Dokąd zmierza geotektonika
Yüklə 349,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
13
osadowych oraz polami law bazaltowych. W celu wyjaśnienia zjawisk magmatyzmu i deformacji wewnątrz platform, z dala od jakichkolwiek granic płyt litosfery, opracowano koncepcję tzw. plam gorąca i pióropuszy płaszcza. Według tej hipotezy w górnym płaszczu Ziemi istnieją, niezależne w stosunku do ruchu płyt, stałe punkty anomalnie rozgrzane, z których podnoszą się ku górze ciepłe masy astenosferyczne oddziałujące od dołu na litosferę. Wywołują one wewnątrzpłytowe anomalie termiczne (plamy gorąca) oraz związane z nimi procesy magmowe i tektoniczne.
Tę samą koncepcję zastosowano także do interpretacji wulkanizmu na dnach oceanów pojawiającego się z dala od aktywnych granic płyt. Jest to więc wyraźne odstępstwo od zasady wiążącej wszelkie zjawiska tektoniczne i magmowe z różnego rodzaju granicami płyt litosfery. Badania paleomagnetyczne skał pokryw osadowo-wulkanicznych zalegających na platformach wykazały periodyczność we wzajemnych przemieszczeniach poziomych platform, co więcej — okazało, się, że okresom zmian ich położenia odpowiadają okresy wzmożonych de- formacji fałdowych w przyległych geosynklinach, a równocześnie intensyfikacja procesu tworzenia się rowów ryftowych na samych platformach. Inne badania, a mianowicie globalna analiza powierzchni płytkich mórz epikontynentalnych w różnych okresach geologicznych, wy- kazała stopniowe zmniejszanie się ich obszaru w miarę rozrastania się oceanów (Ryc. 8). Wszystkie te fakty są słabo tłumaczone przez tektonikę płyt, która problemowi platform w ogóle poświęca mało uwagi. Kolejne trudności przynoszą ze sobą próby rekonstrukcji Pangei na Ziemi o współczesnych rozmiarach. Tak jak nie stanowi większego problemu złożenie ze sobą obu Ameryk, Afryki i północnej Europy, a także Australii, Antarktydy i Indii (Dekanu), na co istnieją dowody paleomagnetyczne, geologiczne i inne, tak o wiele trudniejsze jest logiczne wyjaśnienie wzajemnej pozycji kontynentów Gondwany względem lądu azjatyckiego (Ryc. 9).
od Eurazji oraz obecność Panoceanu obejmującego całą półkulę .(niewidoczną na rysunku)
Szczególnie jaskrawy jest przykład Półwyspu Indyjskiego, którego lokalizacja między wschodnią Afryką a Australią, wynikająca z danych paleomagnetycznych, kontynuacji stref tektoniczno-facjalnych i orogenicznych, jest oddalona w rekonstrukcjach Pangei o kilka tysięcy kilometrów od obecnego położenia u południowych wybrzeży Eurazji. Tymczasem wiele danych paleogeograficznych i paleobiologicznych sugeruje bliskie sąsiedztwo Indii w czasie całej ewolucji południowoazjatyckiej geosynkliny Tetydy. Do podobnych wyników, lecz dotyczących wschodnich wybrzeży Azji i zachodnich Ameryki Północnej, doszli badacze zajmujący się paleogeograficznymi powiązaniami tych kontynentów. Jeszcze w permie ta część kontynentu północnoamerykańskiego, która leży na zachód od geosynkliny Kordylierów wykazywała wyraźne powiązania z platformą chińską i niektórymi innymi fragmentami Azji. Jeśli zdamy sobie sprawę z tego, iż w tym samym czasie nie istniał Atlantyk, to wyjaśnienie tego problemu z punktu widzenia tektoniki płyt wymaga przyjęcia, że cała ogromna przestrzeń oceaniczna odpowiadająca obecnej szerokości Atlantyku i Pacyfiku była zawarta w obrębie geosynkliny Kordylierów. A na takie rozwiązanie nie pozwalają z kolei dane o powiązaniach paleobiologicznych. Szczegółowe badania poszczególnych systemów fałdowych, w miarę narastania wiedzy o ich strukturze i ewolucja, stawiają przed każdą teorią geotektoniczną wzrastające wymagania. Nie inaczej jest w wypadku interpretacji tektoniczno-płytowych. Dobrym przykładem jest łańcuch
14
