Dərslik (I hissə)

 

159 

        II  addım:  Əgər  Ģagirdlər  bu  üsulla  ilk  dəfə  rastlaĢırsa, 

onda  əvvəlcə  bu  üsulun  necə  tətbiq  olunduğunu  müəllim  öz 

nümunəsi ilə  göstərməlidir. 

1.Bir abzas Ģagirdlərə oxuynur və onun məzmunu ümu-

miləĢdirilir.  Bu  həmin  tapĢırığın  yerinə  yetirilməsi  qaydala-

rından  biridir.  ÜmumiləĢdirmənin  nə  olduğunu  izah  edin: 

ümumiləĢdirmə  mətnin  özündən  qısa  olmaqla  onun  bütün 

əsas ideyalarını özündə əks etdirir.  

 

2.Mətnə aid iki sual verilir, Ģagirdlərdən həmin suallara 

cavab vermələri xahiĢ edilir. Bunu həmin tapĢırığı icra etmə-

nin ikinci qaydası olduğu Ģagirdlərin diqqətinə  çatdıırılır.  

III  addım:  ġagirdlər  cütlərlə  birləĢdirilir.  ġagirdlərdən 

biri  ilk  abzası  (ya  da  iĢarələnmiĢ  hissəni)  oxuyur  və  ümu-

miləĢdirir. Hər bir Ģagirdin bunu etməsi üçün onlara kifayət 

qədər  vaxt  verilir.  Bundan  sonra  bəzi  Ģagirdlərin  öz  ümu-

miləĢdirmələrini  siniflə  paylaĢması  təĢkil  oluna  bilər.  Lazım 

gələrsə,  müəllim  Ģərh  verir.  Sonra  digər  cütə  abzasla  bağlı 

suallar  verməsi  təklif  olunur.  ġagirdlər  bunu  etdikdən  sonra 

tapĢırığın  anlaĢılıb-anlaĢılmadığını  yoxlamaq  üçün  Ģagird-

lərdən bir neçəsinin suallarını siniflə paylaĢması xahiĢ edilir. 

IV  addım:  ġagirdlər  bu  üsulun  tətbiqini  anladıqdan 

sonra cütlərdən abzasları oxumağı, ümumiləĢdirməyi və sual-

lar verməyə davam etmələri xahiĢ edilir. Hər bir abzası bitir-

dikdən sonra onlara rollarını dəyiĢməli olduğu xatırlanır. 

 Cütlükdə  oxuma-cütlükdə  ümumiləĢdirmə  Ģagirdləri 

çətin mətnləri diqqətlə oxumağa sövq edir. 

Dəyər xətti. Dəyər xətti iĢ birliyinə əsaslanan bir öyrən-

mə fəaliyyətidir. ġagirdlərin fərqli fikirlərə malik olması, ox-

Ģar  fikirləri  isə  fərqli  mənimsəmələri  mövzuların  öyrənilmə-

sində  istifadə  olunur.  Fikir  ayrılıqlarının  və  ortaq  fikirlərin 

olduğunu  qəbul  etmək  və  buna  hörmətlə  yanaĢmaq  mühüm 

insani keyfiyyət kimi  dəyərləndirilir. Dəyər xətti Ģagirdin bir 

məsələ  haqqında  ətraflı  düĢünmək,  bu  məsələ  ilə  bağlı  öz 

fikirlərini  müəyyən  etmək  və  ya  formalaĢdırmaq,  hər  kəsin 

fərqli  fikirlərə  sahib  ola  biləcəyini  qəbul  etmək  və  müəyyən 

---

 

160 

bir  məsələdə  sahib  olduğu  baxıĢları  sübut  etməsini  təmin 

etmək məqsədi daĢıyır. ĠĢin gediĢi: 

Müəllim  bütün  sinfə  bir  sual  verir.  Bu  elə  bir  sual  ol-

malıdır ki, inamla ―hə‖ cavabından, inamla ―yox‖ cavabına-

dək müxtəlif rəylər söyləməyə imkan verir. Məsələn, sual belə 

ola bilər:-Ətraf mühitin qorunması mühümdür, yoxsa insan-

ların zəruri ehtiyaclarını ödəmək? 

II.Hər  bir  Ģagird  bu  sual  üzərində  müstəqil  düĢünüb 

cavabını yaza bilər. 

III.Müəllim  və  Ģagirdlərdən  biri  sinfin  diaqonal  boyu 

künclərində dayanırlar. Mövzu haqqında bir-birinin tam əksi 

olan iki-üç fikir söyləyirlər. 

IV.ġagirdlərdən  bu  əks  fikirlərin  əmələ  gətirdiyi  xəyali 

xətt üzərində öz fikirlərini əks etdirən bir nöqtədə durmaları 

xahiĢ edilir. 

