Dərslik (I hissə)

 

162 

ġagird  qrupları  nə  edə  bilərlər?  (Kiçik  Ģagird  qrupları 

məktəbdə və məhəllərində insanları küçələrə zibil atmamağa 

çağıran afiĢalar hazırlaya bilərlər). 

Bütün  sinfin  birlikdə  yerinə  yetirə  biləcəyi  iĢlər?  (Bütün 

sinif  Ģənbə  günləri  bir  parkda  və  ya  baĢqa  ictimai  yerlərdə 

təmizlik iĢləri apara bilər). 

Çox  zaman  optimal  həll  ayrı-ayrı  Ģagirdlərin  hansısa 

Ģəkildə öz davranıĢlarını dəyiĢmələri üçün qərar qəbul etmə-

lərinə  səbəb  olur.  Ancaq  aĢkara  çıxan  problemlə  planlaĢ-

dırılan  hərəkətlər  arasında  dəqiq  əlaqə  yaratmaq  üçün 

vaxtaĢırı  sinifdə  müzakirələr  aparılmasını  tələb  edən  qrup 

layihələrini  həyata  keçirmək  lazımdır.  Eyni  zamanda  bu 

fəaliyyəti  tamamladıqdan  sonra  da  Nə?  Nə  deməkdir?  Nə 

etməliyik? cədvəlinin sinifdə asılı qalmasını təmin etmək, Ģa-

girdlərin  cavablandırdıqları  suallar  və  bu  araĢdırmada  öz-

lərinin bəyəndikləri davranıĢ və hərəkətlər arasında əlaqələri 

onlara xatırlatmaq üçün faydalıdır. 

 

Ġnteraktiv metodların tətbiqində motivasiyanın  

yaradılması və iĢ formaları 

 

Ġnteraktiv  metodlarla  keçirilən  dərs  bir  neçə  mərhələdən 

ibarətdir. Onlar aĢağıdakılardır:  

1.Sinfin  fəallaĢdırılması.  (Bu  zaman  müəllim  müxtəlif 

oyunlardan istifadə edərək sinfi fəallaĢdırır). 

2.Motivasiya  (Problemin  qoyuluĢu,    fərziyyələrin  irəli 

sürülməsi, tədqiqat sualının verilməsi). 

3.Tədqiqatın aparılması (Fərziyyələri və tədqiqat sualına 

cavabı yoxlamaq üçün faktorların axtarılması). 

4.Ġnformasıya  mübadiləsi  (Ġnformasiyanın  və  Ģəxsi 

tədqiqatların təqdimatı). 

5.Ġnformasiyanın  müzakirəsi  (Ġnformasiya  müzakirəsi, 

müxtəlif faktlar arasında əlaqənin tapılması, onların təsnifatı).  

---

 

163 

6.

 

ÜmumiləĢdirmə  və  nəticə  (ÜmumiləĢdirmənin  tərifi 

və  onun  fərziyyələrlə  müqayisəsi,  onların  təsdiq  və  ya  təkzib 

edilməsi haqqında nəticə, tədqiqat sualına cavab). 

7.

 

Yaradıcı  tətbiqetmə  (Faktiki  vəzifələrin  həlli  üçün 

Ģəraitdə tətbiqetmə). 

8.

 

Qiymətləndirmə  və  ya  refleksiya  (ġəxsi  fəaliyyətin 

inikası və qiymətləndirilməsi; istənilən mərhələdə keçirilə bilər). 

Qeyd  edilən  dərs  mərhələlərinin  baĢlanğıcı  olan  motiva-

siya mərhələsi yeni dərsin qurulmasında çox mühüm əhəmiyyət 

kəsb  edir.  Məlum  olduğu  kimi  hər  bir  tədqiqatı  baĢlayarkən 

problemi ortaya gətirmək lazımdır. Əsl problem həmiĢə çoxsaylı 

fərziyyələr,  ehtimallar  doğurur  və  bunları  yoxlamaq  üçün  ilk 

növbədə tədqiqat sualı formalaĢdırılmalıdır. Məhz tədqiqat sualı 

yeni bilgilərin kəĢfinə aparan bələdçi, “yolgöstərən ulduz” rolu-

nu  oynayır.  Fəal  təlimin  1-ci  mexanizminə  əsasən  məhz  prob-

lemin olması idrak fəallığının yaranmasının baĢlıca addımı olur.  

Bəs  nə  üçün  biz  dərsin  bu  mərhələsini  məhz  motivasiya 

adlandırırıq?  

