deyil; - məhsul rəqabət qabiliyyətliyinə malik deyil. Qərara aparıcı rəqiblərin məhsulları ilə müqayisədə qiymətləndirilən məhsulun üstünlükləri və çatışmazlıqları barədə nəticələr və onun rəqabət qabiliyyətliyinin yüksəl- dilməsindən ötəri görülməli olan tədbirlər də əlavə olunur. Rəqabət qabiliyyətliyi səviyyəsinin (əmsalının) müəyyən- ləşdirilməsi üzrə bir çox müəlliflərin rəyi aşağıdakı kimi formalaşdırılır: (5.3) burada K - rəqabət qabiliyyətliyinin əmsalıdır; U, – müvafiq surətdə qiymətləndirilən və baza nümunələrinin xidmət müddəti ərzində keyfiyyətinin inteqral göstə- ricisidir; müvafiq surətdə qiymətləndirilən və ba- za nümunələrinin istismarından əldə edilən məcmu faydalı səmərədir; 3,3 - müvafiq surətdə qiymətləndirilən və ba- za nümunələrinin alınmasına və istismarına sərf edilən tam məsrəflərdir. Əgər keyfiyyət göstəriciləri və iqtisadi göstəricilər eyni bərabərdə olarsa, belə metod ədalətli hesab edilə bi- lər, lakin real həyatda belə fakt heç müşahidə olunmur. Buna görə də biz belə hesab edirik ki, rəqabət qabiliyyət- liyi əmsalının müəyyənləşdirilməsi zamanı malların rəqa- bət qabiliyyətliyinin müəyyənləşdirilməsin-dən ötəri gös- təricilərin ümumi yığımına (toplusuna) daxil olan hər bir göstəricinin sanballığı da nəzərə alınmalıdır. Malların rəqabət qabiliyyətliyinin aşağıdakı tərzdə müəyyən olunmasını təklif edirik. 121 Rəqabət qabiliyyətliyi ayrı-ayrılıqda keyfiyyətin sə- viyyəsi və iqtisadi göstəricilər üzrə müəyyənləşdirilir. Sonradan isə onların hər birinin ekspert metodu ilə müəyyən olunan sanballılıq əmsalı nəzərə alınmaqla, rəqa- bət qabiliyyətliyinin inteqral göstəricisi müəyyənləşdirilir: (5.4) burada K y - keyfiyyət səviyyəsinə görə qiymətlən- dirilən malın rəqabət qabiliyyətliyi əmsalıdır; , -qiy- mətləndirilən malın və baza nümunəsinin keyfiyyətinin sə- viyyəsidir; ( ) ( ) (5.5) burada K e - qiymətləndirilən malın iqtisadi göstərici- ləri üzrə rəqabət qabiliyyətliyi əmsalıdır; , qiymətlən- dirilən malın və baza nümunəsinin alınması (qiymət, nəq- liyyat xərcləri, gömrük rüsumu və i.a.) və istismarı (təmiri, profilaktikası və i.a.) ilə bağlı xərclərdir; , -qiymət- ləndirilən malın və baza nümunəsinin alınması (ehtiyat hissələri, malların daşınması və i.a.)və istismarı (təmiri və xidmət göstərilməsi, mənəvi itki (zərər) və i.a.) ilə bağlı pulsuz xidmətlərin məbləğidir. M y və M e sanballılıq əmsalları nəzərə alınmaqla rə- qabətqabiliyyətliyinin inteqral əmsalı aşağıdakı düstur üz- rə müəyyənləşdirilir: (5.6) Əgər K>1 -dirsə, onda məhsul rəqabət qabiliyyətli- dir. Nəzərə almaq lazımdır ki, orta hesabla sosial təyinatı- na görə eyni əhəmiyyətli, bərabər qiymətli mallar müqayi- sə edilməlidir. Yüklə 3,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|