V addım: Müəllim Ģagirdlərin öz fikirlərini bölüĢdükləri 

Ģəxslərlə bir yerdə durduqlarından əmin olmaları üçün onlara 

öz  fikirlərini  yaxınlıqdakı  digər  Ģagirdlərlə  müzakirə  etmə-

lərini  söyləyir.  Əgər  fikirlərini  paylaĢdıqları  Ģəxslər  arasında 

deyillərsə,  onların  fikirlərini  əks  etdirən  tərəfə  doğru  yer 

dəyiĢmələrini xahiĢ edir. 

VI  addım:  ġagirdlər  (artıq  yeni  yerdə)  öz  cavablarını 

onlardan  hər  iki  tərəfdə  dayanan  Ģagirdlərlə  müzakirə  et-

məkdə davam edə bilərlər. 

VII addım: Müəllim hər qrupdan mövzu ilə bağlı həmin 

qrupun fikirlərini ifadə edəcək bir Ģagird seçir. Digər qrupla-

rın ortaya qoyduğu fikirləri dinlədikdən sonra fikrini dəyiĢən 

Ģagird yerini də dəyiĢməlidir. 

Dəyər  xətti  Ģagirdlər  üçün  əyləncəli  bir  tapĢırıqdır. 

Çünki fikirlərini paylaĢarkən sinifdə gəziĢmək xoĢlarına gəlir. 

Problem sualla bağlı ―mövqe tutmaq‖ və ―öz mövqeyini də-

yiĢmək‖ nə demək olduğunu fiziki olaraq nümayiĢ etdirmək 

onlar üçün maraqlıdır. 

Nə?  Nə  deməkdir?  Nə  etməliyik?  Bu,  ədəbi-bədii  və  ya 

informativ  mətnlərdən  alınan  fikirlərin  iĢlənilməsi  üsuludur. 

---

 

161 

Çox  vaxt  Ģagirdlər  məktəbdə  əldə  etdikləri  biliklərin  real 

həyatdan  çox  uzaq  olmasından  Ģikayət  edirlər.  Nə?  Nə 

deməkdir?  Nə  etməliyik?  Metodunun  məqsədi    Ģagirdlərə 

məktəbdə öyrəndikləri ideyalarla real həyatdakı fəaliyyətləri 

arasında  qarĢılıqlı  əlaqəni  tapmağa  kömək  etməkdən  iba-

rətdir.  Bu  metodun  köməyi  ilə  Ģagirdlər  mətndəki  əsas  ide-

yaları  tapmağı,  onların  praktik  nəticələri  haqqında  düĢün-

məyi, eləcə də bu ideyalar əsasında hansı iĢlər görməyi öyrə-

nirlər. Mövzu Ģagirdlərə təqdim olunur (oxu və ya mühazirə 

vasitəsilə)  və  müzakirə  edilir.  Deməli,  Ģagirdlərdə  mövzu  ilə 

bağlı  artıq  ümumi  təsəvvürlər  vardır.  Müəllim  Ģagirdlərin 

əldə  etdikləri  fikirlərin  (ideyaların)  əsasında  nələr  edə 

biləcəklərinə sinfin qərar verəcəyini söyləyir.Müəllim lövhədə 

belə bir cədvəl çəkir: 

             Nə? 

       Nə deməkdir? 

Nə etməliyik? 

 

 

 

 

Nə? Müəllim Ģagirdlərdən xahiĢ edir ki, təqdim olunan 

mövzu ilə bağlı ortaya çıxan fikirlər içərisində daha mühüm 

hesab  etdiklərini  Nə?  baĢlıqlı  sütuna  yazsınlar.  Müəllim 

Ģagirdlərdən  həmin  fikirlərin  niyə  mühüm  olduğunu 

düĢünmələrini istəyir: ―Bu fikirlər niyə əsasdır? Bu faktlar və 

ya  fikirlər  insanların  həyatında  nə  kimi  əhəmiyyət  daĢıyır‖? 

Müəyyən müzakirədən sonra müəllim mühüm məqamları Nə 

deməkdir? sütununa yazır. 

Nə  etməliyik?  Müəllim  Ģagirdlərdən  müzakirə  etdikləri 

mövzu və ya problemlə bağlı nələr edəcəklərini soruĢur. ġa-

girdlərin  bu  problemi  araĢdırmaları  üçün  onların  nə  edə 

biləcəkləri istiqamətində əqli hücum etmələrini istəyir. 

Məsələn,  əgər  ətraf  mühitin  çirklənməsi  problemi  mü-

zakirə edilir:  

Ayrı-ayrı  Ģagirdlər  nə  edə  bilərlər?  (Şagirdlər  öz  öhdə-

lərinə  götürdükləri  küçələri  zibilləməməklə  bağlı    razılaĢma 

imzalaya bilərlər). 

---