Psixoloji  amil  kimi  motivasiya  hər  hansı  fəaliyyətin 

mexanizmini iĢə salan sövqedici qüvvədir. Fəal dərsdə təfək-

kür prosesini iĢləməyə sövq edən və Ģagirdlərin idrak fəallığını 

artıran  motivasiya  qismində  ortaya  gətirilmiĢ  problem  və  onun 

həlli tələbatı çıxıĢ edir. Bu prosesin ən mühüm nailiyyətlərindən 

biri  düĢünmə  qabiliyyətinin  sərbəstliyi  və  müstəqilliyidir:  uĢaq 

öz fikrini "Zənnimcə…" , "Mən belə gəlir ki,…", "Mən belə he-

sab edirəm ki,…" sözlərindən istifadə etməklə ifadə edir.  

Dərsin  yüksək  səviyyədə  qurulması  motivasiyanın  necə 

qoyulmasından asılıdır. Motivasiya mərhələsində müəllim tədqi-

qat  sualına  giriĢ  etmək  üçün  müxtəlif  yollardan  istifadə  edir. 

Ona  görə  də  müəllim  tədqiqata  baĢlamazdan  əvvəl  Ģagirdlərin 

idraki  fəallığını  artırmaq,  onların  öz  bilikləri  əsasında  özləri 

tərəfindən  tədqiqat  sualının  tapılması  üçün  motivasiyadan  isti-

fadə  edir.  Motivasiya  üçün  istifadə  olunan  materiallar  öz  tərti-

batı,  qeyri-adiliyi,  gözlənilməzliyi  ilə  Ģagirdlərin  diqqətini  cəlb 

etməli və onların təfəkkürünün inkiĢafına yönəlməlidir.  

---

 

164 

Ümumiyyətlə, motivasiya yaradılarkən nəzərə alınan amil-

ləri aĢağıdakı kimi sistemləĢdirmək olar: 



 

Material  qeyri-adiliyi  ilə  fərqlənməli,  Ģagirdi  düĢün-

məyə  məcbur  etməli,  müstəqil  təfəkkürü  inkiĢaf  etdirməyə  yö-

nəlməlidir. 



 

Materialın  təqdimetmə  üsulları  və  formaları  Ģagirdləri 

fəaliyyətə və tədqiqata həvəsləndirməlidir. 



 

Fərziyyələri yoxlamaq təqdimat aparmaq imkanı veril-

məlidir. 



 

Yaradıcılığa maksimum imkan yaradılmalıdır. 



 

Müəllim  düzgün  yönəldici  suallar  verməli,  cavabları 

dəstəkləməli və istiqamətləndirməlidir. 

Bu  amillər  nəzərə  alınarsa,  motivasiya  dərsin  yüksək  sə-

viyyədə qurulmasında əsas göstərici funksiyasını yerinə yetirmiĢ 

olar.  Çünki  motivasiyada  problem  axtarılır  və  tapılır  ki,  onun 

həlli  üçün  yollar  əvvəlcədən  qeyd  edilə  bilsin.  Əgər  problemin 

nə olduğu tapılmazsa, məsələ həll edilməmiĢ qala bilər. 

Motivasiyanı müxtəlif yollarla yaratmaq olar. Onlar əsasən 

aĢağıdakılardır: 

1)  Rəmzi  materialın  Ģərhi.  Rəmzi  material  foto,  plakat, 

simvol,  bədii  əsərdən  bir  parça,  tapmaca,  melodiya  və  s.  ola 

bilər. Müəllim materialı  nümayiĢ  və  təqdim edərkən sinfə  “  Bu 

nəyi bildirir?”, “ Bu material hansı mənanı ifadə edir?”, “ Bunu 

necə  izah  edə  bilərsiniz?”  və  s.  kimi  suallarla  müraciət  edir. 

Məsələn,  ümummilli  liderimiz  Heydər  Əliyev  haqqında  keçi-

rilən mövzuda motivasiyanı aĢağıdakı kimi yaratmaq olar: 

Burada dairənin  üzəri örtülür, onun altında isə liderimizin 

fotosu  gizlədilir.  UĢaqların  fərziyyələri  öyrənildikdən  sonra 

fərziyyələrin düzgünlüyünü yoxlamaq üçün dairənin üzəri açılır. 

2) Sual verməyə həvəsləndirmə. Burada müəllim Ģagirdləri 

sual verməyə həvəsləndirərək müstəqil düĢünməyə alıĢdırır. Be-

lə suallar təfəkkür prosesini aktivləĢdirməyə yönəlir və onların 3 

növü var: 



 

“... haqqında biz nəyi bilirik və nəyi bilmirik? ... haq-

qında daha nələri bilmək istərdik?” Sual verdikdən sonra müəl-

---