Alpidów Europy przebiegający charakterystycznymi pętlowatymi łukami od Atlasu w Afryce przez Sierra Mądre w Hiszpanii, Alpy, łuk Karpat, Dynarydy i Bałkany ku Azji Mniejszej. Tak skomplikowany przebieg wiązek fałdów i nasunięć trudno jest wyjaśnić przyjmowaną przez mobilistów kolizją płyty afrykańskiej z przedpolem Alpidów w Europie i Azji przy równoczesnej lewostronnej rotacji Afryki. Wprowadzono więc modyfikacje zasadniczego schematu tłumacząc zawiłość ułożenia struktur bądź obecnością szeregu drobnych mikropłyt ulegających przesunięciom i rotacjom między zwierającymi się płytami kontynentalnymi, bądź też kolizją nierównych, pełnych palczastych wyrostków, krawędzi dwóch płyt. Próbowano też łączyć koncepcję kolizji Afryki i Europy z wtórnymi względem niej diapirami płaszcza, które miały decydować o powstaniu łuków fałdowych o skierowanej na zewnątrz wergencji struktur fałdowych i nasunięć (np. Karpaty). Wszystkie te modyfikacje napotykają jednak na dodatkową trudność w postaci młodego wieku i wyraźnie tensyjnego charakteru basenu Morza Ś ródziemnego. Stanowi ono rozległe zapadlisko o skorupie w większości typu oceanicznego wieku trzeciorzędowego, utworzone w strefie, w której zachodzić ma nadal, zgodnie z modelem tektoniczno-płytowym, regionalny nacisk Afryki na południową część Europy. Taka równoczesność rozwoju struktur kompresyjnych i tensyjnych stanowi cechę bardzo wielu górotworów różnego wieku. Związek magmatyzmu, zjawiska generalnie tensyjnego, z okresami deformacji fałdowych jest tego jaskrawym przykładem. Tektonika płyt litosfery, aby wyjaśnić takie zjawiska, sięga po koncepcję diapirów płaszcza i tektoniki pionowej, adaptując je z programu stabilistycznego. W ścisłym związku z procesem subdukcji, ponad zanurzającą się oceaniczną płytą litosfery rozwijają się, jej zdaniem, podnoszące się ku górze diapiry płaszcza złożone z rozgrzanych, lekkich mas skalnych. Oddziałują one na skorupę poza strefami subdukcji wywołując jej rozciąganie, zmniejszanie grubości, a także zjawiska magmowe, w tym intensywny wulkanizm. Odpowiedzialne są one także za powstawanie tzw. basenów załukowych (np. Morze Japońskie, Ochockie, Wschodniochińskie) i wewnętrznych (np. Basen Pannoński). Cała gama podobnych zjawisk jest dziś wyjaśniana przez różne modyfikacje tektoniki płyt litosfery, na przykład hipotezę rozwarstwiania litosfery lub przez koncepcję korozji litosfery i skorupy ziemskiej przez penetrującą od dołu substancję astenosferyczną. Skomplikowana historia geologiczna kontynentów, jej złożony charakter, długotrwałość, rozmaitość stylów deformacji — wszystkie te czynniki wymuszają na teorii tektoniki płyt litosfery stałe mnożenie nowych modeli tektoniczno-płytowych, które coraz bardziej odbiegają od modelu początkowego. A co odkryto na dnie oceanów? Do niedawna jeszcze wydawało się, iż tektonika płyt, nieodrodna córka geologii den oceanów, będzie mogła zawsze powołać się na dokonywane tam obserwacje. A jednak także i tutaj napływ nowych danych zmusza ją do coraz intensywniejszych poszukiwań nowych modeli interpretacyjnych. Pierwsze trudności pojawiają się już przy rozpatrywaniu przebiegu procesu rozprzestrzeniania się den oceanicznych wzdłuż globalnego systemu grzbietów śródoceanicznych. Nie wszędzie bowiem rozrastaniu się litosfery odpowiada jej pochłanianie, nawet w układzie proponowanym przez rzeczników teorii tektoniki płyt. Rzut oka na jakąkolwiek mapę wyraźnie uwidocznia brak kompensacji „spreadingu" wokół Afryki i Antarktydy. Oba te kontynenty, mimo iż otoczone grzbietami śródoceanicznymi, nie mają odpowiadających im stref subdukcji litosfery. Co więcej, wnętrze Afryki jest pęknięte i obecnie powoli rozsuwane wzdłuż systemu wielkich rowów wschodnioafrykańskich. Aby wyjaśnić to zjawisko tektonika płyt zmuszona była przyjąć, iż grzbiety śródoceaniczne otaczające te kontynenty ulegają stałemu odsuwaniu się od nich (tzw. relokacja ryftów), aby w ten sposób zrekompensować narastanie nowej litosfery oceanicznej. Pogląd ten nie pozostaje bez dalszych następstw. Skoro grzbiety i ryfty mogą ulegać przemieszczeniom, nie mogą zatem odpowiadać wznoszącym się gałęziom stałej sieci prądów konwekcyjnych w górnym płaszczu Ziemi. Tym samym tektonika płyt zmuszona jest przyznać, że rozmieszczenie rozbieżnych granic płyt nie jest regulowane przez system konwekcyjny, lecz raczej przez wzajemne oddziaływania płyt. Nie koniec na tym. Niewytłumaczalny z punktu widzenia nowej tektoniki globalnej jest fakt, Yüklə 349,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|