57
Beləliklə qeyd edə bilərik ki, tərəqqipərvər bəşər
qüvvələri elə bir ümumi məxrəcə gəlməlidirlər ki, yer üzərində
əmin-amanlıq olsun,bütün iqtisadi, təbii-mineral və əmək
resursları ümumi bir amala, ağıla, xəstəliyin, yoxsulluğun və s.
qarşısını ala biləcək sahələrə istiqamətləndirilsin, insanların
maddi-
rifah halı yaxşılaşdırılsın,ekologiyanın pisləşməsi
təhlükəsi aradan qaldırılsın, bütün istehsal sahələri, o cümlədən
kənd təsərrüfatı istehsalı mülki istehsala çevrilsin.
58
II Bölmə
Qərbi Avropa dünya iqtisadiyyatında.
Avropanın müharibədən sonrakı iqtisadi inkişafının
ilkin mövqeyi.
II dünya müharibəsindən sonra dünya
iqtisadiyyatında ABŞ aparıcı yer tuturdu.Avropa ölkələrinin
iqtisadiyyatı tamamilə dağılmışdır. Dünya dövləti statusuna
uyğun olaraq ABŞ bu illərdə yeni dünya quruculuğunun
ümumi sisteminin işlənib hazırlanmasına başladı.Bu sistem
ənənəvi liberal prinsiplərə əsaslanırdı.
İqtisadi planda yeni dünya quruluşunun əsasını maliyyə
və ticarət sahəsində razılaşmalar təşkil edirdi.Maliyyə
sahəsində müharibədən sonrakı yeni dünya valyuta sisteminin
əsası 1944-cü ildə Bretton-Vuds şəhərində keçirilən beynəlxalq
konfransda qoyuldu.Bu sistemin prinsipləri aşağıdakılardan
ibarətdir:
1.
Beynəlxalq valyuta münasibətlərinin yaradılmış
mexanizmini qızıl valyuta standartı təmsil edir,lakin
özünəməxsus formada qızıldan başqa daha iki
valyuta rəsmi valyuta rezervlərinin tərkibinə daxil
edildi. Bu BVF üzv ölkələrinin “qızıl payı”və ya
başqa sözlə BVF-nin rezerf payıdır.
59
2.
Milli valyutaların qızıla mütənasibliyi (uyğunluğu)
qeyd olunmuş qızıl paritetləri ilə bağlı idi. Qızılın
dünya valyutası ilə rabitəsi dolların köməyi ilə
həyata keçirildi ki, dollar faktiki olaraq əsas dünya
valyutası idi.
3.
Qızılın nisbətən ucuz dollarlı qiymətinin
saxlanılması planlaşdırıldı (1 treiça unçiya qızıl= 35
dollar)
II dünya müharibəsindən sonra ABŞ beynəlxalq ticarət
təşkilatının yaradılması məqsədilə beynəlxalq konfrans təşkil
etdi. Bu konfransda dünya iqtisadiyyatının yeni liberal
prinsiplərinin hazırlanmasını irəli sürdü. Konfrans 1947-ci ildə
başladı.1946-cı ildə Cenevrədə 23 dövlətin iştirakı ilə gömrük
tarifləri barəsində danışıqlar aparıldı. İkitərəfli ticarət
razılaşması imzalandı ki, gömrük haqqlarının kifayət qədər
azaldılması məsələsi nəzərdən keçirildi. BMT-nin iqtisadi və
sosial şurası Cenevrə görüşünün sənədlərinin nəticələrini vahid
sənəddə birləşdirilməyi təşkil etdi. Beləcə tarif-ticarət haqqında
baş razılaşma (QATT) meydana çıxdı.
Avropanın yenidən dirçəldirilməsi prosesində “Marşal
Planı” əhəmiyyətli yer tutur. Bir neçə kəlmə bu planın
yaradılması haqqında qeyd edək. Almaniya və Yaponiyanın
məğlub olunması Avropada keçmiş SSRİ-nin güclənməsinə
60
səbəb oldu. ABŞ anladı ki, bu cür davam etsə onların
müstəmləkəçilik mövqeyi təhlükə altında qalar. Belə reaksiya
hiss olınmadan Doktorina Qrumena formasını aldı ki, bu da
soyuq müharibınin əsasını qoydu.
Əvvəlcə ABŞ Avropa ölkələrinə qısa müddətli kreditlər
verməyilə Avropanın iqtisadi intibahı problemini həll etmək
istədi. Lakin bu bir səmərə vermədi.Odur ki, yeni ideya
meydana çıxdı. Marşal planı 4 ilə hesablanmışdır.Bu ildə
istehsalın həcminin artırılması və ilk növbədə metallurgiya və
energetika
sahələrində
yüksəliş
nəzərdə
tutulurdu;
infrastrukturun modernləşdirilməsi, kənd təsərrüfatı və
səviyyənin modelləşdirilməsi;maliyyə və pul sabitliyinə nail
olmaq. Avropa ölkələrinin xidmətində maliyyə yardımları ilə
yanaşı Amerikan iqtisadi təcrübəsi və peşəkar ekspertlərin
təcrübəsi geniş rol oynayırdı.
Marşal planına görə iqtisadi yardım bütün Avropa
ölkələrinə, o cümlədən keçmiş SSRİ-yə də də təklif olundu.
Lakin keçmiş SSRİ və Şərqi Avropa ölkələri bu köməkdən
imtina etdilər. Avropanın 16 ölkəsi 1947-ci ildə Paris
konfransında Avropanın iqtisadi cəhətdən bərpası komitəsinin
təşkili məqsədilə və Paris konvensiyasına hazırlıq məqsədilə
müsb
ət cavab verdilər. Beləcə Avropa İqtisadi əməkdaşlıq
təşkilatı yaradıldı (yəni ümumi bazar ölkələri). Bu təşkilat
61
Avropanın bərpası proqramını hazırladı və onun
reallaşdırılmasına nəzarət etdi.
Marşal planının I-ci mərhələsinin (1947-1949) nəticələri
əhəmiyyətli oldu. Sənaye istehsalının həcmi 30% artdı, əmək
məhsuldarlığı müharibə ərəfəsində olan səviyyəni ötərək 10%-
ə çatdı. II-ci mərhələdə (1949-1951) Avropa ticarətinin
liberallaşdırılmasına diqqət artırıldı və Avropa daxili
əməkdaşlara səylər gücləndirildi.
Marşal planının ikinci mərhələsində amerkan yardımının
tədricən ixtisar edilməsi nəzərdə tutulurdu. Lakin, yardım
davam etdirilirdi. Dövlət Departamentində Avropanın iqtisadi
vəziyyəti nəzərdən keçirilirdi. Marşal planının gedişində Şərq
və Qərb dövlətləri arasında qarşıdurma gücləndirildi. Beləliklə,
müharibədən sonrakı illərdə Avropada vahid iqtisadi və siyasi
güclü Avropanın formallaşdırılması üçün bütün zərurı şərait
yaradıldı.Bu isə kifayət qədər qısa zaman kəsiyində Avropanın
iqtisadi qüdrətinin yenidən dirçəlməsinə kömək etdi.
İqtisadi inteqrasiya və Avavropanın inkişafı üşün
onun əhəmiyyəti. Avropanın iqtisadi inteqrasiyanın ideyası
hələ II dünya müharibəsi başa çatmamış həyata vəsiqə almağa
yaxın idi. Hələ 1944-ci ildə eliqrasyada olan Belçika,
Hollandiya, Lüqsemburq kimi dövlətlər gömrük ittifaqı
haqqında saziş imzaladı ki,sonradan o, ”Benilyuks” adı ilə
Dostları ilə paylaş: |